εξώφυλλο: Άγαλμα της Μεσσαλίνας που κρατά τον Βρεταννικό, που ανακαλύφθηκε στη Ρώμη, αναστηλώθηκε σε μεγάλο βαθμό και ολοκληρώθηκε τον 18ο αιώνα. Louvre Museum, Public domain, via Wikimedia Commons

Η δημοσίευση βασίζεται σε άρθρο του Donald L. Wasson, που δημοσιεύθηκε στο Ancient History Encyclopedia την 16 Ιουλ. 2013.

copyright © μετάφραση – επιμέλεια Χείλων

Η Βαλέρια Μεσσαλίνα (περ. 17/20–48) ήταν η τρίτη σύζυγος του Ρωμαίου αυτοκράτορα Κλαύδιου. Ήταν εξαδέλφη του Νέρωνα από την πλευρά του πατέρα της, δεύτερη εξαδέλφη του Καλιγούλα και δισέγγονη του Αυγούστου. Μια ισχυρή γυναίκα με επιρροή και φήμη για ασυδοσία, που φέρεται να συνωμότησε εναντίον του συζύγου της και εκτελέστηκε μετά την αποκάλυψη της συνωμοσίας. Η διαβόητη φήμη της πιθανότατα προήλθε λόγω πολιτικής προκατάληψης, αλλά τα έργα τέχνης και λογοτεχνίας τη διαιωνίζουν μέχρι σήμερα.

Εκείνη ήταν περίπου 15 ετών και όμορφη, ενώ εκείνος ήταν άνω των 50 ετών και ο μέλλων αυτοκράτορας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το 38 μ.Χ. (οι ημερομηνίες ποικίλλουν) ο Τιβέριος Κλαύδιος Καίσαρας Αύγουστος – γνωστός ως Κλαύδιος – παντρεύτηκε τη δεύτερη εξαδέλφη του, Βαλέρια Μεσσαλίνα. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι τον παντρεύτηκε μόνο και μόνο για να ενταχθεί σε μια από τις πιο ισχυρές οικογένειες της αυτοκρατορίας. Όποιοι όμως κι αν ήταν οι λόγοι που παντρεύτηκαν, η ιστορία θα μνημονεύει εκείνον ως τον αυτοκράτορα που σαλιάριζε και τραύλιζε και εκείνη ως μία από τις πιο ελεγκτικές, δόλιες και φιλόδοξες γυναίκες της ιστορίας.

Πρώτα χρόνια

Λίγα είναι γνωστά για τη Μεσσαλίνα πριν παντρευτεί τον Κλαύδιο. Γεννήθηκε γύρω στο 20 -22 μ.Χ., ως το δεύτερο τέκνο και η πρώτη κόρη μιας αρκετά αξιόπιστης Ρωμαϊκής οικογένειας. Ήταν συγγενής με τον αυτοκράτορα Αύγουστο – στην πραγματικότητα με την αδελφή του Οκταβία – μέσω του πατέρα και της μητέρας της. Μητέρα της ήταν η Δομιτία Λεπίδα η Νεότερη, εγγονή του Μάρκου Αντωνίου, ενώ πατέρας της (πρώτος εξάδελφος της μητέρας της) ήταν ο Βαλέριος Μεσσάλας Βαρβάτος, ύπατος και έμπιστο μέλος της οικογένειας του αυτοκράτορα Καλιγούλα.

