εξώφυλλο: Σύνορα του ΝΑΤΟ (μπλε) και του Συμφώνου της Βαρσοβίας (κόκκινο) από το 1949 (σύσταση του ΝΑΤΟ) έως το 1990 (απόσυρση της Ανατολικής Γερμανίας).

copyright © μετάφραση – επιμέλεια Χείλων

Με τον όρο Ψυχρός Πόλεμος έμεινε γνωστός στην ιστορία ο ανταγωνισμός σε γεωπολιτικό, στρατιωτικό και οικονομικό επίπεδο ανάμεσα σε δύο κύρια μπλοκ χωρών (το Δυτικό μπλοκ, με ηγέτιδα δύναμη τις ΗΠΑ και το Ανατολικό μπλοκ με ηγέτιδα δύναμη την ΕΣΣΔ) από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι την πτώση της ΕΣΣΔ.

Χρησιμοποιήθηκε ο όρος «ψυχρός», διότι δεν συνέβη κάποια κύρια ένοπλη σύρραξη ανάμεσα στους δύο συνασπισμούς χωρών, παρόλο που υπήρξαν περιφερειακές συρράξεις σε διάφορες περιοχές του πλανήτη (Κορέα, Βιετνάμ, Αφγανιστάν κ.α.) με άμεση ή έμμεση εμπλοκή των δύο πλευρών.

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση πολέμησαν ως σύμμαχοι κατά του Άξονα. Ωστόσο, η σχέση μεταξύ των δύο εθνών ήταν τεταμένη. Οι Αμερικανοί ήταν επιφυλακτικοί με τον Σοβιετικό κομμουνισμό και ανησυχούσαν για την τυραννική κυριαρχία της χώρας από τον Ιωσήφ Στάλιν. Οι Σοβιετικοί από την πλευρά τους, δυσανασχετούσαν με την επί δεκαετίες άρνηση των Αμερικανών να αντιμετωπίσουν την ΕΣΣΔ ως νόμιμο μέρος της διεθνούς κοινότητας, καθώς και την καθυστερημένη είσοδό τους στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο δεκάδων εκατομμυρίων Ρώσων. Μετά το τέλος του πολέμου, αυτά τα παράπονα εξελίχθηκαν σε μια αίσθηση αμοιβαίας δυσπιστίας και εχθρότητας.

Ο μεταπολεμικός Σοβιετικός επεκτατισμός στην Ανατολική Ευρώπη τροφοδότησε τους φόβους πολλών Αμερικανών για ένα Ρωσικό σχέδιο παγκόσμιου ελέγχου. Εν τω μεταξύ, η ΕΣΣΔ δυσφορούσε με τη ρητορική, τη συγκέντρωση όπλων και την παρεμβατική προσέγγιση των Αμερικανών αξιωματούχων στις διεθνείς σχέσεις. Σε μια τόσο εχθρική ατμόσφαιρα, καμία πλευρά δεν ευθύνεται εξ ολοκλήρου για τον Ψυχρό Πόλεμο και ορισμένοι ιστορικοί πιστεύουν ότι ήταν αναπόφευκτο.

Έναρξη

Η αρχική φάση του Ψυχρού Πολέμου ξεκινά τα πρώτα χρόνια μετά την λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Την περίοδο εκείνη η ΕΣΣΔ εξασφάλισε και σταθεροποίησε τον έλεγχο σε χώρες της ανατολικής Ευρώπης, στις οποίες είχε εισέλθει ο Κόκκινος Στρατός κατά τη διάρκεια του πολέμου ενάντια στην Ναζιστική Γερμανία και τις δυνάμεις του Άξονα.

