Τα όπλα των Μακεδόνων.
Σελίδες 357-372 και εικόνες 1-6 από το συλλογικό έργο: «Στη Μακεδονία από τον 7ο αι. π.Χ. ως την ύστερη αρχαιότητα» σε επιμέλεια Δημητρίου Β. Γραμμένου από τις εκδόσεις ΖΗΤΡΟΣ

Γράφει ο καθηγητής κ. Παναγιώτης Β. Φάκλαρης

Τα αρχαία κείμενα αποτελούν γενικά για τη Μακεδονία φειδωλές πηγές πληροφοριών, ωστόσο μας παραδίδουν ορισμένες πληροφορίες για τα όπλα και την πολεμική τέχνη των Μακεδόνων, κυρίως κατά την εποχή ακμής του βασιλείου. Από την άλλη, την κυριότερη, διαχρονικότερη και ασφαλώς αμεσότερη πηγή πληροφοριών για το συγκεκριμένο αντικείμενο, συνιστούν τα ταφικά ευρήματα από την κυρίως Μακεδονία και τον γεωγραφικό χώρο επιρροής της.

Από τα μέσα του 18ου αιώνα ως τα χρόνια της ελληνικής Επανάστασης, μέσα στα χρόνια δηλαδή της ωρίμασης και της κορύφωσης του ελληνικού Διαφωτισμού, κυοφορήθηκαν έντονες γλωσσικές ζυμώσεις που σηματοδοτούν τις απαρχές του γλωσσικού ζητήματος στη νεότερη εποχή. Συγγραφείς και μεταφραστές, διαμεσολαβητές των νεωτερικών ιδεών της ευρωπαϊκής σκέψης, επιστήμης και παιδείας, βρέθηκαν αντιμέτωποι με το δίλημμα: να επιλέξουν ως γραπτή γλώσσα την ομιλουμένη ή την αρχαΐζουσα; Στη συζήτηση αυτή για το ποια γλώσσα ήταν η ενδεδειγμένη να καλλιεργηθεί και να καθιερωθεί ως «κοινή» γλώσσα, η οποία έλαβε συχνά τον χαρακτήρα πολεμικής αντιπαράθεσης, πήραν μέρος σημαντικοί λόγιοι όπως ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Δημήτριος Καταρτζής, ο Αδαμάντιος Κοραής, ο Παναγιώτης Κοδρικάς, ο Ιωάννης Βηλαράς, αλλά και ο Διονύσιος Σολωμός. Οι μαχητικές τους απόψεις διοχετεύθηκαν μέσα από προλογικά, κυρίως, κείμενα σε εκδόσεις ή άλλες δοκιμιακές μορφές του λόγου.

Οι Κουρήτες Δάκτυλοι ήσαν τρεις, πέντε ή εννέα Δαίμονες (πνεύματα) στους οποίους ανέθεσε η θεά Ρέα να προστατεύσουν τον νεογέννητο Δία από τις κανιβαλικές τάσεις του πατέρα του Κρόνου και αυτοί υπακούοντας, έκρυψαν το νεογνό σε μια σπηλιά στο όρος Ίδη (Ψηλορείτης) στην Κρήτη, πνίγοντας το κλάμα του στους ήχους φρενήρους χορού αναπαράστασης συγκρουόμενου δόρατος και ασπίδας.

Ο χαρακτήρας των Ελλήνων_ Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος

H Φραγκοκρατία και το δεσποτάτο του Μορέως_ Άννα Λαμπροπούλου – Αγγελική Πανοπούλου, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών

Φωτάκου, Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως

Εις την αγιοτάτην Παρθένον όλα εστάθησαν υπέρ άνθρωπον· και τούτο μόνον έδειξε πως ήτον φύσεως ανθρωπίνης, διατί σήμερον φαίνεται πως είναι φύσεως θνητής· αλλά και εις τούτο εφάνησαν τα προνόμια της θείας χάριτος· διατί, καθώς, όταν η πανάμωμος Μαρία συνέλαβεν, η σύλληψις εστάθη άσπορος, και όταν εγέννησεν, η κύησις εστάθη αδιάφθορος, έτσι όταν απέθανεν, η νέκρωσις εστάθη αθάνατος. _Ηλίας Μηνιάτης, Διδαχές

Το ιστορικό πόνημα που φέρει τον τίτλο Περὶ Βασιλειῶν (Βασιλείαι) σώζεται σε ένα μοναδικό χειρόγραφο του 11ου αιώνα, στο οποίο κάποιος αναγνώστης ή κάτοχος χειρογράφου του 14ου αιώνα, προσέθεσε στο περιθώριό του το όνομα του εικαζόμενου συγγραφέα, ήτοι του Γενεσίου. Με μόνη εξαίρεση τον Ιωάννη Σκυλίτζη, την μαρτυρία του οποίου θα εξετάσουμε παρακάτω, ουδείς Βυζαντινός συγγραφέας κάνει λόγο για το εν λόγω κείμενο ή τον συγγραφέα αυτού. Συνεπώς, η χρονολογία της συγγραφής του έργου και η ακριβής ταυτότητα του συγγραφέα στηρίζεται ως επί τω πλείστον σε εσωτερικά κριτήρια.