Όσον αφορά στον Κλαύδιο θεωρείτο ως αποτυχημένος, αφού η ίδια του η μητέρα τον αποκαλούσε τέρας. Είχε ήδη παντρευτεί δύο φορές πριν παντρευτεί τη Μεσσαλίνα, αρχικά με την Πλαυτία Ουργουλανίλλα (χώρισε λόγω υποτιθέμενης μοιχείας) και στη συνέχεια με την Αιλία Παιτίνα (χώρισε για να παντρευτεί τη Μεσσαλίνα). Η νέα του σύζυγος θα του γεννούσε δύο παιδιά: το 39 μ.Χ. την Κλαυδία Οκταβία (τελικά παντρεύτηκε τον θετό γιο και κληρονόμο του Κλαύδιου Νέρωνα) και το 41 μ.Χ. τον Τιβέριο Κλαύδιο Γερμανικό, γνωστό ως Βρεταννικό, ο οποίος γεννήθηκε μόλις τρεις εβδομάδες πριν ο Κλαύδιος ονομαστεί αυτοκράτορας λαμβάνοντας το όνομα μετά τη νίκη του Κλαύδιου στη Βρετανία. Η γέννησή του προσέδωσε στη Μεσσαλίνα πρόσθετο έλεγχο επί του Κλαύδιου, επειδή του παρείχε κληρονόμο. Δυστυχώς, ο Βρεταννικός θα δηλητηριαζόταν από τον ετεροθαλή αδελφό του Νέρωνα το 55 μ.Χ.

Ο έλεγχος της Μεσσαλίνας στον εύπιστο Κλαύδιο έγινε εμφανής λίγο αφότου ο αυτοκράτορας διέταξε την επιστροφή των ανιψιών του από την εξορία στην Πόρσια – των θυγατέρων του αδελφού του Καλιγούλα Γερμανικού – της Αγριππίνας (η οποία θα γινόταν η τέταρτη σύζυγος του Κλαύδιου) και της Ιουλίας Λιβίλλας οι οποίες είχαν εξοριστεί από τον αδελφό τους Καλιγούλα μετά από χρόνια κακοποίησης. Με την επιστροφή τους στη Ρώμη, ο Κλαύδιος επέστρεψε τόσο τα κτήματα όσο και την περιουσία τους. Η Μεσσαλίνα ζήλευε, ειδικά την όμορφη Ιουλία που ήταν συμπαθής στον αυτοκράτορα και ορισμένοι πιστεύουν ότι φοβόταν ότι οι δύο αδελφές και οι σύζυγοί τους μπορούσαν να διεκδικήσουν το θρόνο, εκτοπίζοντας τον Κλαύδιο και την ίδια. Προς τούτο απήγγειλε κατηγορίες, μεταξύ άλλων και αυτήν της μοιχείας, εναντίον της Ιουλίας και έπεισε τον Κλαύδιο να την εξορίσει, με αποτέλεσμα να πεθάνει στην εξορία από ασιτία, ενώ ο σύζυγός της, Μάρκος Βινίκιος, εκτελέστηκε με την κατηγορία της μοιχείας. Η Αγριππίνα σοφά ποιώντας έμενε στο παρασκήνιο. Η χρήση χαλκευμένων κατηγοριών όπως αυτές εναντίον της Ιουλίας δεν περιοριζόταν σε αυτήν. Η Μεσσαλίνα επικαλείτο ισχυρισμούς – συνήθως για κάποια συνωμοσία ανατροπής του Κλαύδιου – εναντίον οποιουδήποτε της εναντιωνόταν και ο δειλός Κλαύδιος υπάκουε αφού δεν μπορούσε ή δεν ήθελε να της αντιταχθεί.

Ένα από τα πολλά ελαττώματα της Μεσσαλίνας και αυτό που την χαρακτήριζε ήταν η απιστία στον σύζυγό της, με χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό με τον πατριό της. Μετά το θάνατο του συζύγου της, η μητέρα της Μεσσαλίνας παντρεύτηκε τον Άππιο Σιλανό, κυβερνήτη της ανατολικής Ισπανίας τον οποίο ερωτεύτηκε η Μεσσαλίνα, αλλά αυτός απέρριψε τις επανειλημμένες προτάσεις της. Το 42 μ.Χ., σε αντίποινα για αυτή την απόρριψη, η αυτοκράτειρα έπεισε τον φίλο της Νάρκισσο, γραμματέα του Κλαύδιου, να ισχυριστεί ότι είδε ένα όραμα όπου ο Σιλανός μαχαίρωνε τον αυτοκράτορα. Για να επηρεάσει περαιτέρω τον αυτοκράτορα, η Μεσσαλίνα ισχυρίστηκε ότι είχε ένα παρόμοιο όνειρο. Ο Κλαύδιος, ένθερμος οπαδός τέτοιων οιωνών, διέταξε την εκτέλεση του Σιλανού. Οι εμμονές της, είτε με τον Μνήστηρα τον χορευτή είτε με τον πατριό της, απετέλεσαν αντικείμενο φημών και κουτσομπολιών για γενιές. Αυτές οι φήμες περιλαμβάνουν τα βράδια που υποτίθεται ότι εργαζόταν μεταμφιεσμένη σε τοπικό οίκο ανοχής.

