Γαλλιηνός (βασ. 22 Οκτ. 253 – Σεπ. 268 μ.Χ.)

εξώφυλλο: Προτομή του Γαλλιηνού στο Antiquarium del Palatino Sailko, CC BY 3.0 via Wikimedia Commons

Η δημοσίευση βασίζεται σε άρθρο του Donald L. Wasson που δημοσιεύθηκε στο World History Encyclopedia στις 9 Φεβ. 2017.

Ο Πόπλιος Λικίνιος Ιγνάτιος Γαλλιηνός διετέλεσε αυτοκράτορας της Ρώμης από το 253 έως το 268 μ.Χ. Γεννήθηκε το 218 μ.Χ. από τον Πόπλιο Λικίνιο Βαλεριανό και την Εγνατία Μαρινιάνα, οι οποίοι κατάγονταν από παλιές συγκλητικές οικογένειες της Ρώμης, ενώ αδελφός του από άλλη μητέρα ήταν ο Λικίνιος Βαλεριανός ΙΙ. Παντρεύτηκε την Κορνηλία Σαλονίνα, με την οποία απέκτησε τρεις γιους, τον Πόπλιο Λικίνιο Κορνήλιο Βαλεριανό (γνωστό ως Βαλεριανό ΙΙ) τον Λικίνιο Κορνήλιο Σαλονίνο Βαλεριανό και τον Λικίνιο Εγνάτιο Μαρινιάνο. Ως μεγαλύτερος γιος του Βαλεριανού διορίστηκε συν-αυτοκράτορας από τον πατέρα του το 253 μ.Χ. Ήταν ένας από τους πολλούς που θα διεκδικούσαν το θρόνο τις επόμενες δύο δεκαετίες. Να σημειωθεί ότι για το χρονικό διάστημα 235 έως 285 μ.Χ., υπήρξαν περισσότεροι από πενήντα διεκδικητές για τον αυτοκρατορικό θρόνο της Ρώμης.

Το 253 μ.Χ., μετά από μόλις τρεις μήνες στο θρόνο, ο αυτοκράτορας Αιμιλιανός ετοιμαζόταν να αντιμετωπίσει σε μάχη τον αντίπαλό του, Πόπλιο Λικίνιο Βαλεριάνο. Δυστυχώς, πριν καν φτάσει στο πεδίο της μάχης, ο στρατός του που μόλις πρόσφατα τον είχε ανακηρύξει αυτοκράτορα επαναστάτησε και τον δολοφόνησε. Με την υποστήριξη αμφότερων των στρατών και της Ρωμαϊκής Γερουσίας, ο Βαλεριανός ανακηρύχθηκε νέος αυτοκράτορας.

**Προτομή Κορνηλίας Σαλονίνας** I, George Shuklin, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Απόντος του πατέρα του, η Γερουσία του απένειμε τον τίτλο του Καίσαρα, αλλά όταν επέστρεψε ο Βαλεριανός, ήθελε ο γιος του να είναι ίσος και τον ανακήρυξε σε Αύγουστο. Μέχρι τότε, ο τίτλος του Καίσαρα δινόταν στον ορισθέντα αυτοκράτορα ή διάδοχο, ενώ ο τίτλος Αύγουστος καθόριζε τον αυτοκράτορα. Το 256 μ.Χ., για να διαφυλάξει τη δυναστεία, ο Βαλεριανός απένειμε στον γιο του Γαλλιηνού Βαλεριανό ΙΙ τον τίτλο του Καίσαρα. Δυστυχώς, ο νεαρός διάδοχος του θρόνου πέθανε δύο χρόνια αργότερα, αφήνοντας τον τίτλο κενό και έτσι ο επόμενος γιος του Γαλλιηνού, Σαλωνίνος ονομάστηκε Καίσαρας. Σε μια μοναδική απόφαση, προμηνύοντας την τετραρχία του αυτοκράτορα Διοκλητιανού έναν αιώνα αργότερα, ο Βαλεριανός χώρισε το βασίλειο στα δύο, αναλαμβάνοντας ο ίδιος το ανατολικό και ο Γαλλιηνός το δυτικό. Λίγο αργότερα, ο Βαλεριανός εκστράτευσε ανατολικά για να πολεμήσει τους Πέρσες και τον βασιλέα Σαπώρη. Οι δύο άντρες (Βαλεριανός – Γαλλιηνός) δεν επρόκειτο να συναντηθούν ξανά.