Μέχρι να τελειώσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, οι περισσότεροι Αμερικανοί αξιωματούχοι συμφωνούσαν ότι καλύτερη άμυνα κατά της Σοβιετικής απειλής ήταν η στρατηγική του Περιορισμού. Στο περίφημο Μακρύ Τηλεγράφημα ο διπλωμάτης Τζόρτζ Κένναν (1904-2005) εξήγησε την πολιτική γράφοντας: «Η Σοβιετική Ένωση είναι μια πολιτική δύναμη προσηλωμένη φανατικά στην πεποίθηση ότι με τις ΗΠΑ δεν μπορεί να υπάρξει μόνιμος τρόπος συμβίωσης. Ως αποτέλεσμα, μόνη επιλογή της Αμερικής είναι ο μακροπρόθεσμα υπομονετικός αλλά σταθερός και άγρυπνος περιορισμός των Ρωσικών επεκτατικών τάσεων». Το 1947 δήλωσε ενώπιον του Κογκρέσου: «Η πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών πρέπει να υποστηρίζει ελεύθερους λαούς που αντιστέκονται στην απόπειρα υποταγής…από εξωτερικές πιέσεις». Αυτός ο τρόπος σκέψης θα διαμόρφωνε την Αμερικανική εξωτερική πολιτική για τις επόμενες τέσσερις δεκαετίες.

Παράλληλα οι ΗΠΑ έθεσαν τα θεμέλια της βασικής στρατηγικής τους σε παγκόσμιο επίπεδο, που προέβλεπε τον περιορισμό της Σοβιετικής ισχύος με διάφορους τρόπους, συμπεριλαμβανομένης της παροχής στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας σε τρίτες χώρες προκειμένου να διασφαλισθεί ότι δεν θα περάσουν στην επιρροή του αντίπαλου μπλοκ. Στα κομβικά σημεία υλοποίησης αυτής της στρατηγικής συγκαταλέγεται η συγκρότηση του ΝΑΤΟ.

Το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, στο οποίο μετείχε η ΕΣΣΔ και οι περισσότερες χώρες της ανατολικής Ευρώπης, συγκροτήθηκε ως αντίπαλο δέος του ΝΑΤΟ.

Διάσπαση της Γερμανίας

Κομβικό ζήτημα μετά το τέλος του παγκοσμίου πολέμου, άμεσα συνδεδεμένο με τον ρόλο και την ύπαρξη του ΝΑΤΟ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας, ήταν η μεταπολεμική διαχείριση της ηττημένης Γερμανίας. Η τύχη της προηγμένης Γερμανικής βιομηχανίας και το ζήτημα του επανεξοπλισμού της οδήγησαν σε σημαντικές διαφωνίες και εντάσεις. Τελικά δημιουργήθηκαν δύο ανεξάρτητα κράτη, η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (Δυτική Γερμανία) και η Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (Ανατολική Γερμανία) που εντάχθηκαν στο Δυτικό και Ανατολικό μπλοκ αντίστοιχα, συμμετέχοντας και στα αμυντικά σύμφωνα των δύο συνασπισμών.

Ήδη από στα 1948-49 οι Σοβιετικοί απέκλεισαν το Βερολίνο προκειμένου να ασκήσουν πίεση όσον αφορά στο Γερμανικό ζήτημα. Αυτή ήταν η πρώτη σοβαρή κρίση ανάμεσα στις δύο παρατάξεις. Παρά τις προσπάθειες για λύση του Γερμανικού προβλήματος, το 1949 η Γερμανία διαχωρίστηκε σε δύο κράτη.

Συσχετισμός δυνάμεων

Τον παγκόσμιο συσχετισμό δυνάμεων επηρέασε σημαντικά η νίκη και επικράτηση των κομμουνιστών, με ηγέτη τον Μάο Τσε Τουνγκ, στην Κίνα. Ο πόλεμος της Κορέας (1950-53) ήταν επίσης σημαντικό πεδίο τριβής ανάμεσα στους δύο πόλους. Τη δεκαετία του 1950 και του 1960 έλαβαν χώρα πολλές ακόμα διεθνείς κρίσεις, με κυριότερες την εξέγερση στην Ουγγαρία και την κρίση στη διώρυγα του Σουέζ το 1956, την κρίση στο Βερολίνο που οδήγησε στην ανέγερση του Τείχους το 1961 και την Κρίση των πυραύλων της Κούβας το επόμενο έτος. Παράλληλα ΕΣΣΔ και ΗΠΑ επιχείρησαν εκείνα τα χρόνια να επεκτείνουν την επιρροή τους στην Λατινική Αμερική, την νοτιοανατολική Ασία και τις χώρες της Αφρικής, που ανεξαρτητοποιούνταν τότε από τις αποικιακές αυτοκρατορίες στις οποίες ανήκαν.

