Λαιστρυγόνες

εξώφυλλο: Ο Οδυσσέας στους Λαιστρυγόνες. Πηγή J. C. Andrä: «Greek Legends Rewritten for the Young». Βερολίνο: εκδοτικός οίκος Neufeld & Henius, 1902. public domain wikimedia commons.

Οι Λαιστρυγόνες ήταν μια μυθική φυλή ανθρωποφάγων γιγάντων, οι οποίοι κατοικούσαν στην Τηλέπυλο, παραλιακή πόλη της Τυρρηνικής θάλασσας, που ιδρύθηκε από τον πρώτο βασιλέα τους, τον Λάμο. Αναφέρονται για πρώτη φορά στην Οδύσσεια όταν υπό τον βασιλέα Αντιφάτη, κατέστρεψαν με βράχους όλα τα πλοία του Ελληνικού στόλου, που προσορμίστηκαν στον λιμένα τους, εκτός από εκείνο του Οδυσσέα .

Όνομα και ετυμολογία

Η ονομασία τους εκτιμάται ότι προέρχεται από τους Λεστρικόνι μιά φυλή των Κόρσι από τη βορειοανατολική ακτή της Σαρδηνίας. Οι Ρωμαίοι, ωστόσο, μη έχοντας αντίστοιχη ονομασία για αυτούς τους γίγαντες, κατέστησαν τους Λαιστρυγόνες μοναδικούς στις Ελληνικές ιστορίες. Με την πάροδο του χρόνου, διάφορα επίθετα και εναλλακτικά ονόματα συσχετίστηκαν με αυτούς, αλλά το πιο καθοριστικό χαρακτηριστικό παραμένει η ακόρεστη όρεξή τους για ανθρώπινη σάρκα.

Καταγωγή

Οι Λαιστρυγόνες πιστεύεται ότι κατάγονταν από τον Λαιστρυγώνα, ο οποίος ήταν γιος του θεού της θάλασσας Ποσειδώνα. Η ακριβής ιστορία προέλευσης δεν είναι τόσο λεπτομερής όσο άλλων πλασμάτων στην Ελληνική μυθολογία, αλλά η σύνδεσή τους με τον Ποσειδώνα τους δίνει μια θεϊκή και συνάμα τρομακτική γενεαλογία. Ο βιότοπός τους, όπως αναφέρεται από αρχαίους ιστορικούς όπως ο Θουκυδίδης και ο Πολύβιος, ήταν η νοτιοανατολική Σικελία. Αυτή η σύνδεση με μια πραγματική γεωγραφική τοποθεσία προσθέτει ένα στοιχείο αυθεντικότητας στον μύθο τους, θολώνοντας τα όρια μεταξύ θρύλου και ιστορίας. Μερικοί εικάζουν ότι οι ιστορίες αυτών των γιγάντων μπορεί να εμπνεύστηκαν από πραγματικά γεγονότα ή συναντήσεις, αν και αυτές παραμένουν θεωρίες.

**Οι περιπέτειες των Λαιστρυγόνων, Ομηρική τοιχογραφία από το Esquilino στη Ρώμη.**Deutsches Archäologisches Institut, Public domain, via Wikimedia Commons

Περιγραφή και χαρακτηριστικά

Οι Λαιστρυγόνες ήταν τεράστιοι στο ανάστημα και το μέγεθος ήταν το χαρακτηριστικό γνώρισμά τους, καθιστώντας τους έναν τρομακτικό αντίπαλο για όποιον βρισκόταν στο δρόμο τους. Ενώ οι λεπτομέρειες σχετικά με την εμφάνισή τους ποικίλλουν μεταξύ των ιστορικών πηγών, η συσχέτισή τους με εκσφενδόνιση βράχων και ανθρωποφαγικές τάσεις, δίνουν μια εικόνα όντων που ουδείς ήθελε να συναντήσει. Πέραν του μεγέθους είχαν εξίσου γιγάντια όρεξη, όπου γνωστός μύθος τους αναφέρει να τρέφονται με τους άνδρες του Οδυσσέα, επιδεικνύοντας τις σαρκοφαγικές τάσεις τους. Η συμπεριφορά τους ήταν επιθετική και αρπακτική, με τάση για καταστροφή. Όταν ο Οδυσσέας και το πλήρωμά του αποβιβάστηκαν στις ακτές τους, οι γίγαντες κατέστρεψαν έντεκα από τα δώδεκα πλοία του, εκτοξεύοντας βράχους. Αυτή η επιθετικότητα δεν αφορούσε μόνο την άμυνα είχε να κάνει και με την ακόρεστη πείνα τους για ανθρώπινη σάρκα.

