Άτλας (μυθολογία)

εξώφυλλο: Ρωμαϊκό άγαλμα του Άτλαντα (2ος αιώνας μ.Χ.). Παλαιότερα στη συλλογή Farnese, τώρα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης Lalupa, CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons

Ο Άτλας ήταν ένας από τους διασημότερους Τιτάνες, γιος του Ιαπετού και της Ωκεανίδας νύμφης Ασίας ή της Κλυμένης. Ήταν ο ηγέτης της εξέγερσης των Τιτάνων κατά του Δία και τιμωρήθηκε μετά το τέλος της Τιτανομαχίας να κρατά αιώνια τον ουρανό στους ώμους του. Μόνο μια φορά και για πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, τον ελάφρωσε ο Ηρακλής από το βάρος. Ο Περσέας χρησιμοποιώντας το κεφάλι της Μέδουσας, τον μετέτρεψε στα βραχώδη όρη του Άτλαντα.

O Άτλαντας σύμφωνα με τον Ησίοδο (Θεογ. 507) ήταν αδελφός του Μενοίτιου, του Προμηθέα και του Επιμηθέα, σύμφωνα με τον Απολλόδωρο (i. 2. § 3), το όνομα της μητέρας του ήταν Ασία και σύμφωνα με τον Υγίνο (Ιστορίες «Πρόλογος») ήταν γιος του Αιθέρα και της Γαίας.

Το όνομά του προκύπτει από το προσθετικό α και την μετοχή του ρήματος τλώ τλάν = υπομένοντας τα πάντα.

Ορισμένοι (Πλάτων, Διόδωρος) ισχυρίζονται ότι ο Άτλας ασκούσε την επιστήμη της αστρονομίας και ανακάλυψε το σφαιρικό σχήμα των αστέρων.

Ο Άτλας λέγεται ότι βασίλευσε στην Αρκαδία και τον διαδέχθηκε ο Δείμας, γιος του Δαρδάνου, του βασιλιά που κατάγεται από τον βασιλικό οίκο της Τροίας.

Λέγεται επίσης ότι βασίλευσε στη Μαυριτανία όπου μεταξύ άλλων είχε πλούτη, ένα δέντρο με χρυσά φύλλα, χρυσά κλαδιά και χρυσούς καρπούς. Κάποιοι θεωρούν ότι αυτά είναι τα Χρυσά Μήλα που δόθηκαν από τη Γαία, ως γαμήλιο δώρο, στον Δία και την Ήρα. (Οβίδιος «Μεταμορφώσεις» Δ. 626)

**Ο Περσέας μεταμορφώνει τον Άτλαντα σε βουνό με το κεφάλι της Μέδουσας** Metropolitan Museum of Art, CC0, via Wikimedia Commons

Μεταμόρφωση

Στη Μαυριτανία έφτασε ο Περσέας αφού σκότωσε τη Μέδουσα και εμφανιζόμενος ως γιος του Δία, ζήτησε από τον Άτλαντα φιλοξενία και την ευκαιρία να ξεκουραστεί. Αλλά ο Άτλας, ο οποίος είχε περιφράξει τον οπωρώνα του με τοίχους και είχε ορίσει έναν δράκοντα να προσέχει το δέντρο και τους χρυσούς καρπούς του, θυμήθηκε την προφητεία της Θέμιδας:

«Άτλαντα, θα έρθει η ώρα που το δέντρο σου θα χάσει τον χρυσό από ένα γιο του Δία». (Θέμις προς Άτλαντα. Οβίδιος «Μεταμορφώσεις» 4.643).

Ο Άτλας ζήτησε από τον Περσέα να φύγει, εκστομίζοντας απειλές. Τότε ο Περσέας, κρατώντας το κεφάλι της Μέδουσας μπροστά στα μάτια του Άτλαντα, τον μετέτρεψε σε πέτρα και συγκεκριμένα στο ομώνυμο όρος, του οποίου η μεσαία κορυφή ήταν το κεφάλι και οι ακραίες κορυφές οι ώμοι του, πλούσια δασωμένο από τη πυκνή του κόμη και με δρυμούς από τη γενειάδα του.