Ανάγλυφο του αυτοκράτορα Βαλεριανού που τον απεικονίζει να στέκεται στο βάθος αιχμάλωτος από τον Σαπώρη το οποίο βρέθηκε στο Naqsh-e Rustam, Ιράν. Γονατιστός είναι πιθανώς ο Φίλιππος ο Άραβας Sahand Ace, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Εξωτερικές απειλές

Όπως ο πατέρας του, πρωταρχικός στόχος του Γαλλιηνού ήταν να επιβάλλει τάξη στην αυτοκρατορία. Δυστυχώς, αυτό αποδείχθηκε δύσκολο, διότι ο αυτοκράτορας της Δύσης υπέφερε συνεχώς τόσο από εξεγέρσεις όσο και αντιπάλους, ειδικά μετά το θάνατο του Βαλεριανού το 260 μ.Χ. στα χέρια του βασιλιά Σαπώρη. Οι διεκδικούντες το θρόνο εμφανίστηκαν σε όλη την αυτοκρατορία, βόρεια, ανατολικά και δυτικά. Ο Γαλλιηνός θεωρήθηκε από πολλούς αδύναμος και από το 260 έως το 262 μ.Χ., επτά άτομα ανακηρύχθηκαν αυτοκράτορες. Ωστόσο, οι πιθανοί αντίπαλοι δεν ήταν η μόνη ανησυχία του αυτοκράτορα. Στα δυτικά, οι Φράγκοι επέδραμαν στη Γαλατία και την Ισπανία, καταστρέφοντας την πρωτεύουσα Τάρρακο (σημ. Ταραγόνα).

Το 258 π.Χ. μια Γερμανική φυλή, οι Αλαμαννοί, απειλούσαν να εισβάλουν στην Ιταλία στο Μεδιόλανο (Μιλάνο). Τέσσερα χρόνια νωρίτερα, αφότου ο πατέρας του είχε φύγει για τα ανατολικά, ο Γαλλιηνός εκστράτευσε βόρεια επικεντρώνοντας τις προσπάθειές του στα σύνορα τόσο του Δούναβη όσο και του Ρήνου, εμποδίζοντας τους Γερμανούς εισβολείς να περάσουν στο Ρωμαϊκό έδαφος. Για να εξασφαλίσει την περιοχή, ενίσχυσε τις φρουρές κατά μήκος της αριστερής όχθης του Ρήνου. Το 257 μ.Χ. του αποδόθηκαν οι τίτλοι του Γερμανικού Μεγίστου για τις νίκες κατά των Γερμανικών φυλών και του Δακικού Μάξιμου για την επιτυχία του εναντίον των Κάρπων (αρχαία φυλή) που είχαν εισβάλει στην Δακία.

Αναταραχή στην αυτοκρατορία

Μια από τις πρώτες αξιοσημείωτες απειλές για το θρόνο του Γαλλιηνού ήταν από τον κυβερνήτη της Παννονίας (αρχαία περιοχή της κεντρικής Ευρώπης) και Μοισίας, Ιγγένοος ο οποίος, όπως πολλοί πριν και μετά από αυτόν, ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας από τα στρατεύματά του. Όμως η «βασιλεία» του ήταν πολύ σύντομη, αφού ηττήθηκε το 258 μ.Χ. από τον Μάνιο Ακίλιο Αυρέολο στην Μούρσα. Αν και οι πηγές διαφέρουν, ο Ινγένοος υποτίθεται ότι είτε σκοτώθηκε από τους ίδιους του τους άνδρες είτε αυτοκτόνησε αφού έφυγε από το πεδίο της μάχης. Τα κάποτε αφοσιωμένα στρατεύματά του δήλωσαν πίστη στον Ρεγαλιανό, τον κυβερνήτη της Άνω Παννονίας, ο οποίος με τη σειρά του θα ηττηθεί από τον Γαλλιηνό.

Ωστόσο, η επόμενη πρόκληση εξουσίας του αυτοκράτορα ήταν πολύ πιο σοβαρή και στην πραγματικότητα αρκετά επιτυχής. Ο Μάρκος Κασιάνιος Λατίνιος, ευρύτερα γνωστός ως Πόστουμος, ήταν κυβερνήτης Άνω και Κάτω Γερμανίας και είχε Γαλατική καταγωγή. Η απειλή του για την αυτοκρατορία θα κόστιζε τελικά στον Γαλλιηνό ένα γιο. Ο δεύτερος γιος και διάδοχος του θρόνου του αυτοκράτορα, ο νεαρός Σαλώνινος, είχε αφεθεί στη φροντίδα του Έπαρχου Σιλβανού σε φρούριο στην Κολόνια Αγριππίνα (σύγχρονη Κολωνία). Ο Πόστουμος και ο Σιλβανός είχαν διαφωνήσει (η ιστορία δεν λέει γιατί) οπότε ο σφετεριστής και ο στρατός του πλησίασαν το οχυρό, απαιτώντας την παράδοσή του καθώς και τον νεαρό κληρονόμο. Τελικά ο Σαλόνινος ο οποίος εν τω μεταξύ είχε χριστεί Αύγουστος και ο Σιλβανός παραδόθηκαν και εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες.

