Χάραλντ ΙΙΙ της Νορβηγίας (1015 – 1066)

Ο Χάραλντ ΙΙΙ της Νορβηγίας ή Χάραλντ Σίγκουρντσον/Harald Sigurdsson, στον οποίο δόθηκε το επίθετο σκληρός κυβερνήτης, υπήρξε βασιλιάς της Νορβηγίας ο οποίος διεκδίκησε ανεπιτυχώς το 1064 το θρόνο της Δανίας και το 1066 τον Αγγλικό θρόνο . Πριν γίνει βασιλιάς, ο Χάραλντ έζησε 15 χρόνια περίπου στην εξορία εργαζόμενος ως μισθοφόρος στο Κράτος των Ρως και το Τάγμα των Βαράγγων στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

**Δημαρχείο του Όσλο (κέντρο εικόνας) με ανάγλυφο που απεικονίζει τον Χάραλντ στη δυτική πρόσοψη** Alexander Ottesen, CC BY 2.0 via Wikimedia Commons

Βιογραφία

Ο Χάραλντ γεννήθηκε στο Ριγκιρίκε/Ringerike της Νορβηγίας το 1015 ή το 1016 από την Όστα Γκούντμπρανστατε/Åsta Gudbrandsdatter και τον δεύτερο σύζυγό της Ζίγκουρ Σιρ/Sigurd Syr ο οποίος ήταν βασιλιάς του Ριγκιρίκε και μεταξύ των ισχυρότερων και πλουσιότερων οπλαρχηγών στα ορεινά. Μέσω της μητέρας του ο Χάραλντ ήταν ο νεότερος από τα τρία ετεροθαλή αδέλφια του βασιλιά Όλαφ ΙΙ της Νορβηγίας/Olaf Haraldsson (αργότερα άγιος Όλαφ). Στα νιάτα του, επέδειξε χαρακτηριστικά επαναστάτη με μεγάλες φιλοδοξίες και είχε τον Όλαφ ως πρότυπο. Έτσι, διέφερε από τα δύο μεγαλύτερα αδέλφια του, τα οποία έμοιαζαν περισσότερο στον πατέρα τους, προσγειωμένοι και ασχολούνταν κυρίως με τη διατήρηση της φάρμας.

Σε ηλικία 15 ετών, το 1030, ο Χάραλντ πολέμησε στη μάχη του Στίκλεσταντ μαζί με τον ετεροθαλή αδελφό του Όλαφ ο οποίος προσπάθησε να ανακτήσει τον Νορβηγικό θρόνο, τον οποίο είχε χάσει από τον Δανό βασιλιά Κνούτ τον Μέγα πριν δύο χρόνια. Στη εν λόγω μάχη ο Χάραλντ, έδειξε σημαντικό στρατιωτικό ταλέντο, αλλά τελικά τα αδέλφια ηττήθηκαν και αναγκάστηκε να εξοριστεί στη Ρωσία, που κυβερνείτο από απογόνους Σουηδών Βίκινγκς. Εκεί ανήλθε ψηλά στην υπηρεσία του μακρινού συγγενή του, Μέγα Πρίγκιπα Γιάροσλαβ του Κιέβου. Φιλοδοξούσε ακόμη και να παντρευτεί την κόρη του Γιάροσλαβ, Ελισαβέτα, αλλά προείχε να ανακτήσει την περιουσία του.

**Από την εικονογράφηση της Σάγκας του Χάραλντ Χαρντράντε** Gerhard Munthe, Public domain, via Wikimedia Commons

Ένα χρόνο μετά, ο Χάραλντ συγκρότησε μια ληστρική ορδή που πολέμησε στο πλευρό των Ρως κατά των Πολωνών. Η φήμη του διαδόθηκε και το 1034 ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη, όπου κατατάχθηκε στη Βαραγγική Φρουρά, δηλαδή τους Σκανδιναβούς που υπηρετούσαν ως επίλεκτα στρατεύματα και αυτοκρατορικοί σωματοφύλακες, οι οποίοι ήταν διάσημοι για τις μαχητικές τους ικανότητες, το όπλο τους, τον Δανικό πέλεκυ, αλλά και για το ποτό και τα ξεφαντώματα. Στην ταραγμένη εκείνη περίοδο υπηρέτησε κατά σειρά τέσσερις αυτοκράτορες, τους Μιχαήλ Δ’ τον Παφλαγόνα, Μιχαήλ Ε’ τον Καλαφάτη, Ζωή την Πορφυρογέννητη και Κωνσταντίνο Θ’ το Μονομάχο.

