Ρωμύλος & Ρέμος

εξώφυλλο: Ο Ρωμύλος και ο δίδυμος αδελφός του Ρέμος από ζωφόρο του 15ου αιώνα, Certosa di Pavia Carlo Brogi, Public domain, via Wikimedia Commons

Η δημοσίευση βασίζεται σε άρθρο της Brittany Garcia που δημοσιεύθηκε στο World History Encyclopedia στις 18 Απρ. 2018.

Σύμφωνα με τη Ρωμαϊκή μυθολογία, ο Ρωμύλος και ο δίδυμος αδελφός του Ρέμος ή Ρώμος ή Ρήμος ήταν οι ιδρυτές της Ρώμης. Ήταν παιδιά της Ρέας Σιλβίας ή Ιλίας και του θεού Άρη (ή σε ορισμένες παραλλαγές του Ηρακλή) και η ιστορία τους καταγράφεται από πολλούς συγγραφείς, συμπεριλαμβανομένου του Βιργίλιου, ο οποίος ισχυρίζεται ότι η γέννησή και οι περιπέτειές τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την ίδρυση της Ρώμης.

Γέννηση & καταγωγή

Ο Ρωμύλος και ο Ρέμος ήταν απόγονοι του Αινεία, οι περιπέτειες του οποίου περιγράφονται από τον Βιργίλιο στην Αινειάδα. Ο Ρωμύλος και ο Ρέμος είχαν συγγένεια με τον Αινεία μέσω του πατέρα της μητέρας τους, Νουμίτορα ο οποίος ήταν βασιλιάς της Άλβα Λόνγκα, μιας αρχαίας πόλης του Λάτιου στην κεντρική Ιταλία και πατέρας της Ρέας Σίλβιας. Πριν τη γέννηση του Ρωμύλου και του Ρέμου, η βασιλεία του Νουμίτορα σφετερίστηκε από τον μικρότερο αδερφό του Αμούλιο. Ο Αμούλιος είχε κληρονομήσει τον έλεγχο του θησαυροφυλακίου της Άλβα Λόνγκα μέσω του οποίου μπόρεσε να εκθρονίσει τον Νουμίτορα και να γίνει βασιλιάς. Ο Αμούλιος, θέλοντας να αποφύγει τυχόν διεκδίκηση της εξουσίας, σκότωσε τους άρρενες κληρονόμους του Νουμίτορα και ανάγκασε τη Ρέα Σίλβια να γίνει Εστιάδα Παρθένα, δηλαδή ιέρεια της Βέστας, προστάτιδας θεάς της εστίας, η οποία τις υποχρέωνε να κρατούν μια άσβεστη ιερή φλόγα και να τηρούν όρκους αγνότητας.

**Ο βοσκός Φαυστύλος φέρνει τον Ρωμύλο και τον Ρέμο στη σύζυγό του, Nicolas Mignard (1654)** Nicolas Mignard, Public domain, via Wikimedia Commons

Υπάρχουν πολλές συζητήσεις και διαφορές όσον αφορά στην πατρότητα του Ρωμύλου και του Ρέμου. Ορισμένοι μύθοι υποστηρίζουν ότι εμφανίστηκε ο Άρης και συνευρέθηκε με τη Ρέα Σίλβια, ενώ άλλοι ότι σύντροφός της ήταν ο Ηρακλής. Ωστόσο, ο Λίβιος ισχυρίζεται ότι η Ρέα Σίλβια στην πραγματικότητα βιάστηκε από άγνωστο άνδρα, αλλά απέδωσε την εγκυμοσύνη της στη θεϊκή σύλληψη. Ήταν έθιμο κάθε Εστιάδα Παρθένα που πρόδιδε τους όρκους αγαμίας να καταδικάζεται σε θάνατο και συνηθέστερη ποινή ήταν να θάβεται ζωντανή. Ωστόσο, ο βασιλιάς Αμούλιος, φοβούμενος την οργή του πατρικού θεού (Άρη ή Ηρακλή) δεν θέλησε να βάψει τα χέρια του με το αίμα της μητέρας και των παιδιών. Έτσι, φυλάκισε τη Ρέα Σίλβια και διέταξε τον θάνατο των διδύμων με ταφή ή ρίψη στον ποταμό Τίβερη. Σκέφτηκε ότι αν τα δίδυμα πέθαιναν από τα στοιχεία της φύσης, αυτός και η πόλη του θα γλίτωναν την τιμωρία των θεών. Διέταξε έναν υπηρέτη να εκτελέσει τη θανατική ποινή, αλλά σε κάθε σενάριο του μύθου, ο υπηρέτης λυπάται τα δίδυμα και τους χαρίζει τη ζωή. Ο υπηρέτης, λοιπόν, τοποθετεί τα δίδυμα σε ένα καλάθι στον ποταμό Τίβερη και το ποτάμι μεταφέρει τα αγόρια στην ασφάλεια.