Το τεράστιο μέγεθός τους έδινε πολύ μεγαλύτερη δύναμη από εκείνη των κανονικών ανδρών. Η ικανότητά τους να εκσφενδονίζουν τεράστιους βράχους με θανατηφόρα ακρίβεια ήταν μια απόδειξη της δύναμής τους. Αλλά δεν ήταν μόνο η σωματική δύναμη που τους έκανε επικίνδυνους. Η στρατηγική τους θέση σε ένα λιμάνι που περιβάλλεται από απόκρημνους βράχους έκανε τη διαφυγή σχεδόν αδύνατη για τους ανυποψίαστους ναυτικούς. Αυτό το φυσικό φρούριο, σε συνδυασμό με τη δύναμη τους έκανε σχεδόν ανίκητους.

Οι βράχοι, τους οποίους χρησιμοποιούσαν ως όπλα, είναι τα κύρια σύμβολα των Λαιστρυγόνων. Οι βράχοι αυτοί, σε συνδυασμό με τους γκρεμούς, συνιστούσαν θανατηφόρο συνδυασμό. Η σύνδεσή τους με τα στοιχεία της φύσης υπογραμμίζει την ακατέργαστη, αδάμαστη δύναμή τους και τη σύνδεσή τους με τη γη.

**Ο Αντιφάτης, βασιλέας των Λαιστρυγόνων σκοτώνει έναν από τους συντρόφους του Οδυσσέα.** John Flaxman Jr., Public domain, via Wikimedia Commons

Λαιστρυγόνες & Οδύσσεια

Οι Λαιστρυγόνες, άφησαν ανεξίτηλο σημάδι στην Ελληνική μυθολογία, ιδιαίτερα στο επικό ποίημα «Οδύσσεια». Ο ρόλος τους στην αφήγηση είναι τόσο οδυνηρός όσο και καθοριστικός, λειτουργώντας ως μία από τις πολλές προκλήσεις που αντιμετώπισε ο Οδυσσέας, στο ταξίδι της επιστροφής στην Ιθάκη.

Όταν ο Οδυσσέας έφτασε στη χώρα των Λαιστρυγόνων, είχε ήδη χάσει αρκετούς από τους άνδρες του, διότι στη μάχη εναντίον των Κικόνων σκοτώθηκαν πάνω από εβδομήντα στρατιώτες και αργότερα μισή ντουζίνα καταβροχθίστηκε από τον Κύκλωπα Πολύφημο. Ωστόσο, ο στόλος των δώδεκα πλοίων που είχε ενταχθεί στον συνασπισμό που έπλευσε στην Τροία για να απαιτήσει την αποκατάσταση της Ελένης, ήταν ακόμα άθικτος.

