Αρισταίνετος (5ος – 6ος αιώνας μ.Χ.)

εξώφυλλο: Το εξώφυλλο της έκδοσης «Αρισταίνετος Ερωτικαί Επιστολαί/Aristaenetus Epistolae eroticae Ioan. Sambuci 1556

Ο Αρισταίνετος ήταν αρχαίος Έλληνας επιστολογράφος που άκμασε τον 5^ο ή 6^ο αιώνα μ.Χ. Από τα έργα του σημαντικότερα είναι δύο βιβλία ερωτικών ιστοριών, με τη μορφή επιστολών, τα οποία δανείζονται τα θέματά τους από ερωτικές ελεγείες Αλεξανδρινών συγγραφέων όπως ο Καλλίμαχος και περιέχουν φράσεις από τον Πλάτωνα, τον Λουκιανό, τον Αλκίφρονα και άλλους.

Ο σύγχρονος τίτλος, Ερωτικές Επιστολές, δεν αντανακλά πλήρως το περιεχόμενο, αλλά ο έρωτας είναι αναμφισβήτητα το κυρίαρχο θέμα και γενικά είναι ενδιαφέρουσες από πολλές απόψεις. Η συλλογή των εν λόγω ερωτικών επιστολών αποτελεί αίνιγμα για την Ύστερη Ρωμαϊκή λογοτεχνία, αφού επί παραδείγματι δεν γνωρίζουμε ποιος ήταν πραγματικά ο Αρισταίνετος, καθώς δεν υπάρχουν στοιχεία για τον τόπο καταγωγής και επιπλέον δεν είναι βέβαιο αν αυτό είναι το όνομα του συγγραφέα ή το όνομα του αποστολέα της πρώτης (φανταστικής) επιστολής.

Πιθανώς, ο συγγραφέας καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη, επειδή σε μια από τις επιστολές αναφέρει την «Νέα Ρώμη» το αρχικό όνομα της πόλης, που δόθηκε στο Βυζάντιο από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο τον Μέγα κατά την επανίδρυση της πόλης το 330 μ.Χ. αλλά και πάλι δεν χρειάζεται να ζει κάποιος σε μια πόλη για να γνωρίζει το όνομά της. Εικάζεται ότι ο συγγραφέας έζησε περί το 520 μ.Χ. βασιζόμενοι στο γεγονός ότι σε μια επιστολή, υπάρχει σημείωση όσον αφορά στον τρόπο με τον οποίο ο Ιουστινιανός, ο μελλοντικός αυτοκράτορας θα μπορούσε να παντρευτεί τη Θεοδώρα αλλάζοντας τους γαμήλιους νόμους.

Εν ολίγοις, έχουμε έναν συγγραφέα με ένα υποθετικό όνομα, ο οποίος μπορεί να έζησε ή όχι την εποχή του Ιουστινιανού, σε μια πόλη για την οποία δεν είμαστε σίγουροι. Μια άλλη προσέγγιση είναι η εξέταση του έργου του και η αναζήτηση ενός λογοτεχνικού πλαισίου.

Λογοτεχνικό πλαίσιο

Τον 6^ο αιώνα μ.Χ. υπήρξε έντονο ενδιαφέρον για την Ελληνική αρχαιότητα, όπου οι Βυζαντινοί λόγιοι μελετούσαν ξανά με πάθος τα λογοτεχνικά είδη. Ο Αρισταίνετος φαίνεται ότι αντιπροσωπεύει το ανανεωμένο ενδιαφέρον για την επιστολογραφία, την πνευματική τέχνη της επιστολικής γραφής. Οι ερωτικές του επιστολές βασίζονται σε συγγραφείς όπως ο Αλκίφρων, ο Αχίλλειος Τάτιος και ο (ψευδο)Λουκιανός, που είχαν συγγράψει παρόμοια τολμηρά έργα, αν και ο Αρισταίνετος είναι μάλλον σεμνός. Τα πρόσωπα που αναφέρονται στις επιστολές στέλνουν φιλιά (σε φιλώ) ανταλλάσσουν χειραψίες (σε χαιρετώ) αγγίζονται στο στήθος…………..και αυτό είναι όλο.

Άλλες πηγές έμπνευσης είναι οι διάλογοι του Πλάτωνα, οι διάλογοι του Λουκιανού και οι κωμωδίες του Μενάνδρου. Ο Αρισταίνετος στο έργο του αρέσκεται να παραθέτει παροιμίες και παροιμιώδεις εκφράσεις.

Όπως συνηθιζόταν στη Νέα Κωμωδία και την Ελληνική επιστολογραφία, τα ονόματα των συγγραφέων και των παραληπτών παρέχουν στοιχεία για το περιεχόμενο μιας επιστολής. Μερικά παραδείγματα: Ένας λάτρης του κάλλους ονομάζεται Φιλόκαλος, ένας μουσικός Εύμουσος, ένας ζωγράφος Φιλοπίναξ. Ο Αρισταίνετος αλληλογραφεί με τις δικές του πηγές έμπνευσης τον Αλκίφρονα και Λουκιανό. Οι γυναίκες αποδέκτες έχουν ονόματα εταίρων και/ή προσώπων από τη Νέα Κωμωδία, όπως Γλυκέρα, Δωρίς, Χρυσίς και Φίλιννα. Εν ολίγοις οι ερωτικές του επιστολές, είναι ένα πνευματικό παιχνίδι υψηλού επιπέδου.

Εκδόσεις

Οι επιστολές του Αρισταίνετου διασώθηκαν σε ένα μόνο χειρόγραφο, το Vindobonensis Phillogicus Graecus και αποτελούνται από δύο βιβλία, τα οποία περιέχουν 28 και 22 επιστολές αντίστοιχα. Το χειρόγραφο Vindobonensis περιέχει σύντομες περιλήψεις για κάθε επιστολή, οι οποίες προστέθηκαν αργότερα. Τα ονόματα των αποδεκτών αναφέρονται χωρίς «χαιρετισμό» ή την προσφώνηση «αγαπητέ».

Η πρώτη έκδοση ήταν του Ούγγρου ανθρωπιστή János Zsámboky (Johannes Sambucus 1531-1584) και δημοσιεύθηκε στην Αμβέρσα το 1556. Δύο χρόνια αργότερα, ο Cyre Foucault μετέφρασε τις επιστολές στα Γαλλικά. Τον 17^ο και 18^ο αιώνα, ο Αρισταίνετος μελετήθηκε επιμελώς, αλλά υποβαθμίστηκε όταν οι νεο-ανθρωπιστές μελετητές και κλασικιστές χαρακτήρισαν τα γράμματά του παθητικά χωρίς λογοτεχνική αξία.

Οι Ερωτικές Επιστολές έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Ολλανδικά και Γερμανικά. Η πιο πρόσφατη έκδοση είναι αυτή του Collection Budé: Aristénète, Lettres d’amour, Texte établi et traduit par Jean-René Vieillehon (Παρίσι 1992).