**Ο Ρέμος και οι Κλέφτες Κοπαδιών** Agostino Carracci, Public domain, via Wikimedia Commons

Εύρεση των διδύμων

Ο ποτάμιος θεός Τιβερίνος φρόντισε για την ασφάλειά τους ηρεμώντας το ποτάμι και έκανε το καλάθι τους να αράξει στις ρίζες μιας συκιάς η οποία ονομάστηκε Ρωμινάλιος Ερινεός και βρισκόταν στους πρόποδες του Παλατίνου λόφου στο έλος Velabrum. Τα δίδυμα πήραν υπό την προστασία τους η λύκαινα Λούπα και ένας δρυοκολάπτης. Η λύκαινα τα θήλαζε σε μια σπηλιά, που ονομάστηκε Λύκαιον, ενώ ο δρυοκολάπτης τους πήγαινε τροφή. Εκεί τα βρήκε ο βοσκός Φαυστύλος και τα πήρε στην καλύβα του όπου τα μεγάλωσε μαζί με τη γυναίκα του, Άκκα Λαρεντία. Τα δύο αγόρια μεγάλωσαν και έγιναν βοσκοί σαν τον θετό πατέρα τους. Μια μέρα ενώ έβοσκαν τα πρόβατά τους, τους συνάντησαν βοσκοί του βασιλιά Αμουλίου οι οποίοι καυγάδισαν μαζί τους και ο Ρέμος αιχμαλωτίστηκε και οδηγήθηκε ενώπιον του βασιλιά. Ο βασιλιάς πιστεύοντας ότι τα παιδιά της Ρέας ήταν νεκρά δεν τον αναγνώρισε και ο Ρωμύλος που εν τω μεταξύ είχε συγκεντρώσει μια ομάδα βοσκών, απελευθέρωσε τον αδελφό του και στη συνέχεια σκότωσε τον βασιλιά Αμούλιο.

Ο βωμός του Άρη (θεϊκός πατέρας του Ρωμύλου και του Ρέμου) και της Αφροδίτης (θεϊκή πρόγονος) που απεικονίζει στοιχεία του μύθου τους. Τον Τιβερίνο, τον θεό του Τίβερη και τα δίδυμα βρέφη που θηλάζονται από την λύκαινα στο Lupercal. Αριστερά απεικονίζεται αετός από τον διαγωνισμό του augury και ο λόφος Palatine. (Από την Ostia, τώρα στο Palazzo Massimo alle Terme) Palazzo Massimo alle Terme, Public domain, via Wikimedia Commons