Για τα επιτεύγματά του προήχθη από νωρίς σε Ακόλουθο (αντίστοιχο του σημερινού αντισυνταγματάρχη) και μολονότι ήταν αγράμματος και πολύ νέος, του ανατέθηκε η διοίκηση της Βαραγγικής Φρουράς. Επί Χάραλντ οι Βαράγγοι μισθοφόροι σημείωσαν σπουδαίες στρατιωτικές επιτυχίες και διακρίθηκαν στη χρήση ανορθόδοξων μεθόδων, όπως εμπρησμός εχθρικών κάστρων με φλεγόμενα πουλιά ή υποκριτική απροθυμία να πολεμήσουν, ώστε οι αντίπαλοι να νομίσουν πως νίκησαν και να βγουν από τα οχυρά. Συνολικά έλαβε μέρος σε έντεκα μεγάλες μάχες – κατά των Αράβων στη Μ. Ασία, την Αφρική και τη Σικελία, καθώς και στη Βουλγαρία κατά των Βουλγάρων και τη νότια Ιταλία κατά των Σαρακηνών. Την περιουσία που αποκόμιζε από τις εκστρατείες φρόντιζε να την «αποταμιεύει», στέλνοντάς την για φύλαξη στο Νόβγκοροντ, ώστε να είναι σίγουρος ότι δεν κινδυνεύει.

Νόμισμα που κόπηκε από τον Χάραλντ, με τρικέτρα στον εμπροσθότυπο, που χρησιμοποιούνταν τόσο από τους Χριστιανούς όσο και στον Σκανδιναβικό παγανισμό. Χρησιμοποιήθηκε σε νομίσματα στη Δανία από τον Κνούτ τον Μέγα και τους γιους του και ο Χάραλντ πιθανώς το υιοθέτησε ως μέρος της διεκδίκησής του για τον θρόνο της Δανίας. Zeichner: C. I. Schive, Lithograf Bucher in Bergen, Public domain, via Wikimedia Commons

Στη θάλασσα, ο Χάραλντ πολέμησε το 1035 στην κρίσιμη, αλλά ελάχιστα γνωστή, μάχη των Κυκλάδων κατά των Αράβων στην Ικαρία. Επειδή οι Ρωμαϊκές τριήρεις ήταν παρωχημένες όσον αφορά στον εμβολισμό, οι Βυζαντινοί είχαν ως στόχο να εξουδετερώνουν τα κουπιά από τα εχθρικά πλοία, να αγκιστρωθούν στα αντίπαλα σκάφη και να επιβιβαστούν. Στις μάχες σώμα με σώμα στο κατάστρωμα ο Χάραλντ θα βίωνε για πρώτη φορά το «υγρό πυρ», το μεσαιωνικό ναπάλμ.

Στην ξηρά, υπό τη διοίκηση του Βυζαντινού στρατηγού Γεωργίου Μανιάκη, βοήθησε να απωθήσουν τους Σαρακηνούς προς την Ανατολία. Όταν κηρύχθηκε ειρήνη, ο Χάραλντ υπηρέτησε ως σωματοφύλακας της πρώτης αυτοκρατορικής αντιπροσωπείας στην Ιερουσαλήμ, πολεμώντας ληστές της ερήμου και κολυμπώντας στον ποταμό Ιορδάνη, δίνοντας το παράδειγμα σε μεταγενέστερα προσκυνήματα από Σκανδιναβούς βασιλείς.

Η αυτοκρατορία βρισκόταν σε πόλεμο με το Χαλιφάτο των Φατιμιδών, το οποίο εκτεινόταν από τη Συρία σε όλη τη Βόρεια Αφρική μέχρι τη Σικελία. Οι Φατιμίδες επιθυμούσαν ειρήνη με το Βυζάντιο λόγω εσωτερικών προβλημάτων. Τα εμιράτα τους στη Σικελία και την Τυνησία βρίσκονταν σε εξέγερση και ανοιχτή σύγκρουση μεταξύ τους. Οι Βυζαντινοί εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία για να παρέμβουν. Ενταγμένος σε άγημα Βαράγγων ο Χάραλντ, σε ηλικία 23 ετών, συμμετείχε στην εισβολή του Μανιάκη στη Σικελία το 1038. Παρά τη μεταξύ τους διαμάχη ο Χάραλντ παρέμεινε πιστός ακόμα και όταν η καταπιεστική εξουσία του Μανιάκη προκάλεσε την εξέγερση των Νορμανδών και Λομβαρδών συμμάχων τους. Ως αποτέλεσμα, οι Βυζαντινοί έχασαν το μεγαλύτερο μέρος του εδάφους που είχαν κερδίσει, όχι μόνο στη Σικελία αλλά και στην Ιταλία. Μέχρι τότε ωστόσο, ο Χάραλντ ανακλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου ανέκυψαν προβλήματα.

