Αίδιλοι (Aediles)

Η αρχαία Ρώμη χαρακτηρίζεται από την ενσωμάτωση των Ετρουσκικών βασιλείων και την καθιέρωση δημοκρατικού πολιτεύματος. Οι αριστοκρατικές οικογένειες (Πατρίκιοι) δημιούργησαν ένα διοικητικό σύστημα τριών κλάδων που περιλάμβανε την Senatus Romanus (Σύγκλητο) την Comitia Centuriata (Λοχίτιδα Εκκλησία) την Comitia Tributa (Φυλέτιδα Εκκλησία) και δύο Consules (Ύπατους) με μονοετή θητεία οι οποίοι εκλέγονταν από την Λοχίτιδα Εκκλησία και είχαν εξουσίες βασιλέα. Ωστόσο, η ανάπτυξη της αυτοκρατορίας και οι αυξημένες απαιτήσεις διοίκησης των νεοαποκτηθέντων επαρχιών κατά μήκος της Μεσογείου επέβαλλαν επιπλέον αξιωματούχους, προκειμένου να χειρίζονται ορισμένες από τις εξουσίες των Υπάτων. Μεταξύ αυτών ήταν οι Πραίτορες (Praetor=δικαστής) οι Kυαίστορες (Quaestor = ταμίας) οι Τριβούνοι (Tribunus=αρχηγός, διοικητής, δήμαρχος) και οι Αγορανόμοι (Aediles).

**Θεά Κέρες καθήμενη_Εθνικό Μουσείο Ρωμαϊκής τέχνης_Ισπανία_1ος αιώνας μ.Χ._wikipedia** Óscar Marín Repoller – User:Oscurecido.Cynwolfe at en.wikipedia, CC BY 3.0 via Wikimedia Commons

Η ονομασία των τελευταίων προήλθε από τα καθήκοντά τους ως φροντιστές του ναού (Αedes) της θεάς Κέρες (Ceres=θεά γεωργίας). Οι Αίδιλοι οι οποίοι θεσμοθετήθηκαν το 494 π.Χ. αρχικά αποτελούνταν από δύο Πληβείους, οι οποίοι εκλέγονταν από το Συμβούλιο των Πληβείων και των Δέκα Δημάρχων ή Τριβούνων και η θητεία τους ήταν ίδια με εκείνη των Τριβούνων. Τα καθήκοντά τους ήταν κυβερνητικά, αφού ήταν οι βοηθοί των τελευταίων σε θέματα που τους είχαν ανατεθεί, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονταν η ακρόαση επί θεμάτων ήσσονος σημασίας.

Στο πρώιμο στάδιο μετά την θεσμοθέτησή τους (446 π.Χ.) τους βρίσκουμε να τηρούν αρχεία senatus – consulta (έγγραφα συμβουλευτικού τύπου προς την Γερουσία) τα οποία είχαν απορριφθεί ή αναβληθεί και των plebiscite (νόμοι που αφορούσαν στους Πληβείους). Αργότερα τους ανατέθηκαν βαθμιαία και άλλα καθήκοντα, με αποτέλεσμα ενίοτε να υπάρχει σύγκρουση με τα αντίστοιχα των λογοκριτών. Είχαν επίσης την γενική εποπτεία κτιρίων, τόσο ιερών όσο και ιδιωτικών, ήταν αρμόδιοι για την επισκευή ναών, κυβερνητικών κτιρίων, γερουσίας, κ.λπ. και υπεύθυνοι για την αναπαλαίωση ή κατεδάφιση παλαιών κατοικιών.

Οι Αίδιλοι ήταν υπεύθυνοι για την μέριμνα των δρόμων και των πεζοδρομίων, τον καθαρισμό και αποστράγγιση των φρεατίων και φυσικά την φροντίδα των υπονόμων. Προΐστανται του γραφείου διανομής σιτηρών μεταξύ των πληβείων, αλλά η εν λόγω διανομή στη Ρώμη δεν πρέπει να συγχέεται με την αγορά ή προμήθεια, διαδικασίες τις οποίες υλοποιούσαν οι Ύπατοι, οι Πραίτορες και οι Praefectus Annonae (Αξιωματούχοι Αγοράς).