Αἰγαίου Ἑσπερινός – Περικλής Γιαννόπουλος

«ΙC ΧΡ. Ιστορία Γαλαξειδίου ευγαλμένη από παλαιά χερόγραφα, μεμβράνια, σιζίλια, και χρυσόβουλλα αυθε­ντικά, οπού ευρίσκονται, και είναι και σώζονται εις το Βασιλικόν Μοναστήρι του Σωτήρος Χριστού, χτισμένο παρά του ποτέ αυθέντη και δεσπότη Κυρ Μι­χαήλ του Κομνηνού, ου αιώνια η μνήμη. Αμήν. Δια χειρός Ευθυμίου ιερομονάχου, έτος αψγ´ (1703) μηνί Μαρτίω. Κύριε δόξα σοι νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων Αμήν»

Το φαινόμενο της παιδείας εξετάζεται σε δύο υποκεφάλαια στη βάση της διάκρισης μεταξύ εκπαίδευσης και λογιοσύνης και κατά μήκος του χρονικού ορίου πριν και μετά το Διαφωτισμό. Στο δεύτερο υποκεφάλαιο η εκπαίδευση θα ενταχθεί στο αφήγημα περί Διαφωτισμού, καθώς επηρεάστηκε από αυτό. Λειτουργική κρίνεται η πραγμάτευση των θεμάτων που απασχόλησαν τους έλληνες διαφωτιστές και μέσα σ’ αυτά να ενταχθεί και το θέμα της ίδρυσης και λειτουργίας ελληνικών σχολείων.

Το καλοκαίρι του 324 π.Χ στην Ολυμπία ο απεσταλμένος του Μεγ. Αλεξάνδρου έκανε μια δυσάρεστη ανακοίνωση στους Έλληνες που είχαν συγκεντρωθεί για τους αγώνες της 114ης Ολυμπιάδας. Ήταν επιθυμία του βασιλέα, όπως όλες οι Ελληνικές πόλεις επαναφέρουν τους εξόριστους, επιστρέφοντας την ιθαγένεια και τα εδάφη τους. Το Διάταγμα των Εξορίστων αποσκοπούσε στην αναχαίτιση των μισθοφόρων που κατέκλυζαν τις νέες κατακτήσεις του Αλεξάνδρου.

Ηλίας Μηνιάτης-Λόγος περί πίστεως
Η πίστη είναι κανόνας της ζωής· όπως ακριβώς πιστεύουμε, έτσι πρέπει και να ζούμε. Γιατί αν υποτεθεί ότι η ζωή μας δεν συμφωνεί με την πίστη μας, τότε η πίστη είναι νεκρή και δεν ωφελεί σε τίποτε.

Στο κεφάλαιο αυτό αναλύονται οι επιπτώσεις της προσάρτησης της Θεσσαλίας (1881) στις γαιοκτητικές σχέσεις της περιοχής, καθώς και στη συνολική εξέλιξη του αγροτικού ζητήματος στην Ελλάδα. Η δημιουργία των τσιφλικιών είχε δραματικές συνέπειες για τους Θεσσαλούς καλλιεργητές, οι οποίοι έπαψαν πλέον να απολαμβάνουν τα προνόμια που τους παρείχε το Οθωμανικό δίκαιο καιμετατράπηκαν σταδιακά σε απλούς αγρομισθωτές. Η σύγκρουση τσιφλικούχων-κολίγων συγκλόνισε την κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας στην περίοδο 1881-1910 και σηματοδότησε μια νέα πολιτική του ελληνικού κράτους (και ιδιαιτέρως των κυβερνήσεων του Χ. Τρικούπη) απέναντι στη μεγάλη ιδιοκτησία, το οποίο υπό την πίεση των νέων γαιοκτημόνων και μεγάλων κεφαλαιούχων του εξωτερικού έκανε τα πάντα προκειμένου να προστατεύσει την μεγάλη έγγειο ιδιοκτησία των τσιφλικιών. Στο συμπερασματικό μέρος, επισημαίνονται οι αρνητικές συνέπειες του θεσσαλικού ζητήματος για την εθνική οικονομία συνολικά, οι οποίες σε συνδυασμό με την σταφιδική κρίση του τέλους του 19ουαιώνα οδήγησαν σε αποτελμάτωση τη γεωργική παραγωγή και το αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα, μεταθέτοντας την οριστική επίλυσήτου για την περίοδο του Μεσοπολέμου.