Μετά την κρίση στην Κούβα, οι σχέσεις των δύο υπερδυνάμεων και κατά συνέπεια ο Ψυχρός Πόλεμος συνολικά, μπήκαν σε νέα φάση μεγαλύτερης συγκαταβατικότητας εκατέρωθεν και άμβλυνσης – τηρουμένων των αναλογιών – των εντάσεων. Το Σινοσοβιετικό σχίσμα περιέπλεξε σημαντικά τις σχέσεις και τους συσχετισμούς δυνάμεων στο κομμουνιστικό μπλοκ, ενώ στη Δύση πολλοί σύμμαχοι των ΗΠΑ – ιδιαιτέρως η Γαλλία – ακολούθησαν διαφοροποιημένη γραμμή δράσης στα διεθνή ζητήματα και γενικότερα λειτουργούσαν με μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων. Το 1968 η ΕΣΣΔ κατέστειλε με χρήση στρατιωτικών δυνάμεων του Συμφώνου της Βαρσοβίας την λεγόμενη Άνοιξη της Πράγας.

Σημαντική παράμετρος των σχέσεων των δύο μπλοκ από τα μέσα στις δεκαετίας του 1950 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970 ήταν ο πόλεμος του Βιετνάμ, στον οποίο οι ΗΠΑ είχαν σημαντικότατη εμπλοκή που αυξάνονταν με το πέρασμα του χρόνου.

Δεκαετία του 1960

Τον Ιούνιο του 1950, ξεκίνησε η πρώτη στρατιωτική δράση του Ψυχρού Πολέμου όταν ο υποστηριζόμενος από τη Σοβιετική Ένωση Λαϊκός Στρατός της Βόρειας Κορέας εισέβαλε στον φιλοδυτικό γείτονά του στο νότο. Πολλοί Αμερικανοί αξιωματούχοι φοβούνταν ότι αυτό ήταν το πρώτο βήμα σε μια κομμουνιστική εκστρατεία για να κυριαρχήσει στον κόσμο και θεώρησαν ότι η μη παρέμβαση δεν ήταν επιλογή. Ο Τρούμαν έστειλε τον Αμερικανικό στρατό στην Κορέα, αλλά ο Πόλεμος της Κορέας σύρθηκε σε αδιέξοδο και έληξε το 1953.

Το 1955, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλα μέλη του Οργανισμού Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ) κατέστησαν τη Δυτική Γερμανία μέλος του ΝΑΤΟ και της επέτρεψαν να επανεξοπλιστεί. Οι Σοβιετικοί απάντησαν με το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, μια αμοιβαία αμυντική οργάνωση μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης, της Αλβανίας, της Πολωνίας, της Ρουμανίας, της Ουγγαρίας, της Ανατολικής Γερμανίας, της Τσεχοσλοβακίας και της Βουλγαρίας, η οποία ίδρυσε μια ενοποιημένη στρατιωτική διοίκηση υπό τον στρατάρχη Ιβάν Κόνεβ της Σοβιετικής Ένωσης.

Ακολούθησαν και άλλες διεθνείς διαμάχες. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο Πρόεδρος Κένεντι αντιμετώπισε μια σειρά από ανησυχητικές καταστάσεις στο δικό του ημισφαίριο. Η εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων το 1961 και η κρίση των πυραύλων της Κούβας το επόμενο έτος έδειχναν ότι η πραγματική κομμουνιστική απειλή βρισκόταν στον ασταθή, μετααποικιακό «Τρίτο Κόσμο».