Η διαφωνία

Μετά το θάνατο του Αμούλιου, οι αδελφοί αφού απέρριψαν την προσφορά των πολιτών για το στέμμα της Άλβα Λόνγκα, αποκατέστησαν τον Νουμίτορα και κατόπιν έφυγαν αναζητώντας την καλύτερη τοποθεσία για να ιδρύσουν τη δική τους πόλη. Τα αδέρφια διαφώνησαν για την τοποθεσία αφού ο Ρωμύλος ήθελε να την ιδρύσει στον Παλατίνο λόφο, ενώ ο Ρέμος στον Αβεντίνο λόφο. Προκειμένου να διευθετηθεί η διαφωνία τους, συμφώνησαν να συμβουλευτούν το Augury το οποίο ήταν τύπος προφητείας κατά την οποία παρατηρούνται τα πτηνά για να καθοριστεί ποιες ενέργειες ή πρόσωπα ευνοούν οι θεοί. Κάθε αδελφός ετοίμασε έναν ιερό χώρο στους αντίστοιχους λόφους και άρχισε να παρατηρεί τα πτηνά. Ο Ρέμος ισχυρίστηκε ότι είχε δει έξι πτηνά, ενώ ο Ρωμύλος είπε ότι είδε δώδεκα. Ο Ρωμύλος ισχυρίστηκε ότι ήταν νικητής, αλλά ο Ρέμος υποστήριξε ότι νίκησε αφού είδε πρώτος τα πτηνά. Τα αδέρφια συνέχισαν να τσακώνονται μέχρι που ο Ρωμύλος άρχισε να σκάβει χαρακώματα και να χτίζει τείχος γύρω από τον Παλατίνο λόφο.

**Ο Ρωμύλος σκοτώνει τον Ρέμο_ πίνακας του Ρούμπενς** © Amgueddfa Cymru – National Museum Wales

Θάνατος του Ρέμου – ίδρυση της Ρώμης

Ως απάντηση στις κατασκευές του Ρωμύλου, ο Ρέμος κορόιδευε συνεχώς το τείχος και την πόλη του αδελφού του και κάποια στιγμή πήδηξε χλευάζοντας πάνω από το τείχος. Αντιδρώντας ο Ρωμύλος στις κοροϊδίες του Ρέμου, στο άλμα πάνω από το τείχος και την ταπείνωση, τον σκότωσε. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για τον τρόπο που σκοτώθηκε ο Ρέμος την ημέρα που ιδρύθηκε η Ρώμη. Στην εκδοχή του Λίβιου, ο Ρέμος απλώς πέθανε αφότου πήδηξε πάνω από το τείχος, το οποίο θεωρήθηκε θεϊκό σημάδι της δύναμης και της μοίρας της Ρώμης. Σύμφωνα με τον άγιο Ιερώνυμο, ο Ρέμος σκοτώθηκε για την κοροϊδία του από υποστηρικτή του Ρωμύλου, είτε τον Φάβιο είτε τον Κέλερ, ο οποίος τον χτύπησε με φτυάρι στο κεφάλι. Στη συνέχεια, ο Ρωμύλος μετανοιωμένος έθαψε με θλίψη τον αδελφό του, αποδίδοντας τιμές. Ωστόσο, οι περισσότερες πηγές θεωρούν ότι ο Ρωμύλος σκότωσε τον Ρέμο. Ο θάνατος του Ρέμου και η ίδρυση της Ρώμης χρονολογούνται από τον Λίβιο στις 21 Απριλίου 753 π.Χ.

Απαρχή της Ρώμης

Ο Ρωμύλος ονόμασε την πόλη Ρώμη από τον ίδιο. Μετά την ίδρυση καθιέρωσε κυβερνητικό σύστημα που περιλάμβανε συγκλητικούς και πατρικίους. Καθώς η δημοτικότητα της πόλης και του συστήματος αυξανόταν, το ίδιο αυξανόταν και ο πληθυσμός. Ο αρχικός πληθυσμός της Ρώμης περιελάμβανε φυγάδες, εξόριστους, δραπέτες σκλάβους, εγκληματίες και άλλους απόκληρους. Λόγω πλεονασμού του ανδρικού πληθυσμού, η Ρώμη αντιμετώπιζε υπογεννητικότητα. Ως αποτέλεσμα της χαμηλής αναλογίας ανδρών – γυναικών, οι νέοι Ρωμαίοι αποφάσισαν να απαγάγουν γυναίκες από μια γειτονική πόλη. Κάλεσαν τότε τους Σαβίνους και τους Λατίνους (κάτοικοι του Λάτιου) σε γιορτή του Κρόνου στο Circus Maximus και ενώ οι άνδρες αυτών των πόλεων ήταν απασχολημένοι, οι Ρωμαίοι απήγαγαν τις γυναίκες τους στη Ρώμη. Πολλές από αυτές βιάστηκαν, ενώ άλλες πείστηκαν να παντρευτούν. Ωστόσο, ως απάντηση στην απαγωγή, οι Σαβίνοι και οι Λατίνοι κήρυξαν πόλεμο κατά της Ρώμης. Ο Ρωμύλος ήταν νικητής και η νίκη του ο πρώτος θρίαμβος της Ρώμης.