Ο Εργαμένης γνωστός και ως Αρακαμάνης I ήταν ο επιφανέστερος βασιλέας της Μερόης (βασίλευσε από το 295 έως το 275 π.Χ.) πόλη του βασιλείου του Κούς (σημερινό Σουδάν) την οποία αποδέσμευσε από την Αιγυπτιακή κυριαρχία και βοήθησε να αναπτύξει αυτόνομο πολιτισμό.

Ο ιστορικός του Νεότερου Ελληνισμού έχει να κάνει μ᾽ ένα λαό που βρέθηκε επί αιώνες άλλοτε σα στοιχείο ηγεμονικό, άλλοτε σα στοιχείο πολιτικά υποταγμένο, αλλά οικονομικά και πολιτισμικά σημαντικό αν όχι πρωταρχικό, ανάμεσα σ᾽ άλλους λαούς, μέσα στα γεωγραφικά όρια υπερεθνικών πολι­τικών συγκροτημάτων (του ελληνιστικού κόσμου, του ανατολικού τμήματος της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, του Βυζαντίου, της Οθωμανικής αυτοκρατορίας), σκορπισμένος σε ενότητες λιγότερο ή περισσότερο συμπαγείς, έτσι που ήταν δύσκολο στο λαό αυτό να καθορίσει τα γεωγραφικά όρια της εθνικής του βάσης· ώστε, κι όταν ακόμα ο ιστορικός επιγράφει το βι­βλίο του Ιστορία της νεότερης Ελλάδας, είναι υποχρεωμένος, στην πραγματικότητα, ν᾽ ασχοληθεί με το σύνολο του Ελλη­νισμού, που ένα μεγάλο του μέρος και επί πολύ χρονικό διά­στημα, ακόμα κι ύστερα από την ίδρυση του Ελληνικού Κρά­τους, έμεινε έξω από τα σύνορά του. Ο όρος Ελλάδα παίρνει πάντα τή σημασία ενός κέντρου έλξης του Ελληνισμού, εκείνου βέβαια που, σκορπισμένος από αιώνες στις χώρες της Ανα­τολικής Μεσογείου και των Βαλκανίων, δεν έπαψε ποτέ να βρίσκεται σε στενή επαφή με τον Ελλαδικό Ελληνισμό και να παίζει στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους πρωτεύοντα ρόλο. _Ν.Σβορώνος_Επισκόπηση Νεοελληνικής Ιστορίας

Οι Φαναριώτες ως φαινόμενο της νεοελληνικής ιστορίας αποτέλεσε αμφιλεγόμενο θέμα και προκάλεσε αμηχανία στους Έλληνες ιστορικούς. Η τάση αυτή αποτυπώνεται στη μη ομόθυμη προσέγγιση του φαινομένου από την ελληνική ιστοριογραφία. Σε αντίθεση με τους άλλους «θεσμούς του Ελληνισμού», δηλαδή την Εκκλησία, τις κοινότητες, τα ένοπλα σώματα και την παιδεία, οι Φαναριώτες δεν εντάχθηκαν σ’ αυτούς από όλους τους ιστορικούς. Από την άλλη, συγγραφείς σύνθετων ιστορικών έργων με άμεσες ή έμμεσες φαναριώτικες καταβολές, όπως ο Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός και ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, απαριθμούν τους Φαναριώτες μαζί με τους υπόλοιπους θεσμούς, υιοθετώντας και γι’ αυτούς την ίδια υμνητική προσέγγιση που κάνουν και για τους άλλους. Υπογραμμίζουν, δηλαδή, ή και τονίζουν την προσφορά, κυρίως πολιτιστική, των Φαναριωτών στον Ελληνισμό της οθωμανικής περιόδου.

O Θεόδωρος Μετοχίτης ήταν Βυζαντινός ανώτατος αξιωματούχος, λόγιος και προστάτης των τεχνών. Από το 1305 έως το 1328 κατείχε τη θέση του προσωπικού συμβούλου (μεσάζων) ή του πρωθυπουργού όπως θα λέγαμε σήμερα, του αυτοκράτορα Ανδρονίκου Β’ Παλαιολόγου, αντικαθιστώντας τον προκάτοχό του Νικηφόρο Χούμνο.