Στα καθήκοντά τους συμπεριλαμβάνονταν ο έλεγχος ορθής χρήσης της κρατικής ακίνητης περιουσίας, ότι οι βοσκότοποι του κράτους δεν είχαν καταπατηθεί και προς τούτο είχαν την εξουσία να τιμωρούν με πρόστιμο κάθε παράνομη πράξη. Είχαν γενική εποπτεία όσον αφορά στην διακίνηση αγαθών και ως εκ τούτου την εποπτεία των αγορών, των ειδών που διατίθεντο προς πώληση, όπως οι σκλάβοι, τα μέτρα και τα σταθμά. Οι εν λόγω αρμοδιότητες οδήγησαν τους Έλληνες ιστορικούς να τους αποδώσουν τον χαρακτηρισμό αγορανόμοι.

Ήταν καθήκον τους να ελέγχουν ότι δεν «προωθούνται» στην πόλη νέες θεότητες ή θρησκευτικές τελετές, να φροντίζουν για την τήρηση των θρησκευτικών εθιμοτυπικών και τον εορτασμό των αρχαίων εορτών και φεστιβάλ. Η γενική εποπτεία της αστυνόμευσης εμπεριείχε το καθήκον διατήρησης της τάξης, της ευπρέπειας και της επιθεώρησης των λουτρών και των οίκων διασκέδασης – ανάπαυσης. Οι Αίδιλες είχαν διάφορους αξιωματούχους υπό τις διαταγές τους, όπως Praecones (εκφωνητές) Scribae (συμβολαιογράφοι) και Viatores (κλητήρες).

Ανώτεροι Αίδιλες (Aediles Curules)

Οι Aediles Curules, ήταν δύο σε αριθμό και αρχικά επιλέγονταν μόνο από τους Πατρικίους, αργότερα εναλλάξ μεταξύ Πατρικίων και Πληβείων και τελικά μεταξύ των δύο τάξεων. Ο θεσμός καθιερώθηκε το 365 π.Χ. και σύμφωνα με τον Λίβιο, αιτία ήταν η άρνηση των μέχρι τότε Αιδίλων Πληβείων να συναινέσουν στην διάρκεια των Ludi Maximati (φεστιβάλ ψυχαγωγίας των πολιτών της Ρώμης) για διάστημα τεσσάρων αντί τριών ημερών, με αποτέλεσμα να εκδοθεί ψήφισμα με το οποίο θα εκλέγονταν δύο επιπλέον Ανώτεροι Αίδιλοι από την τάξη των Πατρικίων. Έκτοτε επιλέγονταν ετησίως τέσσερις αξιωματούχοι, δύο Πατρίκιοι και δύο Πληβείοι.

**Sella Curulis** Image from the book Mobel Europas I by Franz Windisch-Graetz.

Τα προνόμια των Curule Aediles ήταν το Sella Curulis (κάθισμα ευγενών) από όπου προέκυψε ο τίτλος τους, η Toga Praetexta (Toga = άσπρη τήβεννος με μια φαρδιά μωβ λωρίδα στα άκρα, που φοριόταν επάνω από χιτώνα με δύο φαρδιές, κάθετες μωβ ρίγες) προτεραιότητα ομιλίας στην Σύγκλητο και το Jus Imaginis (χρήση οικογενειακών προτομών).

Οι Curule Aediles είχαν την εξουσία να θεσπίζουν και να δημοσιεύουν διατάγματα (Jus Edicendi) και οι κανόνες που περιλαμβάνονταν σε αυτά ίσχυαν για όλους. Επειδή τα εν λόγω διατάγματα βασίζονταν στην εξουσία τους ως επιθεωρητές των αγορών αφορούσαν κυρίως στους κανόνες αγοραπωλησίας και συμβάσεις διαπραγμάτευσης και πώλησης. Τα άτομα τόσο των Πληβείων όσο και των Ανώτερων Αιδίλων θεωρούνταν ιερά.