**Νόμισμα με την κεφαλή του Πόστουμου** Rasiel Suarez, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Αν και ο Γαλλιηνός βάδισε εναντίον του Ποστούμου, η εκστρατεία του θα αποδεικνυόταν ανεπιτυχής. Ενώ ο διεκδικητής απωθήθηκε από τις αυτοκρατορικές δυνάμεις και υπέστη ήττα αυτός και ο Γαλλιηνός δεν θα συναντιόταν ποτέ σε σοβαρή μάχη, αφού ο αυτοκράτορας αναγκάστηκε να αποσυρθεί, έχοντας πληγωθεί σοβαρά από βέλος κατά τη διάρκεια πολιορκίας. Ο Πόστουμος (260 έως 268 μ.Χ.) θα συγκέντρωνε τις δυνάμεις του και θα ανακηρύσσονταν αυτοκράτορας, διεκδικώντας ο ίδιος τις δυτικές επαρχίες, αναγνωρισμένος από τη Γερμανία, τη Γαλατία, την Ισπανία και τη Βρετανία. Στη συνέχεια, ο σφετεριστής θα καθιέρωνε ως πρωτεύουσα και κατοικία του την Αυγούστα Τρεβερόρουμ (Τρίερ) εγκαθιστώντας Γερουσία και Πραιτοριανή Φρουρά. Παραδόξως, δεν έκανε καμία προσπάθεια να βαδίσει προς τη Ρώμη, αλλά όπως και τόσοι άλλοι, το 268 μ.Χ. θα δολοφονηθεί από τους ίδιους του τους άντρες.

Επανάσταση του Μακριανού

Εν τω μεταξύ, οι Πέρσες, υπό τον Σαπώρη, προκαλούσαν χάος σε όλη τη Μέση Ανατολή, ανακατακτώντας την Αντιόχεια και αιχμαλωτίζοντας πόλεις σε όλη τη Μεσοποταμία και την Καππαδοκία. Ο Ρωμαίος στρατηγός Φούλβιος Ιούνιος Μακριανός με τη βοήθεια ενός άλλου διοικητή ονόματι Βαλλίστα νίκησε τον Σαπώρη στο Κορυκό στις ακτές της Κιλικίας, αναγκάζοντάς τον να αποσύρει το στρατό του στον Ευφράτη. Μετά την νίκη, ο Μακριανός (θεωρώντας ότι ήταν πολύ γέρος) ανακήρυξε τους γιους του Μακριάνο τον Νεότερο και Κύητο ως συν-αυτοκράτορες. Το ζευγάρι αναγνωρίστηκε στη Συρία, την Αίγυπτο και τη Μικρά Ασία. Ο Μακριανός ο Νεότερος και ο πατέρας του προωθήθηκαν βόρεια στα Βαλκάνια μόνο και μόνο για να υποστούν ήττα από τον Ρωμαίο διοικητή Δομιτιάνο.

Ο Κύητος, ο οποίος είχε παραμείνει στη Συρία, είχε την ίδια μοίρα με τον πατέρα και τον αδελφό του. Ο Λούκιος Σεπτίμιος Οδαίναθος, πρίγκιπας της Παλμύρας και σύμμαχος του Γαλλιηνού, τον παρέσυρε στην Έμεσα όπου οι κάτοικοι της πόλης σκότωσαν τον νεαρό επίδοξο αυτοκράτορα. Φέροντας τους τίτλους του ηγεμόνα των Ρωμαίων και κυβερνήτη της Ανατολής (Δούκας Ανατολής/Dux Orientis) ο πρίγκιπας κινήθηκε εναντίον των Περσών και όταν η διπλωματία απέτυχε, ανακατέλαβε μεγάλο μέρος της Μεσοποταμίας και της Αρμενίας, αποτυγχάνοντας να καταλάβει την πρωτεύουσα Κτησιφώντα. Δυστυχώς, το 267 μ.Χ. ο Οδαίναθος και ο γιος του δολοφονήθηκαν σε εγχώρια διαμάχη. Τον διαδέχθηκε η σύζυγός του Ζηνοβία, οι δυνάμεις της οποίας ηττήθηκαν από τον αυτοκράτορα Αυρηλιανό και μεταφέρθηκε στη Ρώμη αλυσοδέσμια.