Αν και ηττημένος, ο βασιλιάς των Σαβίνων, Τίτος Τάτιος, επιχείρησε να επιτεθεί στη Ρώμη βαδίζοντας στην ακρόπολη του Καπιτωλινού λόφου. Η κόρη του διοικητή της ακρόπολης υποσχέθηκε να ανοίξει τις πύλες στον στρατό των Σαβίνων αν της έδιναν ό,τι «έφεραν στο αριστερό τους χέρι». Όταν πέρασε ο στρατός των Σαβίνων, το φτωχό κορίτσι περίμενε εκατοντάδες χρυσά βραχιόλια, αλλά δυστυχώς χτυπήθηκε μέχρι θανάτου από τις μεγάλες ασπίδες τους. Οι Σαβίνοι πολιόρκησαν τους Ρωμαίους οι οποίοι παραλίγο να χάσουν μέχρι που ο Ρωμύλος προσευχήθηκε στον Δία για βοήθεια. Ο Δίας απάντησε, βοηθώντας τους Ρωμαίους στην τελική νίκη. Τελικά, συνήφθη ανακωχή μεταξύ Ρωμαίων και Σαβίνων με τον Τάτιο και τον Ρωμύλο να θεσπίζουν κοινή βασιλεία δύο βασιλέων. Κυβέρνησαν από κοινού για πέντε χρόνια και ενσωμάτωσαν ο ένας τα έθιμα του άλλου από ημερολόγια, θεούς, ακόμη και στρατιωτικές τακτικές.

**Anne-Louis Girodet, Θάνατος του Τάτιου 1788, Angers, Μουσείο Καλών Τεχνών** VladoubidoOo, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Μετά από πέντε ακμαία χρόνια, ο Τάτιος συνελήφθη να στεγάζει ορισμένους συμμάχους του που είχαν ληστέψει τους γειτονικούς συμμάχους Λαβινίους και είχαν δολοφονήσει πρεσβευτές τους. Η Σύγκλητος αποφάσισε ότι ο Τάτιος πρέπει να πάει στο Λαβίνιο για να θυσιάσει και να κατευνάσει τόσο τους ντόπιους όσο και τον Θεό σχετικά με τα εγκλήματά του. Ενώ όμως βρισκόταν στο Λαβίνιο, ο Τάτιος δολοφονήθηκε και ο Ρωμύλος έγινε μοναδικός βασιλιάς της Ρώμης. Για τα επόμενα 20 χρόνια, ο Ρωμύλος προσπάθησε να επεκτείνει τα εδάφη της Ρώμης με πολέμους, όπως εναντίον των Φιδηνών (Λατινική πόλη) και των Βηίων (Ετρουσκική πόλη) τους οποίους υπέταξε.

Όταν πέθανε ο Νουμίτωρ, ο Ρωμύλος ενσωμάτωσε την Άλβα Λόνγκα στα εδάφη της Ρώμης. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του έγινε αυταρχικός προκαλώντας τη δυσαρέσκεια της Συγκλήτου.

