Πούλκε

εξώφυλλο: Φιάλη με πούλκε AlejandroLinaresGarcia, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Το πούλκε είναι αλκοολούχο ποτό που καταναλώθηκε για πρώτη φορά από τους Μάγια, τους Αζτέκους, τους Χουαστέκους και άλλους πολιτισμούς στην αρχαία Μεσοαμερική. Είναι παρόμοιο με την μπύρα και παρασκευάζεται από τον χυμό του φυτού αγαύη. Στη γλώσσα των Αζτέκων, ήταν γνωστό ως όκτλι και στους Μάγια ως τσι. Ως ήπιο αλκοολούχο, η ισχύς του αυξανόταν συχνά με την προσθήκη ριζών και βοτάνων.

Το ποτό είχε τη δική του θεά που εμφανίζεται σε διάφορες φάσεις της μεσοαμερικανικής μυθολογίας. Καταναλωνόταν με μέτρο σε όλη την περιοχή επί καθημερινής βάσης, ενώ σερβίρονταν σε άφθονες ποσότητες στις σημαντικές θρησκευτικές γιορτές και εκδηλώσεις όπως γάμους, τελετές γονιμότητας (ειδικά εκείνες που αφορούσαν τον θεό του χορού Ξοτσιπίλλι) και γεωργικές τελετές. Η ουσία δεν ήταν μόνο πόσιμη καθώς οι Χουαστέκοι χρησιμοποιούσαν το πούλκε ως κλύσμα χρησιμοποιώντας λεπτά κοίλα οστά, μια σχετικά κοινή πρακτική στη χορήγηση παραισθησιογόνων ουσιών στην αρχαία Αμερική.

**Αγαύη** PROPOLI87, CC BY 4.0 via Wikimedia Commons

Περιγραφή

Το πούλκε είναι γαλακτώδες, παχύρρευστο και ελαφρώς αφρώδες υγρό που παρασκευάζεται κατόπιν ζύμωσης από τον χυμό ορισμένων τύπων του φυτού αγαύη. Αντίθετα, η τεκίλα φτιάχνεται εξ’ ολοκλήρου ή κυρίως από την μπλε αγαύη. Περίπου έξι ποικιλίες αγαύης χρησιμοποιούνται για την παραγωγή πούλκε. Το όνομα προέρχεται από τη γλώσσα Ναουάτλ. Το αρχικό όνομα του ποτού ήταν ιζτάκ όκτλι (λευκός οίνος) ο όρος πούλκε πιθανώς προήλθε κατά λάθος από τους Ισπανούς από το όκτλι πολιούκουι που σήμαινε «χαλασμένος οίνος».

Είναι ένας από τους δύο τύπους ποτών αγαύης που έχουν υποστεί ζύμωση και είναι γνωστά από το Μεξικό κατά την εξερεύνηση από τους Ευρωπαίους. Το πούλκε παρασκευάζεται με χυμό που λαμβάνεται από το στέλεχος, ενώ το άλλο παρασκευάζεται από ψητά στελέχη και βάσεις φύλλων.

**Μαγιαχούελ, θεά της αγαύης** Public domain, via Wikimedia Commons

Μυθολογία

Το φυτό αγαύη, χρήσιμο όχι μόνο για την παρασκευή πούλκε αλλά και ως πηγή ινών για ύφανση, είχε τη δική του προσωποποιημένη θεότητα στους μετακλασικούς Μιξτέκους. Στο κεντρικό Μεξικό η θεά ήταν γνωστή ως Μαγιαχούελ και συνήθως απεικονιζόταν ως όμορφη νεαρή γυναίκα. Συνδεόταν με τη γονιμότητα και ενίοτε αναφέρεται ως «γυναίκα των 400 μαστών» σε σχέση με τον χυμό του φυτού που μοιάζει με γάλα. Το πούλκε προσωποποιήθηκε επίσης ως θεά των Λουλουδιών και συνδέθηκε με τον θεό Αλιγάτορα.

Η κατανάλωση του πούλκε ανάγεται στους μυθικούς χρόνους και φυσικά υπήρχε ο ανάλογος μύθος για την εφεύρεσή του, σύμφωνα με τον οποίο ο θεός Κετσολκουάτλ μια μέρα παρακολουθούσε την ανθρωπότητα και παρατήρησε ότι στο τέλος της ημέρας οι άνθρωποι δεν χόρευαν και δεν τραγουδούσαν αλλά αντίθετα, έμοιαζαν καταβεβλημένοι. Για να φωτίσει τη ζωή τους, ο Κετσολκουάτλ αποφάσισε να τους δώσει κάτι που θα τους ανέβαζε τη διάθεση. Έτσι αφού ερωτεύτηκε την θεά Μαγιαχούελ, την οδήγησε στη Μεσοαμερική και εκεί αγκαλιασμένοι, μετατράπηκαν σε δέντρο με δύο κλαδιά. Η γιαγιά της Μαγιαχούελ όμως δεν ήταν και πολύ ευχαριστημένη με αυτή την εξέλιξη των γεγονότων και έτσι συνοδευόμενη από μια ομάδα δαιμόνων (τζιτζιμιμέ) επιτέθηκε στο δέντρο, χωρίζοντάς το στα δύο. Στη συνέχεια η Μαγιαχούελ τεμαχίστηκε και φαγώθηκε από τους τρομερούς δαίμονες. Ο αποκαρδιωμένος Κετσολκουάτλ έθαψε ότι είχε απομείνει από την αγαπημένη του και εκεί φύτρωσε το πρώτο φυτό αγαύη το οποίο οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν για να κάνουν πούλκε. Τελικά η επιθυμία του Κετσολκουάτλ να ωφεληθεί η ανθρωπότητα από ένα ποτό που θα τόνιζε την ευτυχία έγινε πραγματικότητα.