Αυτό ήταν εμφανές στο Βιετνάμ, όπου η κατάρρευση του Γαλλικού αποικιακού καθεστώτος είχε οδηγήσει σε διαμάχη μεταξύ του υποστηριζόμενου από την Αμερική εθνικιστή Νγκο Ντινχ Ντιέμ στο νότο και του κομμουνιστή εθνικιστή Χο Τσι Μιν στο βορρά. Από τη δεκαετία του 1950, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν δεσμευτεί για την επιβίωση μιας αντικομμουνιστικής κυβέρνησης στην περιοχή και στις αρχές της δεκαετίας του 1960 φαινόταν σαφές στους Αμερικανούς ηγέτες ότι εάν επρόκειτο να «περιορίσουν» επιτυχώς τον κομμουνιστικό επεκτατισμό εκεί, θα έπρεπε να παρέμβουν πιο ενεργά για λογαριασμό του Ντιέμ. Ωστόσο, αυτό που προοριζόταν να είναι μια σύντομη στρατιωτική δράση εξελίχθηκε σε δεκαετή σύγκρουση.

Δεκαετία του 1970

Τη δεκαετία του 1970 οι δύο πλευρές επεδίωξαν να δημιουργήσουν ένα σύστημα διεθνών σχέσεων που θα ήταν πιο σταθερό, θα είχε λιγότερες εντάσεις και θα ήταν περισσότερο προβλέψιμο. Ξεκίνησε μια περίοδος εξομάλυνσης που έμεινε γνωστή σαν χαλάρωση/détente. Έλαβαν χώρα για πρώτη φορά συζητήσεις σχετικά με τον περιορισμό των στρατηγικών όπλων (Strategic Arms Limitation Talks). Το 1972 ο πρόεδρος Νίξον επισκέφθηκε την Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Ήταν μια ιστορική επίσκεψη, η πρώτη Αμερικανού προέδρου στην χώρα, που αποσκοπούσε μεταξύ των άλλων στην αξιοποίηση της Κίνας σαν στρατηγικού αντίβαρου της Σοβιετικής Ένωσης, με την οποία εξακολουθούσε να έχει κακές σχέσεις. Η détente κατέρρευσε όταν οι Σοβιετικοί εισέβαλαν στο Αφγανιστάν στις αρχές του 1979.

Δεκαετία του 1980

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 υπήρχαν επίσης εντάσεις στις σχέσεις των δύο υπερδυνάμεων, που σχετίζονταν εν πολλοίς με την παρουσία των Σοβιετικών στρατευμάτων στο Αφγανιστάν. Το 1983 το ΝΑΤΟ πραγματοποίησε μεγάλες στρατιωτικές ασκήσεις (Ικανός Τοξότης/Able Archer 83) και οι Σοβιετικοί κατέρριψαν αεροσκάφος των Κορεατικών Αερογραμμών/Korean Airlines που παραβίασε τον εναέριο χώρο της ΕΣΣΔ. Οι ΗΠΑ, υπό την ηγεσία του προέδρου Ρήγκαν αύξησαν την πίεση που ασκούσαν στην ΕΣΣΔ σε όλα τα επίπεδα (διπλωματικό, στρατιωτικό, τεχνολογικό και οικονομικό) σε μια περίοδο που η Σοβιετική Ένωση αντιμετώπιζε σημαντικά οικονομικά προβλήματα. Η πολιτική άσκησης πίεσης έμεινε γνωστή σαν «δόγμα Ρέιγκαν». Στα μέσα της δεκαετίας ο νέος ηγέτης της ΕΣΣΔ, Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, ξεκίνησε πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων (γκλάσνοστ και περεστρόικα) σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης των εσωτερικών προβλημάτων που βίωνε η χώρα.