Στρατιωτική μεταρρύθμιση

Για ένα διάστημα, οι καταστάσεις φαίνονταν να εξελίσσονται καλά για τον Γαλλιηνό. Το 268 μ.Χ., όρισε το γιο του Μαρινιανό ως διάδοχο και κατάφερε αποφασιστική νίκη στην Ναϊσσό (Νις Σερβίας) επί των Γότθων και των Ερούλων που απώθησε τις Γερμανικές φυλές από τα Βαλκάνια. Έχοντας δει τους Πέρσες στη μάχη, ο Γαλλιηνός στη συνέχεια πίστευε ότι ήταν απαραίτητο να αναδιοργανωθεί ο στρατός δημιουργώντας σώμα ιππικού με κατάφρακτους (θωρακισμένους) αναβάτες και καθιστώντας το πεζικό πιο ευκίνητο και αποτελεσματικό. Απέκλεισε επίσης τους συγκλητικούς από στρατιωτικές διοικήσεις.

**Νόμισμα του Γαλλιηνού, που κόπηκε στο Μεδιόλανο (Μιλάνο) με ημερομηνία 262 μ.Χ.** Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC BY-SA 2.5 via Wikimedia Commons

Οικονομική πολιτική

Καταστροφική ήταν η συνέχιση της οικονομικής πολιτικής του πατέρα του και ιδιαίτερα η σύσταση νέων αυτοκρατορικών νομισματοκοπείων, καθώς και η κοπή πληθωριστικού νομίσματος, τακτική που ακολουθήθηκε και από τους διαδόχους του. Έτσι λόγω της μεγάλης αυτοκρατορικής παραγωγής, έκλεισαν πολλά μικρά τοπικά νομισματοκοπεία. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη διάρκεια της βασιλείας του οι 188 πόλεις της Μικράς Ασίας που έκοβαν δικό τους νόμισμα μειώθηκαν σε 122, ενώ αμέσως μετά το θάνατό του επιβίωσαν μόνο το νομισματοκοπείο που ιδρύθηκε την περίοδο της συμβασιλείας στην Κύζικο και κάποια στην περιοχή Πισιδίας-Παμφυλίας που φαίνεται ότι επηρεάσθηκαν λιγότερο από την εν γένει οικονομική κατάσταση. Στα νομίσματα μάλιστα της Λύρβης, της Πέργης και της Σίδης εκτός από τον αετό, σύμβολο της δυναστείας, απεικονίζεται το άστρο του ήλιου, σύμβολο του θεού Ηλίου, με τον οποίο ο Γαλλιηνός ήθελε να ταυτίζεται και προωθούσε τη λατρεία του μαζί με τη γυναίκα του Σαλωνίνα. Αποτελέσματα της καταστροφικής πολιτικής ήταν η αύξηση του πληθωρισμού, από την οποία υπέφεραν περισσότερο οι μισθοσυντήρητοι και η μειωμένη προσφορά δανείων λόγω της μεγάλης πτώσης των επιτοκίων. Ο αριθμός των γαιών που εγκαταλείφθηκαν ήταν τόσο μεγάλος, ώστε ο αυτοκράτορας Αυρηλιανός που ανήλθε στο θρόνο 2 χρόνια μετά το Γαλλιηνό αναγκάστηκε να απαιτήσει από τις αρχές των πόλεων την καταβολή των διαφυγόντων εσόδων από τους φόρους των εγκαταλειμμένων περιοχών.