Φαίνεται ότι μετά τον διορισμό των Curule Aediles, οι αρμοδιότητες που ασκούνταν προηγουμένως από τους Plebeian Aediles ασκούνταν, με μερικές εξαιρέσεις και από τις δύο κατηγορίες. Εντός πέντε ημερών από την εκλογή ή την ανάληψη των καθηκόντων τους, έπρεπε να καθορίσουν κατόπιν κλήρωσης ή συμφωνίας μεταξύ τους ποια τμήματα της πόλης θα επόπτευε κάθε μέλος και έκαστος είχε την μέριμνα για την οδόστρωση, τον καθαρισμό των οδών και άλλα συναφή θέματα. Τα καθήκοντα γραφείου ασκούνταν από κοινού.

Η διοργάνωση – εποπτεία των δημόσιων εορτών ή επίσημων εκδηλώσεων, κατανεμόταν μεταξύ των δύο κατηγοριών (Plebeian – Curules). Πολλές από τις εορτές όπως τα Φλόρα (εορτές προς τιμή της ομώνυμης θεάς των λουλουδιών & της φύσης αντίστοιχη της Ελληνικής Χλωρίδας) και Κέρες (εορτές προς τιμή της ομώνυμης θεάς της γεωργίας αντίστοιχη της Ελληνικής Δήμητρας) εποπτεύονταν και από τις δύο κατηγορίες, ενώ άλλες διοργανώσεις όπως τα Ludi Plebeii (φεστιβάλ των Πληβείων) διοργανώνονταν από τους Plebeian, οι οποίοι είχαν την δικαιοδοσία επιβολής προστίμων στους παραβάτες. Η διοργάνωση του Ludi Magni ή Romani (Αγώνες Ρωμαίων) του Ludi Scaenici (Θεατρικές παραστάσεις) και του Ludi Megalenses (εορτή προς τιμή της θεάς Κυβέλης) ανήκε αποκλειστικά στους Curules και προς τούτο ελάμβαναν τεράστια χρηματοδότηση, με σκοπό την ψυχαγωγία των θεατών και την εξασφάλιση των ψήφων τους σε μελλοντικές εκλογές.

Η εν λόγω δαπάνη προέκυψε μετά το τέλος του 2ου Καρχηδονιακού πολέμου και αυξήθηκε με την πλούτο που απέκτησαν ορισμένοι μετά την εγκατάσταση των Ρωμαϊκών λεγεώνων στην Ελλάδα, την Αφρική και την Ισπανία. Ο οικονομικός προϋπολογισμός ορισμένων αυτοκρατόρων όπως ο Ιούλιος Καίσαρας, ο Πούπλιος Κορνήλιος και κυρίως ο Μάρκος Αιμίλιος Σκάουρος, των οποίων οι δαπάνες δεν περιορίζονταν μόνο σε εορτασμούς, αλλά σε έργα δημόσιας ωφέλειας, όπως η αποκατάσταση τοίχων, ναυπηγεία, λιμάνια και υδραγωγεία, μετά βίας κάλυπτε το κονδύλιο των Curule Aediles.

Το 45 π.Χ., επί Ιουλίου Καίσαρα προκύπταν κατόπιν εκλογής δύο Ανώτεροι και τέσσερις Πληβείοι Αίδιλοι και έκτοτε εκλέγονταν ετησίως έξι Αίδιλοι. Οι δύο επιπλέον Πληβείοι καλούνταν Cereales (δημητριακοί) και καθήκον τους ήταν ο έλεγχος διακίνησης του καλαμποκιού. Παρόλο που η θέση τους, υποβαθμίστηκε μετά την καθιέρωση από τον Οκταβιανό Αύγουστο του θεσμού Praefectus Annonae (Επάρχου Τροφίμων) παρέμειναν ενεργοί επί αρκετούς αιώνες, τουλάχιστον μέχρι την δυναστεία του αυτοκράτορα Γορδιανού Ι.

