Μερικές έμμετρες αναφορές στις άγιες ημέρες των Χριστουγέννων από μεγάλους Έλληνες ποιητές.

Ο Ιαμβικός Κανόνας των Χριστουγέννων του Κοσμά του Μελωδού σε νεοελληνική απόδοση.

Με την ενανθρώπηση και τη γέννησή Του ο Θεάνθρωπος Ιησούς Χριστός πραγματοποιεί τον σκοπό της πλάσεως του ανθρώπου, την εμφάνιση του Θεανθρώπου στην Ιστορία. Την ένωση του κτιστού πλάσματος με τον Άκτιστο Πλάστη. Ο σκοπός της ενανθρωπήσεως είναι η θέωση του ανθρώπου. «Άνθρωπος γίνεται Θεός, ίνα Θεόν τον Αδάμ απεργάσηται» (τροπάριο Χριστουγέννων). «Αυτός ενηνθρώπησεν, ίνα ημείς θεοποιηθώμεν» (Μ. Αθανάσιος). «Άνθρωπος γαρ εγένετο ο Θεός και Θεός ο άνθρωπος» (Ιωάννης Χρυσόστομος). Στη λογική ενός ηθικιστού ο όρος «θεοποιηθώμεν», που χρησιμοποιούν Πατέρες, όπως ο Μεγ. Αθανάσιος, είναι σκάνδαλο.

Κάθισαν οι δυό τους να τα πούνε. Είχαν πολύ καιρό να βρεθούν. Έτσι κι αλλιώς δεν άλλαζε κάτι με τα λόγια. Δυό από τα 7 δις κατοίκους (7.470.193.029, όχι !..030, όχι ! ..031) θα αντάλασσαν κάποιες από τις απόψεις που αναλογούν σ’αυτόν τον αριθμό και μετά θ’ακολουθούσαν το δρόμο τους σα να μη προηγήθηκε κάτι. _Πυθεύς

Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος υπήρξε επιφανής λογοτέχνης & διακεκριμένος θεατρικός συγγραφέας. Πέραν των άλλων δραστηριοτήτων του διετέλεσε και αρχισυντάκτης του περιοδικού «Διάπλαση των παίδων» επί 50 έτη (1896-1944, 1946-1948) στο οποίο αρθρογραφούσε εν είδει επιστολών με το ψευδώνυμο Φαίδων. Η παρακάτω επιστολή η οποία δημοσιεύθηκε τα Χριστούγεννα του 1925, απευθυνόταν στους μικρούς αναγνώστες του περιοδικού και ο Ζακυνθινός συγγραφέας περιέγραφε με νοσταλγικό ύφος την οικογενειακή Χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα των παιδικών του χρόνων, κάνοντας ταυτόχρονα αναφορά στα τοπικά έθιμα και παραδόσεις του τόπου του.

Η Γέννηση τοῦ Χριστοῦ γιορτάζεται ἀπὸ τὴν ῾Αγία ᾿Ορθόδοξο ᾿Εκκλησία δοξολογικὰ καὶ συνάμα κατανυκτικά. ῾Η ἡδυμελὴς ὑμνογραφία καὶ ἡ εἰρηνόχυτη εἰκονογραφία μὲ θαυμαστὸ τρόπο ἐκφράζουν τὸ μέγα γεγονός. Μέσα στὸ χῶρο τῆς ᾿Εκκλησίας ὁ ᾿Ορθόδοξος Χριστιανὸς ζεῖ τὸ Μυστήριο τῆς Σαρκώσεως μὲ τὶς αἰσθήσεις του, ποὺ μεταμορφώνονται γιὰ νὰ γίνουν μέσα ἐπικοινωνίας μὲ τὸ ἄρρητο. Προσκυνώντας τὴν εἰκόνα τῆς Γεννήσεως ἀνταποκρίνεται στὸ κέλευσμα τῆς ψαλμωδίας «δεῦτε ἴδωμεν πιστοὶ» καὶ «βλέπει» μὲ τὰ μάτια του τὴν θεολογία τῆς Σαρκώσεως αἰσθανόμενος τὴν εὐφροσύνη τῆς θείας συγκαταβάσεως καὶ κενώσεως.

Τὸ πνευματικὸ μεγαλεῖο, τὸ μυστικὸ βάθος καὶ τὸ αἰσθητικὸ κάλλος τῆς ᾿Ορθοδόξου τέχνης συνεργοῦν στὴ μετοχὴ τοῦ πιστοῦ στὸ καλοάγγελτο γεγονὸς τῆς ᾿Ενανθρώπησης.

Χριστούγεννα παραμονές. Χριστούγεννα καὶ χιονιᾶς πάντα πᾶνε μαζί. Μὰ ἐκείνη τὴ χρονιὰ οἱ καιροὶ ἤτανε φουρτουνιασμένοι παρὰ φύση. Χιόνι δὲν ἔρριχνε. Μοναχὰ ποὺ ἡ ἀτμόσφαιρα ἤτανε θυμωμένη, καὶ φυσούσανε σκληροὶ βοριάδες μὲ χιονόνερο καὶ μ᾿ ἀστραπές. Καμμιὰ βδομάδα ὁ καιρὸς καλωσύνεψε καὶ φυσοῦσε μία τραμουντάνα ποὺ ἀρμενιζότανε. Μὰ τὴν παραμονὴ τὰ κατσούφιασε. Τὴν παραμονὴ ἀπὸ τὸ πρωΐ ὁ οὐρανὸς ἤτανε μαῦρος σὰν μολύβι, κ᾿ ἔπιασε κ᾿ ἔρριχνε βελονιαστὸ χιονόνερο.

Το πνευματικό μεγαλείο, το μυστικό βάθος και το αισθητικό κάλλος της Ορθοδόξου τέχνης συνεργούν στη μετοχή του πιστού στο καλοάγγελτο γεγονός της ενανθρώπισης. Στο χώρο της Εκκλησίας ο πιστός ζει το μυστήριο της σαρκώσεως με τις αισθήσεις του, οι οποίες μεταμορφώνονται προκειμένου να γίνουν μέσα επικοινωνίας με το άρρητο. Προσκυνώντας την εικόνα της Γεννήσεως ανταποκρίνεται στο κέλευσμα της ψαλμωδίας «δεύτε ίδωμεν πιστοί» και «βλέπει» την θεολογία της σαρκώσεως αισθανόμενος την ευφροσύνη της θείας συγκαταβάσεως και κενώσεως.

«Δωδεκαήμερο» ονομάζονται οι ημέρες από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Θεοφάνεια, οι οποίες είναι ημέρες εορταστικές, χαράς και αγάπης.

Σε όλη την Ελλάδα αυτές οι ημέρες εορτάζονται με ιδιαίτερη λαμπρότητα και οι προετοιμασία των ανθρώπων έχει έναν χαρακτήρα πανηγυρικό και τελετουργικό. Κάθε ενέργεια έχει μια συμβολική σημασία, κάθε τραγούδι και ένα μήνυμα, κάθε φαγητό και άλλο νόημα.

Τα έθιμα από τόπο σε τόπο διαφέρουν, από περιοχή σε περιοχή και από χωριό σε χωριό αλλάζουν ανάλογα με τις συνήθειες των κατοίκων, την διαφορετική μορφολογία του εδάφους και τον διαφορετικό τόπο καταγωγής τους.

Εμείς καταγράψαμε το έθιμο σε ένα χωριό της Ελασσόνας, την Βαλανίδα, που οι κάτοικοί του είναι ντόπιοι Χασιώτες και τηρούν πιστά τα έθιμα μέχρι και σήμερα.