Επιδίωξε επίσης και πέτυχε την σταδιακή απαγκίστρωση της χώρας από το Αφγανιστάν, όπου παρέμειναν Σοβιετικές δυνάμεις για περίπου μία δεκαετία, πολεμώντας έναν επίπονο και αιματηρό πόλεμο ενάντια στους αντάρτες, με μεγάλο κόστος σε χρήματα και υλικό. Την ίδια περίοδο έκαναν δυναμικά την εμφάνισή τους κινήματα στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης, ιδίως στην Πολωνία, με θεμελιώδες αίτημα την ανεξαρτητοποίηση τους από την Μόσχα. Ο Γκορμπατσώφ αρνήθηκε να χρησιμοποιήσει Σοβιετικά στρατεύματα προς υποστήριξη των κομμουνιστικών καθεστώτων. Στα 1989 κύμα ειρηνικών επαναστάσεων σάρωσε τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης και είχε σαν συνέπεια την ανατροπή του σοσιαλισμού. Εξαίρεση ήταν η Ρουμανία όπου το καθεστώς Τσαουσέσκου ανετράπη βίαια. Οι σαρωτικές αλλαγές δεν περιορίστηκαν έξω από την ΕΣΣΔ, που αντιμετώπιζε πλέον σοβαρά οικονομικά προβλήματα ενώ ήρθαν στην επιφάνεια αποσχιστικές τάσεις διάφορων σοσιαλιστικών δημοκρατιών. Το Κ.Κ.Σ.Ε (Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης) έχασε τον έλεγχο της κατάστασης τον Αύγουστο του 1991, ύστερα από ανεπιτυχές πραξικόπημα που αποσκοπούσε στην ανατροπή του Γκορμπατσώφ.

Ατομική εποχή

Η στρατηγική του περιορισμού παρείχε επίσης το σκεπτικό για μια άνευ προηγουμένου συγκέντρωση όπλων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1950, μια έκθεση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας γνωστή ως NSC-68 επανέλαβε τη σύσταση του Τρούμαν ότι η χώρα χρησιμοποιεί στρατιωτική δύναμη για να περιορίσει τον κομμουνιστικό επεκτατισμό οπουδήποτε φαινόταν να συμβαίνει. Για το σκοπό αυτό, η έκθεση ζητούσε τετραπλάσια αύξηση των αμυντικών δαπανών.

Συγκεκριμένα, Αμερικανοί αξιωματούχοι ενθάρρυναν την ανάπτυξη ατομικών όπλων όπως αυτά που τερμάτισαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έτσι ξεκίνησε μια θανατηφόρα «κούρσα εξοπλισμού». Το 1949, οι Σοβιετικοί δοκίμασαν τη δική τους ατομική βόμβα. Σε απάντηση, ο Πρόεδρος Τρούμαν ανακοίνωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα κατασκευάσουν ένα καταστροφικότερο ατομικό όπλο: τη βόμβα υδρογόνου ή υπερβόμβα. Ο Στάλιν ακολούθησε το παράδειγμά του.

Ως αποτέλεσμα, το διακύβευμα του Ψυχρού Πολέμου ήταν πολύ υψηλό. Η πρώτη δοκιμή βόμβας Η, στην ατόλλη Ένιγουετοκ στις Νήσους Μάρσαλ, έδειξε πόσο τρομακτική μπορούσε να είναι η πυρηνική εποχή. Δημιούργησε μια πύρινη σφαίρα 25 τετραγωνικών μιλίων που εξάτμισε μια νησίδα, άνοιξε ένα τεράστιο κρατήρα τρύπα στον πυθμένα του ωκεανού και είχε τη δύναμη να καταστρέψει το μισό Μανχάταν. Μεταγενέστερες Αμερικανικές και Σοβιετικές δοκιμές εκτόξευσαν ραδιενεργά απόβλητα στην ατμόσφαιρα.

Η απειλή του πυρηνικού αφανισμού είχε μεγάλο αντίκτυπο και στην Αμερικανική ζωή. Οι άνθρωποι έχτισαν καταφύγια βομβών στις αυλές τους και έκαναν ασκήσεις σε σχολεία και άλλους δημόσιους χώρους. Οι δεκαετίες του 1950 και του 1960 βίωσαν μια επιδημία δημοφιλών ταινιών που τρομοκρατούσαν τους κινηματογραφόφιλους με απεικονίσεις πυρηνικών καταστροφών και μεταλλαγμένων πλασμάτων. Με αυτούς και άλλους τρόπους, ο Ψυχρός Πόλεμος εισήλθε στην καθημερινή ζωή των Αμερικανών.