Σύμφωνα με τη Ρωμαϊκή μυθολογία σύζυγος του Ρωμύλου ήταν η Ερσίλια, ή Ερσιλία (Hersilia) μία από τις Σαβίνες παρθένες που είχαν απαχθεί, η οποία μετά τον θάνατο της θεοποιήθηκε. Μεσολάβησε με επιτυχία στον πόλεμο μεταξύ Ρωμαίων και Σαβίνων συμφιλιώνοντάς τους. Πέθανε όταν την κτύπησε κεραυνός του Δία και έκτοτε έγινε αθάνατη και λατρευόταν ως θεά του θάρρους με το όνομα Όρα. Κατ’ άλλη παράδοση η Ερσίλια ήταν σύζυγος του, συμμάχου του Ρωμύλου, Όστου Οστυλίου, ενώ πολλοί ήταν εκείνοι που την θεωρούσαν αρχαιότατη θεότητα του έρωτα και της συζυγικής ζωής.

**Ο Ρωμύλος μεταφέρεται στον Όλυμπο από τον Άρη.** Jean-Baptiste Nattier, Public domain, via Wikimedia Commons

Θάνατος του Ρωμύλου

Ο βίος του Ρωμύλου έχει αρκετές καταλήξεις ανάλογα με τον μύθο και την πηγή. Σύμφωνα με έναν μύθο, ο Ρωμύλος εξαφανίστηκε μυστηριωδώς σε μια καταιγίδα ή ανεμοστρόβιλο. Αρκετοί αυτόπτες μάρτυρες υποστήριξαν ότι ο Ρωμύλος ανέβηκε στους ουρανούς για να γίνει θεός. Υπήρχε η υποψία ότι ο θάνατος του Ρωμύλου σχεδιάστηκε από τη Σύγκλητο για να αναλάβει την εξουσία. Ο Λίβιος γράφει για το γεγονός, ενώ ο Κάσιος Δίων αναφέρει ότι ο Ρωμύλος περικυκλώθηκε από αγανακτισμένους Συγκλητικούς «κάνοντας άνω – κάτω» τη Σύγκλητο και ακολούθησε έκλειψη και ξαφνική καταιγίδα (η οποία ο Δίων ισχυρίζεται ότι είναι το ίδιο φαινόμενο που συνέβη κατά τη γέννησή του). Ο Ρωμύλος εξαφανίστηκε το 717 π.Χ. όπως αναφέρει ο Πλούταρχος σε ηλικία 53 ετών, αλλά ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς αναφέρει ότι πέθανε σε ηλικία 55 ετών. Μετά την εξαφάνιση του λατρεύτηκε ως πολεμική θεότητα με το όνομα «Κυρίνος«.

Μύθος ή πραγματικότητα

Υπάρχει πολλή συζήτηση για το αν ο Ρωμύλος και ο Ρέμος υπήρξαν πραγματικά ή είναι μύθος ή συνδυασμός και των δύο. Ενώ οι περισσότεροι μελετητές πιστεύουν ότι ο Αινείας, ο καταλύτης της ίδρυσης της Ρώμης, μπορεί να υπήρχε σε κάποιο παραμύθι, η Ρωμαϊκή του μυθολογία δεν εδραιώθηκε μέχρι που ο Αύγουστος ανέθεσε το έπος του Βιργίλιου την «Αινειάδα». Τα κατορθώματα και οι περιπέτειες του Ρωμύλου και του Ρέμου είναι κάπως υπερβολικά για να ληφθούν υπόψιν, αλλά ορισμένοι μελετητές επιβεβαιώνουν ότι οι χαρακτήρες τους ίσως βασίζονται σε κάποια ιστορικά γεγονότα. Οι θεμελιώδεις μύθοι συχνά περιπλέκονται με πτυχές της μυθοπλασίας και της πραγματικότητας. Αν και μπορεί να μην επαληθευτεί αν τα αδέρφια υπήρξαν πραγματικά, το σίγουρο είναι ότι η ιστορία τους αντιμετώπισε με σεβασμό και συζητήθηκαν εκτενώς ακόμη και από τους αρχαίους.