Ένας άλλος διάσημος μύθος είναι όταν ο Κετσολκουάτλ, υπό την επήρεια του ποτού, κοιμήθηκε με την αδερφή του, Κετσολπετλάλ. Η συνειδητοποίηση και αμηχανία του θεού όταν ανακάλυψε την επαίσχυντη πράξη του το επόμενο πρωί, χρησιμοποιήθηκε ως εξήγηση για το λόγο που ο θεός εγκατέλειψε την πρωτεύουσα Τούλα. Το επεισόδιο ήταν προειδοποίηση για τους Μεσοαμερικανούς ότι η κατάχρηση του πούλκε μπορούσε να έχει σοβαρές συνέπειες. Για αυτόν τον λόγο, οι Αζτέκοι ήταν μάλλον πιο συγκεκριμένοι για το ποιος μπορούσε να πιει πούλκε σε σύγκριση με άλλους μεσοαμερικανικούς πολιτισμούς. Διατήρησαν τη δημόσια κατανάλωσή του ως ειδικό προνόμιο για ευγενείς και πολεμιστές και επέβαλαν ποινές που κυμαίνονταν από ξύρισμα κεφαλιού, καταστροφή περιουσίας, ακόμη και θανατική ποινή για επαναλαμβανόμενες περιπτώσεις μέθης.

**Η ανακάλυψη του πούλκε από τον Μεξικανό ζωγράφο του 19ου αιώνα Jose Obregón** Jose Maria Obregon, CC BY 2.0 via Wikimedia Commons

Οι 400 Θεοί του Πούλκε

Υπήρχε ομάδα θεοτήτων γνωστοί ως θεοί πούλκε οι οποίοι ήταν σχεδόν πάντα άρρενες. Αυτοί ήταν ιδιαίτερα σημαντικοί για τους Αζτέκους που τους ονόμασαν Σέντζον Τότοχτιν (400 κουνέλια) καθώς πίστευαν ότι κουνέλι ανακάλυψε για πρώτη φορά τον χυμό της αγαύης μασώντας ένα φύλλο της. Μητέρα των θεών ήταν η Μαγιαχούελ και πατέρας ο Πατεκάτλ. Επειδή είχαν πολλές μορφές, ο ακριβής συμβολισμός ήταν δύσκολο να προσδιοριστεί, με αποτέλεσμα πολλοί να συνδέονταν με συγκεκριμένες πόλεις, ημέρες και χρονικές περιόδους. Ήταν επίσης αντιπροσωπευτικοί της μέθης και της σεξουαλικής λαγνείας και έτσι φορούσαν δαχτυλίδια στη μύτη, σύμβολο της Τλαζολτεότλ, της θεάς του πόθου και της βρωμιάς.

Ως ομάδα οι θεοί πούλκε αντιπροσωπεύονταν είτε από τον θεό Όμε Τόχτλι είτε δύο κουνέλια. Αρκετοί θεοί εντοπίστηκαν θαμμένοι τελετουργικά κάτω από τον ναό Τέμπλο Μαγιόρ στη Τενοχτιτλάν, την πρωτεύουσα των Αζτέκων. Η ιστορικός Μαίρη Μίλλερ ισχυρίζεται ότι αυτό έγινε ως φόρος τιμής στα 400 θύματα που σκότωσε ο θεός Ουίτζιλοπόχτλι στη μυθολογία των Αζτέκων.

Κώδικας Μεντόζα, χειρόγραφο του 16ου αιώνα, που δείχνει πρεσβύτερους των Αζτέκων και πούλκε σε δοχείο (κάτω κέντρο) This work is in the public domain in its country of origin and other countries and areas where the copyright term is the author’s life plus 100 years or fewer.

Αναπαραστάσεις στην τέχνη

Οι παλαιότερες απεικονίσεις του πούλκε στη μεσοαμερικανική τέχνη προέρχονται από τη μεγάλη πόλη Τεοτιουακάν, μεταξύ 300 και 550 μ.Χ. όπου τα ανάγλυφα πέτρινα γλυπτά δείχνουν καλυμμένες φιγούρες με γαλακτώδεις σταγόνες να πέφτουν από το στόμα τους και μία μάσκα έχει φόντο φύλλα αγαύης.

Τα μνημεία που έστησε ο πολιτισμός των Ζαποτέκων (500-900 μ.Χ.) δείχνουν σκηνές από γαμήλιες τελετές όπου οι καλεσμένοι πίνουν πούλκε. Από τη μετακλασική περίοδο (900-1200 μ.Χ.) υπάρχει μια βραχογραφία στο Ιξταπαντόγκο που είναι η παλαιότερη αναπαράσταση της Μαγιαχούελ, η οποία απεικονίζεται μέσα σε ένα φυτό αγαύης να κρατά ένα φλιτζάνι σε κάθε χέρι, που πιθανώς περιέχει πούλκε.

Καθώς το πούλκε έμοιαζε με το γάλα, συνδέθηκε με το μητρικό γάλα και αυτό αποδεικνύεται σε αντικείμενα όπως το Δοχείο Άζτεκ Μπίλιμεκ Πούλκε στο οποίο υπάρχει μια σκηνή που δείχνει το ποτό να αναβλύζει από το στήθος μιας θεάς της γης. Τέλος, η Μαγιαχούελ και οι θεοί του πούλκε εμφανίζονται σε εικονογραφήσεις σε αρκετούς κώδικες της αποικιακής εποχής, κυρίως στον Κώδικα Μίξτεκ Βιντομπονέσις (φύλλο αρ. 25) και σε πολλές σελίδες του 16^ου αιώνα μ.Χ. στον Κώδικα των Αζτέκων Μαγκλιαμπεκιάνο.