Ο στόλος έφτασε στον Τηλέπυλο τη χώρα των Λαιστρυγόνων, ενός κανίβαλου λαού που διοικούνταν από τον Αντιφάτη . Σε αυτό το μέρος η νύχτα και το πρωί ήταν τόσο κοντά το ένα στο άλλο που οι βοσκοί που έφερναν τα κοπάδια τους τη νύχτα συναντιούνταν με τους βοσκούς που έπαιρναν τα κοπάδια τους την αυγή. Αγνοώντας τα γαστρονομικά έθιμα αυτού του λαού, όλοι οι καπετάνιοι, εκτός από τον Οδυσσέα, έδεναν τα πλοία τους σε έναν όρμο που περιβαλλόταν από όλες τις πλευρές από γκρεμούς, με δύο ακρωτήρια αντικριστά στο στόμιο, αφήνοντας ενδιάμεσα ένα στενό κανάλι . Αυτό το μέρος θεωρούνταν εξαιρετικό λιμάνι και ως εκ τούτου όλα τα πλοία του στόλου εκτός από ένα ήταν δεμένα αρκετά κοντά το ένα στο άλλο. Καθώς ο καιρός ήταν φωτεινός και ήρεμος, ο Οδυσσέας δεν ακολούθησε τα υπόλοιπα πλοία, αλλά αντίθετα πρόσδεσε σε έναν βράχο έξω από τον κόλπο. Στη συνέχεια, ανέβηκε στο ακρωτήρι για να παρατηρήσει από την κορυφή και αφού είδε μία στήλη καπνού που υψωνόταν από την ύπαιθρο, έστειλε τρεις από τους άντρες του να μάθουν για τους κατοίκους. Οι δύο ναύτες και ο αγγελιοφόρος, που έστειλε ο Οδυσσέας, βρήκαν αρχικά ένα ίχνος που χρησιμοποιούσαν τα βαγόνια για να κατεβάσουν ξυλεία από τα βουνά στους οικισμούς των Λαιστρυγόνων και μετά έφτασαν σε μια πηγή που ονομαζόταν Αρτακία, όπου έτυχε να συναντήσουν την κόρη του Λαιστρυγόνα βασιλιά Αντιφάτη, που τους έδειξε αμέσως το σπίτι του πατέρα της. Έχοντας πάρει το δρόμο προς το σπίτι, τους υποδέχτηκε η γυναίκα του βασιλέα, μια τεράστια και τρομακτική γυναίκα, η οποία αμέσως πήγε στην αγορά για να ειδοποιήσει τον άντρα της. Κατά την άφιξή του, ο Αντιφάτης άρπαξε έναν από τους άνδρες του Οδυσσέα με σκοπό να τον καταβροχθίσουν, αλλά οι άλλοι δύο, κάνοντας μια αστραπιαία κίνηση, κατάφεραν να επιστρέψουν στα πλοία. Ένας από τους δύο ήταν ο Μακάριος, ένας Ιθακήσιος στο πλήρωμα του Οδυσσέα, ο οποίος αργότερα ήταν μεταξύ αυτών που η Κίρκη μετέτρεψε σε χοίρο.

Στο μεταξύ, όμως, ο Αντιφάτης κινητοποίησε τις δικές του δυνάμεις και χιλιάδες εμφανίστηκαν ξαφνικά στις κορυφές των υψωμάτων. Από εκεί οι Λαιστρυγόνες άρχισαν να χτυπούν το στόλο με τεράστιους βράχους και να σκοτώνουν τους άνδρες, τους οποίους μετέφεραν για να φτιάξουν τα γεύματά τους. Ο Οδυσσέας βλέποντας ότι μόνη ελπίδα διάσωσης ήταν η απόδραση, έκοψε το κουπιά του πλοίου του και αφού διέταξε το πλήρωμα να κωπηλατήσει, βγήκε στην ανοιχτή θάλασσα, αφήνοντας πίσω τους γκρεμούς και την συνεχιζόμενη σφαγή. Έντεκα πλοία χάθηκαν με το πλήρωμά τους και μόνο το δικό του σκάφος και το πλήρωμά του επέζησαν. Με αυτό το πλοίο ο Οδυσσέας, έφτασε στο νησί της Αιαίας, την πατρίδα της Κίρκης, έχοντας σχεδόν χάσει ολόκληρο τον στρατό του.

Η έμπνευση πίσω από τον μύθο

Το νησί των Λαιστρυγόνων φέρεται να είχε ένα μοναδικό γεωγραφικό χαρακτηριστικό: ένα λιμάνι κυκλωμένο από απόκρημνους βράχους με μία μόνο στενή είσοδο. Τα πλοία έπρεπε να προσορμίζουν κοντά το ένα με το άλλο όταν έμπαιναν στο λιμάνι λόγω του περιορισμένου χώρου. Ένας άλλος μύθος έλεγε ότι όποιος μπορούσε να αποφύγει τον ύπνο, κέρδιζε διπλάσιο μισθό αφού οι κάτοικοι εργάζονταν τόσο την ημέρα όσο και τη νύχτα.

Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι η περιγραφή και ο τρόπος ζωής του νησιού ευθυγραμμίζονται με εκείνη της Σαρδηνίας, συγκεκριμένα του Πόρτο Πότζο, το οποίο μπορεί να ενέπνευσε τον Όμηρο. Επιπλέον, η καταγωγή των Λαιστρυγόνων εντοπίζεται στις παρατηρήσεις των Ελλήνων ναυτικών για τους Γίγαντες του Μόντε Πράμα, τις αρχαίες πέτρινες φιγούρες στη χερσόνησο της Σαρδηνίας. Αυτές οι θεάσεις πιθανότατα έδωσαν αφορμή για ιστορίες γιγαντιαίων, κανιβαλιστικών όντων, με αποκορύφωμα τη δημιουργία του μύθου των Λαιστρυγόνων.

Ο ρόλος των Λαιστρυγόνων στην Οδύσσεια

Οι Λαιστρυγόνες αποτελούν σημαντικό εμπόδιο στο ταξίδι του Οδυσσέα. Η συνάντησή τους υπογραμμίζει την επικίνδυνη φύση του ταξιδιού του και τις συνεχείς απειλές που αντιμετώπιζε ο ίδιος και το πλήρωμά του. Αυτό το συγκεκριμένο επεισόδιο υπογραμμίζει το νόημα του αγώνα και της επιβίωσης σε αντίξοες συνθήκες.

Επιπλέον, το επεισόδιο αναδεικνύει την ανθρώπινη πλευρά του Οδυσσέα. Ενώ απεικονίζεται ως μια σχεδόν τέλεια φιγούρα στην «Ιλιάδα», η «Οδύσσεια» αποκαλύπτει τα τρωτά του σημεία. Η απώλεια των ανδρών του τον γεμίζει ενοχή και θλίψη, υπενθυμίζοντας στους αναγνώστες τη θνητότητα και την πλάνη του.

Η συνάντηση αναδεικνύει επίσης την αποφασιστικότητα του Οδυσσέα να επιστρέψει στην Ιθάκη. Χρησιμεύει ως μια ζοφερή υπενθύμιση των προκλήσεων που βρίσκονται μπροστά και ενισχύει την αποφασιστικότητά του να τις ξεπεράσει. Οι Λαιστρυγόνες, αν και δεν είναι οι κύριοι ανταγωνιστές, παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του ταξιδιού και της εξέλιξης του χαρακτήρα του Οδυσσέα.

**Tέταρτος πίνακας της τοιχογραφίας «Τοπία της Οδύσσειας» από τα Μουσεία του Βατικανού.** See page for author, Public domain, via Wikimedia Commons

Αναπαραστάσεις στην Τέχνη

Αν και δεν απεικονίζονται τόσο συχνά όσο κάποια άλλα πλάσματα της Ελληνικής μυθολογίας, οι Λαιστρυγόνες έχουν αφήσει το σημάδι τους στην τέχνη. Μια αξιοσημείωτη αναπαράσταση είναι ο τέταρτος πίνακας της τοιχογραφίας «Τοπία της Οδύσσειας» από τα Μουσεία του Βατικανού στη Ρώμη, που χρονολογείται από το 60 – 40 π.Χ. Αυτό το έργο τέχνης συλλαμβάνει τον τρόμο και την κλίμακα αυτών των γιγάντων, παρέχοντας μια οπτική αναπαράσταση των ιστοριών που έχουν περάσει από γενιά σε γενιά.

Αναφορές σε αρχαία κείμενα

Οι Λαιστρυγόνες αναφέρονται σε περίοπτη θέση στην «Οδύσσεια» του Ομήρου, όπου περιγράφεται λεπτομερώς η συνάντησή τους με τον Οδυσσέα. Αυτό το αρχαίο κείμενο, ακρογωνιαίος λίθος της Ελληνικής λογοτεχνίας, παρέχει την πληρέστερη περιγραφή των γιγάντων. Ο Θουκυδίδης και ο Πολύβιος, αναφέρονται επίσης στους Λαιστρυγόνες, τοποθετώντας τους στη νοτιοανατολική Σικελία. Αυτές οι αναφορές, διάσπαρτες σε διάφορα κείμενα, υπογραμμίζουν τη σημασία των Λαιστρυγόνων στον Ελληνικό πολιτισμό και μυθολογία.