Η προέλευση διαφορετικών στοιχείων στον μύθο της ίδρυσης της Ρώμης αποτελεί αντικείμενο συνεχούς προβληματισμού. Μπορεί να προέρχονται από έμμεση προέλευση των Ρωμαϊκών παραδόσεων ή από Ελληνικές επιρροές που συμπεριλήφθηκαν αργότερα. Ο οριστικός προσδιορισμός αυτών των πρωτότυπων στοιχείων μέχρι στιγμής διαφεύγει από τους κλασικούς. Οι Ρωμαίοι ιστορικοί χρονολόγησαν την ίδρυση της Ρώμης περί το 753 π.Χ., αλλά η παλαιότερη γνωστή γραπτή αναφορά του μύθου είναι από τα τέλη του 3^ου αιώνα π.Χ.

Ορισμένα στοιχεία επιβεβαιώνονται νωρίτερα από άλλα και η ιστορία και ο τόνος επηρεάστηκαν ποικιλοτρόπως από τις συνθήκες και τα γούστα των διαφορετικών πηγών καθώς και από τη σύγχρονη Ρωμαϊκή πολιτική και τις έννοιες της ευπρέπειας. Το αν ο μύθος των διδύμων ήταν αρχικό μέρος του ρωμαϊκού μύθου ή μια μεταγενέστερη εξέλιξη είναι το αντικείμενο μιας συνεχιζόμενης συζήτησης. Οι πηγές συχνά έρχονται σε αντίθεση μεταξύ τους, όπως στα έργα του Λιβίου, του Πλούταρχου, του Διονυσίου της Αλικαρνασσού και του Τάκιτου καθώς και το έργο του Βιργίλιου και του Οβιδίου. Στο έργο του Κόιντου Φάβιου Πίκτωρ βασίστηκε το έργο του Λίβιου «Από την ίδρυση της πόλης» οι «Ρωμαϊκές Αρχαιότητες» του Διονυσίου της Αλικαρνασσού και ο «Βίος του Ρωμύλου» του Πλούταρχου.

Αυτά τα τρία έργα ήταν από τις πιο πολυδιαβασμένες εκδοχές του μύθου και στα οποία οι ιστορίες της σπηλιάς (Λούπερκαλ) και της αδελφοκτονίας επισκιάζονται από τη γενεαλογία και τη σύνδεση των διδύμων με τον Αινεία και την καθαίρεση του Αμουλίου. Η τελευταία καταλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα των ιστορικών αναφορών και ιδιαίτερα ο Πλούταρχος αφιερώνει σχεδόν το ήμισυ της ανάλυσής του στην ανατροπή του θείου τους.

**Η λύκαινα που ταΐζει τα δύο αδέλφια** Capitoline Museums, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Τέχνες

Ο Ρωμύλος και ο Ρέμος συνήθως απεικονίζονται μαζί σε νομίσματα και στα έργα τέχνης ως βρέφη που θηλάζονται από τη λύκαινα. Παρουσιάζονται με αυτόν τον τρόπο στο άγαλμα του Ρωμύλου και του Ρέμου στη Σιένα της Ιταλίας η οποία σύμφωνα με τον μύθο ιδρύθηκε από τον γιο του Ρέμου, Σένιο. Ομοίως, εμφανίζονται επίσης σε ένα μωσαϊκό που βρέθηκε στο Γιορκσάιρ από το 300 μ.Χ., γνωστό ως Μωσαϊκό του Λύκου. Ωστόσο, η διασημότερη αναπαράσταση είναι η Λύκαινα του Καπιτωλίνου που αποτελείται από Ετρουσκικό χάλκινο λύκο του 5^ου αιώνα π.Χ. στον οποίο προστέθηκαν δύο μικρές φιγούρες του Ρωμύλου και του Ρέμου τον 15^ο αιώνα μ.Χ. Η μυθική ζωή του Ρωμύλου και του Ρέμου ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες της Αναγέννησης από τον Μπερετίνι μέχρι τον Λα Φοσέ και τον Τσέζαρι, μέχρι τον Ρούμπενς.