**Ζωή η Πορφυρογέννητη _ από ψηφιδωτό στον γυναικωνίτη της Αγ. Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.** File:Empress_Zoe_mosaic_Hagia_Sophia.jpg: Photographer: Myrabelladerivative work: Myrabella, Public domain, via Wikimedia Commons

Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Δ’ ο Παφλαγώνας πέθαινε. Εν τω μεταξύ, η αυτοκράτειρα Ζωή ποθούσε τον ξανθό Χάραλντ και τον ήθελε με τους Βαράγγους στο πλευρό της όταν ο ανιψιός του αυτοκράτορα, Μιχαήλ Ε’ ο Καλαφάτης πήρε το θρόνο. Η Ζωή ήταν πανέμορφη, αλλά αναξιόπιστη. Το 1034, μαζί με τον Μιχαήλ IV φημολογείται ότι δολοφόνησαν τον πρώτο της σύζυγο Ρωμανό ΙΙΙ, για να τον βάλουν στο θρόνο. Ο Μιχαήλ V όμως ήταν ακόμα περισσότερο δολοπλόκος και ύπουλος. Όταν ανέλαβε το θρόνο το 1041, αντικατέστησε τους Βαράγγους φρουρούς με δικούς του ευνούχους σκλάβους και αφού συνέλαβε τη Ζωή την έστειλε σε μοναστήρι.

**Νόμισμα του Χάραλντ ως μοναδικού Νορβηγού βασιλιά, «ARALD[us] REX NAR[vegiae]». Μίμηση Εδουάρδου του Ομολογητή.** Zeichner: C. I. Schive, Lithograf Bucher in Bergen, Public domain, via Wikimedia Commons

Η Ζωή όμως ήταν αγαπητή στο λαό και η φυλάκισή της πυροδότησε το 1042 ανοιχτή εξέγερση στην Κωνσταντινούπολη στην οποία πρωτοστάτησαν οι Βαράγγοι υπό τον Χάραλντ. Τελικά η Ζωή ανέκτησε το θρόνο της και ο Μιχαήλ εξορίστηκε, αφού προηγουμένως τυφλώθηκε από τον Χάραλντ.

Αυτό ήταν ένα σημαντικό σημείο στον βίο του Χάραλντ. Στα 27 του, ήταν ο προστάτης της Ζωής και σύμφωνα με πολλές πηγές, εραστής και πιθανός υποψήφιος αυτοκράτορας. Ωστόσο, η αυτοκρατορική αυλή δεν θα ανεχόταν έναν βάρβαρο ηγεμόνα. Όταν η Ζωή αντ’ αυτού ανέδειξε στο θρόνο τον χαμηλόβαθμο γραφειοκράτη Κωνσταντίνο Θ’ Μονομάχο, ο Χάραλντ αντέδρασε συνάπτοντας σχέση με την ανιψιά της Ζωής, πριγκίπισσα Μαρία, η οποία ήταν ίσως ο μεγάλος έρωτας της ζωής του, αλλά το 1043 η ζηλιάρα Ζωή έβαλε τον Χάραλντ στη φυλακή, όπου θα μπορούσε να παραμείνει για το υπόλοιπο της ζωής του.

Πιθανώς όχι τυχαία, την ίδια περίοδο ο πρίγκιπας Γιάροσλαβ αποφάσισε να πραγματοποιήσει εισβολή στην Κωνσταντινούπολη. Ένας στόλος 400 πλοίων έπλευσε κάτω από τον ποταμό Δνείπερο και διέσχισε τη Μαύρη Θάλασσα. Οι Ρως είχαν μικρή εμπειρία με το υγρό πυρ και υπέστησαν καταστροφική ήττα, αλλά μέσα στη σύγχυση, ο Χάραλντ δραπέτευσε και πήρε μαζί του τη Μαρία. Στο τέλος, όμως γνωρίζοντας και οι δύο ότι μια Βυζαντινή πριγκίπισσα δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι ευτυχισμένη ως βάρβαρη βασίλισσα, την άφησε να επιστρέψει στο σπίτι της.