Την εκτέλεση του Σιλανού ακολούθησε μια «καταστολή» πραγματικών ή φανταστικών συνωμοσιών με πολλούς θανάτους και φυσικά δήμευση περιουσιών. Η ακόρεστη Μεσσαλίνα δεν περιόρισε το πάθος της μόνο στην εκδίκηση, αλλά απολάμβανε επίσης την απόκτηση αντικειμένων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι όμορφοι κήποι του Λούκουλλου, που ανήκαν στον Βαλέριο Ασιατικό τους οποίους έβαλε στο στόχαστρό της. Σύμφωνα με την προσφιλή της μέθοδο, ο Βαλέριος κατηγορήθηκε για συνωμοσία εναντίον του αυτοκράτορα και προοριζόταν για εκτέλεση, αλλά αντί να εκτελεστεί, του επετράπη να αυτοκτονήσει. Οι κήποι ήταν πλέον δικοί της. Αρκετοί έξυπνοι γερουσιαστές κέρδισαν την εύνοια της άπληστης Μεσσαλίνας, χρησιμοποιώντας την επιρροή της στον Κλαύδιο προς όφελός τους.

Πτώση

Μέχρι το 48 μ.Χ., ο τρόπος ζωής της Μεσσαλίνας και η κατάφωρη περιφρόνηση για τη φήμη του συζύγου της και τις Ρωμαϊκές αξίες δεν μπορούσαν να συνεχιστούν επ’ αόριστον. Η πτώση της ήρθε όταν συνάντησε έναν Ρωμαίο συγκλητικό ονόματι Γάιο Σίλιο, ο οποίος, παρά την αρχική απόρριψη, υπέκυψε στη γοητεία της Μεσσαλίνας. Εκείνη την εποχή, ο Κλαύδιος είχε γίνει περίγελος για όσους γνώριζαν τις μοιχείες της Μεσσαλίνας, αλλά φοβόντουσαν να πλησιάσουν τον αυτοκράτορα. Οι ιστορικοί διαφωνούν αν ο Κλαύδιος γνώριζε τις αδιακρισίες της συζύγου του ή απλά επέλεξε να τις αγνοήσει. Η αγάπη της Μεσσαλίνας για τον Γάιο την οδήγησε να επινοήσει ένα σχέδιο όπου εκείνη και αυτός θα ανέτρεπαν τον Κλαύδιο (θα υιοθετούσε τον Βρεταννικό) και θα κυβερνούσαν μαζί την αυτοκρατορία. Ενώ ο Κλαύδιος έλειπε από την πόλη, ανάγκασε τον Γάιο να χωρίσει τη σύζυγό του, Ιουνία Σίλια και να την παντρευτεί με μια απλή τελετή. Η Μεσσαλίνα μετέφερε ακόμη και έπιπλα από το παλάτι στο σπίτι του.