Οι Πληβείοι Αίδιλοι επιλέγονταν αρχικά από την Comitia Centuriata (Λοχίτιδα Εκκλησία) αλλά αργότερα η επιλογή τους ανατέθηκε στην Comitia Tributa (Φυλέτιδα Εκκλησία) η οποία επέλεγε τους Ανώτερους Αίδιλες. Μέχρι το 180 π.Χ. που ψηφίστηκε ο Lex Villia Annalis (νόμος ο οποίος όριζε τα ελάχιστα ηλικιακά όρια της Cursus Honorum (Διοικητικής Θητείας) των αξιωματούχων και επέβαλλε διάλειμμα 2 ετών μεταξύ των αξιωμάτων, ένας Ρωμαίος πολίτης μπορούσε να είναι υποψήφιος για οποιοδήποτε αξίωμα μετά την ολοκλήρωση του 27ου έτους. Ο εν λόγω νόμος όριζε το 37ο έτος ως όριο στελέχωσης για τους Αίδιλες.

Οι Αίδιλοι υπάγονταν στους αυτοκράτορες, αλλά οι εξουσίες τους περιορίσθηκαν σταδιακά και τα καθήκοντά τους ασκούνταν από νέους αξιωματούχους που όρισαν οι αυτοκράτορες. Μετά τη μάχη του Ακτίου, ο Οκταβιανός Αύγουστος καθιέρωσε τον Praefectus Urbi (Πολίαρχο) ο οποίος ασκούσε τον έλεγχο της δημοτικής διοίκησης, αρμοδιότητα μέχρι πρότινος των Αιδίλων.

**Μαρμάρινη προτομή Μάρκου Βιψάνιου Αγρίππα_μουσείο Λούβρου** Louvre Museum, CC BY 2.5 via Wikimedia Commons

Ο Αύγουστος αφαίρεσε επίσης από αυτούς τον έλεγχο τήρησης των θρησκευτικών εθιμοτυπικών και την εκδίωξη από την πόλη όλων των εξωγενών τελετουργιών, καθώς και την επίβλεψη των ναών με αποτέλεσμα να καταργήσει στην ουσία το αξίωμα. Η τελευταία καταγεγραμμένη περίπτωση υποβάθμισης του θεσμού είναι επί θητείας Μάρκου Βιψάνιου Αγρίππα, ο οποίος προσφέρθηκε εθελοντικά να αναλάβει το γραφείο και επισκεύασε όλα τα δημόσια κτίρια και δρόμους με δικά του έξοδα, χωρίς να χρησιμοποιήσει κονδύλια από το κρατικό θησαυροφυλάκιο. Ωστόσο, ο θεσμός των Αιδίλων είχε χάσει τον πραγματικό χαρακτήρα του πολύ νωρίτερα.

Ο Αγρίππας ήταν ήδη Ύπατος όταν ανέλαβε καθήκοντα Αγορανόμου, πράξη ασυνήθιστη ένας αξιωματούχος να αναλαμβάνει υποδεέστερη θέση, ωστόσο η τεράστια επιτυχία του έσπασε αυτή την παράδοση, αφού προς το τέλος του βίου του ο Οκταβιανός καυχήθηκε πως «παρέλαβε τη Ρώμη φτιαγμένη από τούβλα και την παρέδωσε ντυμένη με μάρμαρο», εν μέρει χάρις τις εξαίρετες υπηρεσίες του Αγρίππα. Ο Αύγουστος ανέθεσε στους Αίδιλοι την πυρόσβεση και έθεσε στη διάθεσή τους ένα σώμα 600 σκλάβων, αλλά αργότερα τα εν λόγω καθήκοντα ανατέθηκαν στον Praefecti Vigilum (Νυκτέπαρχος ή Ταξίαρχος Νόμου).

Οι Αίδιλοι παράμειναν υπό τον αυτοκράτορα ως ένα είδος αστυνομίας, με σκοπό την καταστολή της ανηθικότητας και των αναταραχών. Οι αποικίες και οι δήμοι της μεταγενέστερης περιόδου, είχαν επίσης Αίδιλες, ο αριθμός και τα καθήκοντα των οποίων διέφερε ανά τόπο. Ωστόσο οι αρμοδιότητές τους, ήταν παρόμοιες με αυτές της Ρώμης.