Ο Χάραλντ στο Στάμφορντ Μπριτζ. Ο Μάθιου Πάρις μπορεί να απέδωσε το τσεκούρι στον Χάραλντ λόγω της Σκανδιναβικής καταγωγής ή της βασιλικής εικονογραφίας γύρω από τον Άγιο Όλαφ. Σύμφωνα με τα έπη ο Χάραλντ φορούσε μπλε χιτώνα και κράνος, έφερε ξίφος και λάβαρο ως βασιλικό πρότυπο, αλλά όχι πουκάμισο και ασπίδα. Matthew Paris, Public domain, via Wikimedia Commons

Μέχρι τότε οι κατακτήσεις και οι λεηλασίες του Χάραλντ τον είχαν κάνει πλούσιο, καθιστώντας τον άξιο για την κόρη του Γιάροσλαβ, την Ελισαβέτα. Παντρεύτηκαν στη Ρωσία και το 1045 ο Χάραλντ, σε ηλικία 30 ετών, την πήρε μαζί του κατά την επιστροφή του στη Σκανδιναβία. Εκεί, η παλαιά Αυτοκρατορία της Βόρειας Θάλασσας του βασιλιά των Βίκινγκς Κανούτε του Μέγα αποτελούμενη από Αγγλία, Νορβηγία, Δανία είχε καταρρεύσει. Ο γιος του Όλαφ, Μάγκνους Ι ο Αγαθός, κυβερνούσε τη Νορβηγία, αλλά πολεμούσε με τον βασιλιά της Δανίας Σβέιν. Ο Χάραλντ παρενέβη, αγοράζοντας κυριολεκτικά τη μισή Νορβηγία συγκυβερνώντας με τον Μάγκνους εναντίον της Δανίας. Όταν ο Μάγκνους αρρώστησε απροσδόκητα και πέθανε το 1047, η διεκδίκησή του στη Δανία έληξε αλλά ο Χάραλντ συνέχισε να διεξάγει 15ετή πόλεμο φθοράς με τον Σβέιν.

Το 1050 ο Χάραλντ κατέστρεψε το μεγάλο Δανικό εμπορικό κέντρο στο Χέντεμπι, το οποίο σήμανε το τέλος της Σκανδιναβίας ως κεντρικό κινητήριο μοχλό του Ευρωπαϊκού πολιτισμού. Τον Αύγουστο του 1062, ο Χάραλντ και ο Σβέιν έδωσαν τη μεγαλύτερη ναυμαχία της Εποχής των Βίκινγκς, στις εκβολές του ποταμού Νίσα στη σημερινή Σουηδία. Ο Χάραλντ είχε 150 πλοία, ενώ ο Σβέιν διπλάσια. Οι δύο στόλοι πολέμησαν όλη τη νύχτα (αν και σε αυτό το γεωγραφικό πλάτος, το καλοκαίρι, το σκοτάδι διαρκεί μόνο λίγες ώρες). Οι λιγότεροι Νορβηγοί νίκησαν τους Δανούς, αλλά ο Σβέιν δραπέτευσε και ο πόλεμος συνεχίστηκε. Στο τέλος ο Χάραλντ ήλθε σε αδιέξοδο, το οποίο τον ώθησε να ξεκινήσει την εισβολή του στην Αγγλία λίγα χρόνια αργότερα.

Όταν πέθανε ο Αγγλοσάξονας βασιλιάς Εδουάρδος ο Ομολογητής, ο Χάραλντ έθεσε σε εφαρμογή ένα μεγαλόπνοο σχέδιο κατάκτησης της Αγγλίας, επικαλούμενος μυστικές συμφωνίες των προκατόχων του και υποστηρίζοντας ότι είναι ο νόμιμος διάδοχος του αγγλικού θρόνου. Έτσι το 1066 εισέβαλε στο νησί επικεφαλής 15.000 ανδρών, ώστε να πάρει το θρόνο από το Χάρολντ ΙΙ Γκόντβινσον, τον τελευταίο Αγγλοσάξονα βασιλιά. Η εκστρατεία απέτυχε παταγωδώς – ο ίδιος σκοτώθηκε στη μάχη του Στάμφορντ Μπριτζ (25 Σεπ. 1066) ενώ από τα 300 πλοία μόνο 25 επέστρεψαν στη Νορβηγία. Τα οστά του μεταφέρθηκαν ένα χρόνο μετά το θάνατό του στο Νιντάρος (Τρόντχαϊμ) και τοποθετήθηκαν στο Ναό της Μαρίας.