Η μάχη της Ραφίας ή μάχη της Γάζας, διεξήχθη στις 22 Ιουνίου 217 π.Χ. μεταξύ των δυνάμεων του Πτολεμαίου Δ’ Φιλοπάτορα βασιλέα (Φαραώ) της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου και του βασιλέα της Συρίας Αντιόχου Γ’ της αυτοκρατορίας των Σελευκιδών, κατά την διάρκεια των Συριακών πολέμων. Στην εν λόγω μάχη, γνωστή και ως «μάχη των ελεφάντων» επικράτησε ο Πτολεμαίος ο οποίος εξασφάλισε τον έλεγχο της Παλαιστινιακής περιοχής της Αιγύπτου.

Σε όλο το φάσμα της ιστορίας οι ατομικές μονομαχίες απετέλεσαν προσφιλή πρακτική επίλυσης διαφορών σε πολλές μορφές. Πριν αρκετούς αιώνες, ήταν σύνηθες φαινόμενο να βλέπουμε αξιοπρεπείς κυρίους να ερωτεύονται μια κυρία και να μονομαχούν μεταξύ τους με ξίφη, διεκδικώντας την αγάπη της, ενώ αργότερα στην Αμερικανική Άγρια Δύση, οι μονομαχίες ήσαν συχνότερες.

Η μάχη του Ικονίου (σημερινή Κόνια) έλαβε χώρα στις 18 Μαΐου 1190 κατά τη διάρκεια της Γ’ Σταυροφορίας, κατά την εκστρατεία του Φρειδερίκου Μπαρμπαρόσα στους Αγίους Τόπους με αποτέλεσμα, την πτώση της πρωτεύουσας του Σουλτανάτου Rûm που περιήλθε στις στις αυτοκρατορικές δυνάμεις.

Η νεωτερική, εκκοσμικευμένη και πολιτικοποιημένη έννοια του «θανάτου» είχε, επομένως, στα κείμενα των Ελλήνων επαναστατών πολλές πτυχές (ισοδυναμούσε νοητικά με την πολιτική υποταγή στον Οθωμανό κυρίαρχο, τη «δουλεία», την «τυραννία», την «ολιγαρχία», όπως επίσης και με τη συλλογική εξόντωση μιας εθνοπολιτισμικής ομάδας), καθώς και νέες πρακτικές πολιτικές προεκτάσεις: τον εθνικό διαχωρισμό και την ανταλλαγή πληθυσμών, οι οποίες άγγιξαν τα όρια της (με σύγχρονους όρους) εθνοκάθαρσης. Βασικοί συντελεστές αυτών των πολιτικών μεταμορφώσεων του «θανάτου» ήταν η αχαλίνωτη πολεμική βία και η εθνικιστική ιδεολογία.

Μελετώντας ο ιστορικός μια συγκεκριμένη περίοδο του παρελθόντος αντιμετωπίζει ποικιλία μεθοδολογικών προβλημάτων, όπως το χρονικό σημείο έναρξης ή λήξης της περιόδου, την περιοδολόγηση εντός αυτής, την ονομασία της κλπ. Η συγκεκριμένη χρονική περίοδος που θα απασχολήσει το παρόν εγχειρίδιο διατηρεί τις δικές της ιδιαιτερότητες. Κατ’ αρχήν μ’ αυτή την περίοδο εισερχόμαστε στη «νεότερη εποχή» της ελληνικής ιστορίας, αφήνοντας πίσω τη μεσαιωνική. Αλλά ένα πρώτο ερώτημα που τίθεται είναι «πότε αρχίζει η νεότερη ελληνική ιστορία ή η νεότερη εποχή στον ελληνικό χώρο»; Ποια κριτήρια τίθενται γι’ αυτή τη χρονική έναρξη; Ποια ονοματολογία χρησιμοποιείται γι’ αυτή την περίοδο; Πόσο εύκολα προσδιορίσιμο είναι το αντικείμενο της μελέτης της περιόδου, δηλαδή οι ελληνικοί πληθυσμοί; Πόσο εύκολα διακριτός είναι ο γεωγραφικός χώρος μελέτης; Αυτά είναι ορισμένα βασικά ερωτήματα, με τα οποία τίθεται ο ιστορικός αντιμέτωπος, όταν προσεγγίζει τη συγκεκριμένη περίοδο του παρελθόντος.

Ἔφιππος χώρει γενναῖε Στρατηγὲ ἀνὰ τοὺς αἰῶνας… διδάσκων τοὺς λαούς… πῶς οἱ δοῦλοι γίνονται Ἐλεύθεροι…!