Ο Νάρκισσος, ο οποίος ήταν μάρτυρας του γάμου, συνειδητοποίησε τις πιθανές συνέπειες των πράξεων της Μεσσαλίνας και ενημέρωσε τον Κλαύδιο, ικετεύοντας συγχώρεση για τη δική του συμμετοχή. Γρήγορα κυκλοφόρησε η είδηση ότι ο Κλαύδιος ήταν «αποφασισμένος για εκδίκηση». Συνειδητοποιώντας ότι ο Κλαύδιος θα μπορούσε να αμφιταλαντευθεί και να συγχωρήσει τη Μεσσαλίνα, ελήφθησαν μέτρα για να αποφευχθεί η συνάντησή τους. Τελικά, η Μεσσαλίνα αντιλαμβανόμενη ότι είχε υπερβεί τα όρια προσπάθησε να επηρεάσει τον αυτοκράτορα στέλνοντας την Οκταβία και τον Βρεταννικό να πείσουν τον Κλαύδιο να συγχωρήσει τη μητέρα τους. Ο Κλαύδιος θα την συναντούσε το επόμενο πρωί στους κήπους του Λούκουλλου. Ο ιστορικός Τάκιτος έγραψε:

Η Μεσσαλίνα, παρότι ο κίνδυνος της αφαίρεσε κάθε δυνατότητα σκέψης, αποφάσισε να συναντήσει και να αντιμετωπίσει τον σύζυγό της, μια κίνηση στην οποία είχε βρει συχνά ασφάλεια, ενώ εκείνη προέτρεψε τον Βρεταννικό και την Οκταβία να σπεύσουν να αγκαλιάσουν τον πατέρα τους. […] Η Μεσσαλίνα, εν τω μεταξύ, στους κήπους του Λούκουλλου, πάλευε για τη επιβίωσή της και έγραφε επιστολές ικεσίας, καθώς εναλλασσόταν μεταξύ ελπίδας και οργής. Ο Γάιος και πολλοί από τους άλλους καλεσμένους του γάμου εκτελέστηκαν αμέσως. Ο Τάκιτος έγραψε:

Οι άλλοι επισκέπτες διασκορπίστηκαν προς όλες τις κατευθύνσεις όταν εμφανίστηκαν οι εκατόνταρχοι και τους σκότωναν όπου τους έβρισκαν, είτε στους δημόσιους δρόμους είτε σε κρυψώνες.

Ένας αγγελιαφόρος μετέφερε στη Μεσσαλίνα την εντολή να αυτοκτονήσει και όταν αυτό απέτυχε, ο αγγελιοφόρος την μαχαίρωσε. Ο Τάκιτος είπε για την αυτοκτονία, «… Κατάλαβε τη μοίρα της και κράτησε στο χέρι της στο στιλέτο. Μέσα στον τρόμο της το βύθισε χωρίς αποτέλεσμα στο λαιμό και το στήθος της, όταν ένα χτύπημα από τον τριβούνο το κάρφωσε μέσα της». Όταν άκουσε για το θάνατο της συζύγου του, ο Κλαύδιος δεν έδειξε κανένα συναίσθημα, «κανένα σημάδι μίσους ή χαράς ή θυμού ή λύπης». Στους Δώδεκα Καίσαρες, ο Σουητώνιος ανέφερε πολύ λίγα για τη Μεσσαλίνα, δηλώνοντας μόνο:

Αποδείχθηκε ότι δεν ήταν μόνο ένοχη για άλλα επαίσχυντα εγκλήματα, αλλά είχε φτάσει στο σημείο να διαπράξει διγαμία με τον Γάιο Σίλιο και μάλιστα να υπογράψει επίσημο συμβόλαιο γάμου ενώπιον μαρτύρων, οπότε ο Κλαύδιος την εκτέλεσε…

Μετά τη Μεσσαλίνα, ο Κλαύδιος δήλωσε ότι θα παρέμενε άγαμος. Δυστυχώς, ήρθε και η Αγριππίνα – τέταρτη σύζυγος – και όπως οι προηγούμενες επιλογές του, έτσι και αυτή δεν θα ήταν καλύτερη, αφού η μία και μοναδική φιλοδοξία της ήταν να βάλει στο θρόνο τον γιο της Νέρωνα.

Πηγές – βιβλιογραφία

https://www.worldhistory.org/Valeria_Messalina/

https://en.wikipedia.org/wiki/Messalina

 

Το έργο με τίτλο Βαλέρια Μεσσαλίνα από τον δημιουργό Χείλων διατίθεται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές. Βασισμένο σε έργο στο https://www.worldhistory.org/Valeria_Messalina/