**Η σύζυγος του Χάραλντ Ελισίβ του Κιέβου, κόρη του Γιάροσλαβ** **του Σοφού** Unknown author, Public domain, via Wikimedia Commons

Απόγονοι

Ο Χάραλντ παντρεύτηκε την Ελισάβετ του Κιέβου το 1044 και απέκτησαν άγνωστο αριθμό τέκνων. Σύμφωνα με τον Σνόρρι Στούρλουσον, απέκτησαν δύο κόρες:

Ίνεγκερτ (περ. 1050 – 1120) η οποία παντρεύτηκε με τον Όλαφ Ι της Δανίας και μετά το θάνατό του με τον Φίλιππο της Σουηδίας.

Μαρία (πέθανε στις 25 Σεπτεμβρίου 1066) η οποία επρόκειτο να παντρευτεί με τον με Άισταιν Όρε αλλά σύμφωνα με πληροφορίες πέθανε στο Όρκνεϊ την ίδια ημέρα που σκοτώθηκε ο Χάραλντ στη γέφυρα Στάμφορντ.

Σύμφωνα με τα Σκανδιναβικά έπη, ο Χάραλντ παντρεύτηκε την Τόρα Τόρμπεργκσντατερ (περίπου 1025 – μετά το 1066) γύρω στο 1048. Μερικοί σύγχρονοι ιστορικοί το αμφισβήτησαν, δεδομένου ότι ο Χάραλντ σε αυτήν την περίπτωση θα ήταν δίγαμος, δεδομένου ότι ήταν ακόμα παντρεμένος με την Ελισάβετ. Είναι εντούτοις πιθανό ότι ένας τέτοιος γάμος μπορούσε να πραγματοποιηθεί τον 11^ο αιώνα στη Νορβηγία και εφόσον είχε δύο συζύγους, μόνο η Ελισάβετ θα είχε τον τίτλο της βασίλισσας. Ο Χάραλντ και η Τόρα είχαν τουλάχιστον δύο παιδιά:

Μάγκνους ΙΙ (περ. 1049 – 1069). Βασιλιάς της Νορβηγίας από το 1066 έως το 1069.

Όλαφ ΙΙΙ (περ. 1050 – 1093). Βασιλιάς της Νορβηγίας από το 1067 έως το 1093.

**Παράθυρο με το πορτρέτο του Χάραλντ στο Δημαρχείο του Λέργουικ, Σέτλαντ** Colin Smith / Harald Hardrada

Αποτίμηση

Με το θάνατο του Χάραλντ έκλεισε μία μεγάλη περίοδος της Σκανδιναβικής ιστορίας, η Εποχή των Βίκινγκ. Οι διάδοχοί του ακολούθησαν διαφορετική πολιτική, αυτήν της ειρηνικής συμβίωσης με τη Δυτική Ευρώπη, με αποτέλεσμα την εδραίωση του Χριστιανισμού και τον σταδιακό εξευρωπαϊσμό των Σκανδιναβικών λαών. Για αυτό το λόγο ο Χάραλντ περιγράφεται ως ο τελευταίος Βίκινγκ βασιλιάς.

Ο Χάραλντ κέρδισε το παρατσούκλι «Σκληρός Ηγεμόνας» κυβερνώντας δυναστικά, μη διστάζοντας σε ορισμένες περιπτώσεις να σκοτώσει προσωπικά, τους δικούς του ευγενείς. Αλλά πριν λάβει το εν λόγω προσωνύμιο, αποκαλείτο «Ξανθός» «Εμπρηστής των Βουλγάρων» «Σφυρί της Δανίας» «Κεραυνός του Βορρά» ζώντας μια απαράμιλλη περιπετειώδη ζωή για τα μεσαιωνικά χρονικά.

Μετά την καταστροφική εισβολή των Βίκινγκς στην Αγγλία το 1066, η οποία είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο του σε ηλικία 51 ετών, η Σκανδιναβία έμεινε στάσιμη για αιώνες. Από πολλές απόψεις ο Χάραλντ ήταν πραγματικά ο «Τελευταίος Βίκινγκ».