Ψυχρός Πόλεμος & διάστημα

Η εξερεύνηση του διαστήματος αποτέλεσε ένα ακόμη πεδίο ανταγωνισμού του Ψυχρού Πολέμου. Στις 4 Οκτωβρίου 1957, ένας Σοβιετικός διηπειρωτικός βαλλιστικός πύραυλος R-7 εκτόξευσε τον Σπούτνικ, τον πρώτο τεχνητό δορυφόρο στον κόσμο και το πρώτο τεχνητό αντικείμενο που τέθηκε σε τροχιά στη Γη. Η εκτόξευση του Σπούτνικ αποτέλεσε δυσάρεστη έκπληξη, για τους περισσότερους Αμερικανούς. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το διάστημα θεωρήθηκε ως το επόμενο σύνορο, μια λογική επέκταση της μεγάλης Αμερικανικής παράδοσης εξερεύνησης και ήταν ζωτικής σημασίας προκειμένου να μην χαθεί έδαφος έναντι των Σοβιετικών. Επιπλέον, η επίδειξη της συντριπτικής δύναμης του πυραύλου R-7 – φαινομενικά ικανής να εκτοξεύσει πυρηνική κεφαλή στον εναέριο χώρο των ΗΠΑ – κατέστησε ιδιαίτερα επείγουσα τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με Σοβιετικές στρατιωτικές δραστηριότητες.

Το 1958 στα πλαίσια του Διαστημικού Αγώνα, οι ΗΠΑ εκτόξευσαν τον δικό τους δορυφόρο Εξερευνητή/Explorer I, σχεδιασμένο από τον Αμερικανικό στρατό υπό τη διεύθυνση του επιστήμονα Βέρνερ φον Μπράουν. Την ίδια χρονιά, ο Πρόεδρος Ντουάιτ Αϊζενχάουερ υπέγραψε διάταγμα δημιουργώντας την Εθνική Υπηρεσία Αεροναυτικής και Διαστήματος/ National Aeronautics and Space Administration μια ομοσπονδιακή υπηρεσία αφιερωμένη στην εξερεύνηση του διαστήματος, καθώς και διάφορα προγράμματα που αφορούν στην εκμετάλλευση του στρατιωτικού δυναμικού του διαστήματος. Ωστόσο, οι Σοβιετικοί ήταν ένα βήμα μπροστά, εκτοξεύοντας τον πρώτο άνθρωπο στο διάστημα τον Απρίλιο του 1961.

Εκείνο τον Μάιο, αφότου ο Άλαν Σέπαρντ έγινε ο πρώτος Αμερικανός στο διάστημα, ο Πρόεδρος Τζον Φ. Κένεντι (1917-1963) ισχυρίστηκε ότι οι ΗΠΑ θα προσγείωναν άνθρωπο στο φεγγάρι μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Η πρόβλεψή του έγινε πραγματικότητα στις 20 Ιουλίου 1969, όταν ο Νιλ Άρμστρονγκ της αποστολής Απόλλων 11 της NASA, έγινε ο πρώτος άνθρωπος που πάτησε το πόδι του στο φεγγάρι, κερδίζοντας ουσιαστικά τον Διαστημικό Αγώνα για τους Αμερικανούς.

Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου

Σχεδόν από τη στιγμή που ανέλαβε τα καθήκοντά του, ο Πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον (1913-1994) άρχισε να εφαρμόζει μια νέα προσέγγιση στις διεθνείς σχέσεις. Αντί να βλέπει τον κόσμο ως εχθρικό και διπολικό, προτίμησε να χρησιμοποιήσει τη διπλωματία αντί της στρατιωτικής δράσης για να δημιουργήσει περισσότερους πόλους. Για το σκοπό αυτό, ενθάρρυνε τα Ηνωμένα Έθνη να αναγνωρίσουν την κομμουνιστική Κινεζική κυβέρνηση και μετά από ένα ταξίδι εκεί το 1972, άρχισε να θεμελιώνει διπλωματικές σχέσεις με το Πεκίνο. Παράλληλα, υιοθέτησε πολιτική «χαλάρωσης» προς τη Σοβιετική Ένωση. Το 1972, μαζί με τον Σοβιετικό πρωθυπουργό Λεονίντ Μπρέζνιεφ (1906-1982) υπέγραψαν τη Συνθήκη Περιορισμού των Στρατηγικών Όπλων (SALT I) η οποία απαγόρευε την κατασκευή πυρηνικών πυραύλων και από τις δύο πλευρές και έκανε ένα βήμα προς τη μείωση της απειλής πυρηνικού πολέμου.