**Αψίδα προς τιμήν του Γαλλιηνού στη Ρώμη, 262 μ.Χ.** FlagUploader (User:Panairjdde), CC SA 1.0 via Wikimedia Commons

Θάνατος

Δυστυχώς για τον αυτοκράτορα, ένας παλιός σύμμαχος έγινε εχθρός. Ο Αυρίολος, ο οποίος είχε αφεθεί επικεφαλής των Ρωμαϊκών δυνάμεων στη βόρεια Ιταλία, στράφηκε εναντίον του Γαλλιηνού και συμμάχησε με τον Πόστουμο. Οι άντρες του τον ανακήρυξαν αυτοκράτορα. Αντί να κινηθεί βόρεια, ο Γαλλιηνός στράφηκε προς την Ιταλία συναντώντας τον Αυρίολο στο Μεδιόλανο (Μιλάνο). Η μάχη ήταν σύντομη και ο Γαλλιηνός έπεσε θύμα συνωμοσίας και δολοφονήθηκε μεταξύ 20 Αυγούστου και 16 Οκτωβρίου 268 μ.Χ. στο Μιλάνο μαζί με τον αδελφό του Βαλεριανό, τη γυναίκα του Σαλωνίνα και το γιο του Μαρινιάνο από τον έπαρχο Ηρακλιανό και τους διοικητές Μαρκιανό και Κεκρόπιο. Πιστεύεται ότι στη συνωμοσία συμμετείχαν δύο μελλοντικοί αυτοκράτορες, ο Κλαύδιος Γοτθικός (268 έως 270 μ.Χ.) και ο Αυρηλιανός (270 έως 275 μ.Χ.).

Συγκεκριμένα ο Κεκρόπιος, διοικητής των Δαλματών, διέδωσε τη φήμη ότι οι δυνάμεις του Αυρίολου έφευγαν από την πόλη και ο Γαλλιηνός βγήκε από τη σκηνή του χωρίς σωματοφύλακα, για να χτυπηθεί από τον Κεκρόπιο. Μια εκδοχή θέλει τον Κλαύδιο να επιλέγεται ως αυτοκράτορας από τους συνωμότες, ενώ μια άλλη να χρίζεται από τον Γαλλιηνό λίγο πριν πεθάνει. Η Ιστορία Αυγούστα προσπαθεί να τεκμηριώσει την καταγωγή της δυναστείας των Κωνσταντίνου από τον Κλαύδιο και αυτό εξηγεί τις αφηγήσεις της, οι οποίες δεν εμπλέκουν τον Κλαύδιο στη δολοφονία. Άλλες πηγές (Ζώσιμος i.40 και Ζωναράς xii.25) αναφέρουν ότι η συνωμοσία οργανώθηκε από τον Ηράκλειο, τον Κλαύδιο και τον Αυρηλιανό.

Σύμφωνα με τον Αυρήλιο Βίκτωρα και τον Ζωναρά, ακούγοντας την είδηση ότι ο Γαλλιηνός ήταν νεκρός, η Γερουσία στη Ρώμη διέταξε την εκτέλεση της οικογένειάς του (συμπεριλαμβανομένου του αδελφού του Βαλεριανού και του γιου του Μαρινιανού) και των υποστηρικτών τους, λίγο πριν λάβει μήνυμα από τον Κλαύδιο για να μην τους θανατώσουν και να θεοποιήσουν τον προκάτοχό του. Ο τάφος του Γαλλιηνού πιστεύεται ότι βρίσκεται νότια της Ρώμης, στο 9^ο μίλι της Αππίας Οδού.

Παρότι η δολοφονία του Γαλλιηνού το 268 μ.Χ. έφερε τον Κλαύδιο στο θρόνο, η αστάθεια παρέμεινε σε όλη την αυτοκρατορία.

Αποτίμηση

Για λόγους που παραμένουν ασαφείς, η ιστορία δεν υπήρξε ευγενική στην αποτίμηση του έργου του. Ο Γαλλιηνός ήταν ικανός στρατιωτικός αυτοκράτορας που προχώρησε σε μεταρρυθμίσεις και ενέργειες τις οποίες έκρινε αναγκαίες προκειμένου να αντιμετωπίσει την κρίση που είχε ξεσπάσει. Όμως αυτές δεν ήταν ενταγμένες σε ένα συνολικό πρόγραμμα και ο ίδιος δεν μπορούσε να συνειδητοποιήσει τις μεσο-μακροπρόθεσμες συνέπειές τους, για τις οποίες όμως οι ευθύνες βαραίνουν όλους τους αυτοκράτορες της περιόδου.

Ήταν λάτρης των τεχνών με αγάπη για την Ελληνική τέχνη – λογοτεχνία και φιλοσοφία, ενώ σπούδασε υπό τον Πλατωνικό φιλόσοφο Πλωτίνο με τον οποίο συνδέθηκε φιλικά. Όπως ο πατέρας του, ήθελε να φέρει προσδώσει δύναμη σε μια αυτοκρατορία που υπέφερε. Στην προσπάθειά του για μεταρρυθμίσεις κατήργησε πολλά από τα αντιχριστιανικά διατάγματα που θέσπισε ο πατέρας του αλλά απέτυχε να καταστείλει την αυξανόμενη ανησυχία. Επαναλαμβανόμενες επιδρομές και εξεγέρσεις από εισβολείς και εκείνους που υποτίθεται ότι ήταν φίλοι άφησαν μια κατεστραμμένη αυτοκρατορία.