Όρος Άτλας

Λέγεται ότι οι Λίβυοι που ζούσαν γύρω από την οροσειρά, δεν έτρωγαν ζωντανά πλάσματα, διότι ζούσαν σε άγριους αμπελώνες και δεν έβλεπαν όνειρα στον ύπνο τους. Οι Λίβυοι που ζουν κοντά σε αυτά τα βουνά ισχυρίζονται ότι γνωρίζουν τις διαστάσεις της γης. Αυτά τα βουνά είναι πολύ ψηλά και πιστεύεται ότι αγγίζουν τον ουρανό, αλλά ήταν εντελώς απρόσιτα λόγω της πυκνότητας των δέντρων.

**Ηρακλής & Άτλας** Lucas Cranach the Elder, Public domain, via Wikimedia Commons

Χρυσά μήλα

Ωστόσο, κάποιοι πιστεύουν ότι ο μύθος της μεταμόρφωσης του Άτλαντα σε πέτρα δεν αναφέρεται στο ίδιο πρόσωπο, διότι ο Ηρακλής ο οποίος εξαπάτησε τον Άτλαντα, δεν ήταν σε θέση να το κάνει, καθώς ήταν απόγονος του Περσέα ο οποίος είχε ήδη μεταμορφώσει τον Άτλαντα σε πέτρα. Γιατί, λένε, όταν ο Ηρακλής πήγε να ψάξει τα Χρυσά Μήλα των Εσπερίδων, τα οποία ορισμένοι θεωρούν ότι ήταν στο βορρά και όχι στη δύση, ο Προμηθέας (αδελφός του Άτλαντα) τον συμβούλεψε να μην φέρει ο ίδιος τα μήλα, αλλά να στείλει τον Άτλαντα. Έτσι ο Ηρακλής, ακολουθώντας τις οδηγίες του Προμηθέα, προσφέρθηκε να κρατήσει τον ουρανό, ενώ ο Άτλας έφερε τα χρυσά μήλα. Αλλά κατά την επιστροφή του ο Άτλας, ο οποίος προφανώς αισθάνθηκε απελευθερωμένος, είπε ότι θα παραδώσει ο ίδιος τα μήλα στον Ευρυσθέα, που τα είχε ζητήσει. Αλλά ο Ηρακλής ζήτησε από τον Άτλαντα να κρατήσει τον ουρανό για μια στιγμή, για να τοποθετήσει ένα μαξιλάρι στο κεφάλι του και όταν ο Άτλας κράτησε ξανά τον ουρανό, ο Ηρακλής πήρε τα μήλα και έφυγε. Γι’ αυτό ο Άτλας κρατά ακόμα τον ουρανό.

Απόγονοι

Οι Πελοπίδες (απόγονοι Πέλοπα) θεωρούνται απόγονοι του Άτλαντα επειδή η σύζυγος του Πέλοπα ήταν κόρη Πλειάδας οι οποίες ήταν κόρες του Άτλαντα. Επίσης, η Νιόβη μητέρα του Πέλοπα θα μπορούσε να είναι κόρη του Άτλαντα. Οι Πελοπίδες κυβέρνησαν τις Μυκήνες από τον βασιλιά Ευρυσθέα μέχρι την επιστροφή των Ηρακλειδών. Μεταξύ των Θηβαίων, ο Νυκτεύς και ο Λύκος λέγεται ότι προέρχονταν από την Εύβοια, αλλά και αυτοί μπορεί να είναι απόγονοι του Άτλαντα και το ίδιο ισχύει για τον Αμφίωνα, εγγονό του Νυκτέα ο οποίος παντρεύτηκε την αδελφή του Πέλοπα Νιόβη, μητέρα των Νιοβιδών. Οι Τρωάδες ήταν επίσης απόγονοι του Άτλαντα, καθώς ο πρόγονός τους Δάρδανος ήταν γιος Πλειάδας.