Παρά τις προσπάθειες του Νίξον, ο Ψυχρός Πόλεμος εντάθηκε και πάλι υπό τον Πρόεδρο Ρόναλντ Ρέιγκαν (1911-2004). Όπως πολλοί ηγέτες της γενιάς του, ο Ρέιγκαν πίστευε ότι η εξάπλωση του κομμουνισμού οπουδήποτε απειλούσε την ελευθερία. Ως αποτέλεσμα, επεδίωξε την παροχή οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας σε αντικομμουνιστικές κυβερνήσεις και επιδρομές σε όλο τον κόσμο. Αυτή η πολιτική, ιδιαίτερα όταν εφαρμόστηκε στον αναπτυσσόμενο κόσμο σε μέρη όπως η Γρενάδα και το Ελ Σαλβαδόρ, ήταν γνωστή ως Δόγμα Ρέιγκαν.

Ωστόσο ενόσω ο Ρέιγκαν αντιπαλευόταν τον κομμουνισμό στην Κεντρική Αμερική, η Σοβιετική Ένωση άρχισε να αποσυντίθεται. Σε απάντηση στα σοβαρά οικονομικά προβλήματα και την αυξανόμενη πολιτική ζύμωση στην ΕΣΣΔ, ο πρωθυπουργός Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ανέλαβε τα καθήκοντά του το 1985 και εισήγαγε δύο πολιτικές που επαναπροσδιόριζαν τη σχέση της Ρωσίας με τον υπόλοιπο κόσμο τις γκλάσνοστ (διαφάνεια) και περεστρόικα (ανασυγκρότηση).

Η Σοβιετική επιρροή στην Ανατολική Ευρώπη άρχισε να ελαττώνεται. Το 1989, κάθε κομμουνιστικό κράτος στην περιοχή αντικατέστησε την κυβέρνησή του με μη κομμουνιστική. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, το Τείχος του Βερολίνου – το σύμβολο του ψυχρού πολέμου – καταστρέφεται δύο χρόνια μετά αφότου ο Ρέιγκαν κάλεσε τον Σοβιετικό πρωθυπουργό σε ομιλία του στην Πύλη του Βρανδεμβούργου στο Βερολίνο λέγοντας: «Κύριε Γκορμπατσόφ, γκρεμίστε αυτόν τον τοίχο». Μέχρι το 1991, η Σοβιετική Ένωση είχε καταρρεύσει. Ο Ψυχρός Πόλεμος είχε τελειώσει.

Ιστορικοί σταθμοί

1946 Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ δηλώνει: «Ένα σιδηρούν παραπέτασμα έχει πέσει στην Ευρώπη».

1947 Αμερικανική επέμβαση στον Ελληνικό εμφύλιο πόλεμο με το δόγμα Τρούμαν.

1948 Τείχος του Βερολίνου – Αποκλεισμός του Ανατολικού τομέα του Βερολίνου από τους Σοβιετικούς.

1949 Ίδρυση του ΝΑΤΟ, με κύριο στόχο την αποτροπή κομμουνιστικής απειλής κατά της Ευρώπης.

1950–1953 Ο Πόλεμος της Κορέας φέρνει σε αντιπαράθεση τις ΗΠΑ και τους συμμάχους της με την Κίνα και τη Σοβιετική Ένωση.

1955 Υπογράφεται το Σύμφωνο της Βαρσοβίας βάσει του οποίου συγκεντρώνονται στρατιωτικές δυνάμεις της ΕΣΣΔ και των άλλων Σοσιαλιστικών (κομμουνιστικών) Χωρών της Ανατολικής Ευρώπης.

1962 Κρίση της Κούβας μετά το αποτυχημένο σχέδιο εγκατάστασης Σοβιετικών πυραύλων.

1965-1975 Πόλεμος Βιετνάμ, οι Αμερικανικές δυνάμεις έρχονται σε αντιπαράθεση με το Βόρειο Βιετνάμ το οποίο υποστηρίζει και βοηθά η Κίνα.

1987 Υπογράφεται μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ το πρώτο σύμφωνο πυρηνικού αφοπλισμού.

1989 Πτώση του Τείχους του Βερολίνου.

1990 Ένωση της Γερμανίας και διάλυση της Στάζι.

1991 Διάλυση της ΕΣΣΔ και τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

Ιστοριογραφία

Όταν καθιερώθηκε ο όρος Ψυχρός Πόλεμος μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Σοβιετικής Ένωσης, η ερμηνεία της πορείας και προέλευσης της σύγκρουσης υπήρξε πηγή έντονης αντιπαράθεσης μεταξύ ιστορικών, πολιτικών επιστημόνων και δημοσιογράφων. Συγκεκριμένα, οι ιστορικοί διαφωνούσαν έντονα ως προς τον υπεύθυνο για τη διακοπή των Σοβιετικών-Αμερικανικών σχέσεων μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και αν η σύγκρουση μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων ήταν αναπόφευκτη ή μπορούσε να αποφευχθεί. Οι ιστορικοί διαφώνησαν για το τι ακριβώς ήταν ο Ψυχρός Πόλεμος, ποιες ήταν οι πηγές της σύγκρουσης και πώς διαχωρίζονταν τα πρότυπα δράσης και αντίδρασης μεταξύ των δύο πλευρών.

Παρότι οι ερμηνείες στις συζητήσεις για την προέλευση της σύγκρουσης είναι περίπλοκες και ποικίλες, εντούτοις εντοπίζονται αρκετές σχολές σκέψης επί του θέματος. Οι ιστορικοί διακρίνουν τρεις διαφορετικές τάσεις στη μελέτη του Ψυχρού Πολέμου: «ορθόδοξες», «αναθεωρητικές» και «μετα- αναθεωρητικές».

Οι ορθόδοξοι ιστορικοί επιρρίπτουν την ευθύνη για τον Ψυχρό Πόλεμο στη Σοβιετική Ένωση και την περαιτέρω επέκτασή της στην Ευρώπη. Οι αναθεωρητές επιρρίπτουν μεγαλύτερη ευθύνη για τη διάλυση της μεταπολεμικής ειρήνης στις Ηνωμένες Πολιτείες, επικαλούμενοι μια σειρά Αμερικανικών προσπαθειών για απομόνωση και αντιμετώπιση της Σοβιετικής Ένωσης πολύ πριν το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι μετα-αναθεωρητές εξετάζουν βαθύτερα τα γεγονότα του Ψυχρού Πολέμου και προσπαθούν να είναι πιο ισορροπημένοι στον προσδιορισμό των γεγονότων κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Μεγάλο μέρος της ιστοριογραφίας του Ψυχρού Πολέμου περιλαμβάνει δύο ή και τις τρεις τάσεις.

Πηγές

 https://www.history.com/topics/cold-war/cold-war-history

https://en.wikipedia.org/wiki/Cold_War

Walter L. Hixson, (2009). «The Myth of American Diplomacy: National Identity and U.S. Foreign Policy» Yale University Press

Arnold Blumberg, (1995). «Great Leaders, Great Tyrants?: Contemporary Views of World Rulers Who Made History». Westport, Connecticut: Greenwood Press.

Richard Trahair – Robert L. Miller (2012). «Encyclopedia of Cold War Espionage, Spies, and Secret Operations». Enigma Books.

Το έργο με τίτλο Ψυχρός Πόλεμος από τον δημιουργό Χείλων διατίθεται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές.