Νέρβας (8 Νοε. 30 – 27 Ιαν. 98)

εξώφυλλο: Προτομή του Νέρβα, Εθνικό Ρωμαϊκό Μουσείο Livioandronico2013, CC BY-SA 4.0 via Wikimedia Commons

Ο Μάρκος Κοκκήιος Νέρβας ήταν Ρωμαίος αυτοκράτορας από τo 96 έως το 98 μ.Χ. Ο Νέρβας έγινε αυτοκράτορας σε ηλικία 65 ετών, έχοντας υπηρετήσει στην συνοδεία του αυτοκράτορα Νέρωνα και τους ηγεμόνες της δυναστείας των Φλαβίων. Παρά τη σύντομη βασιλεία του βοήθησε να τεθούν τα θεμέλια μιας νέας χρυσής εποχής για τη Ρώμη και έγινε γνωστός για την ίδρυση της δυναστείας των Αντωνίνων όταν επέλεξε για διάδοχό του τον ικανότατο στρατηγό Τραϊανό.

Τα πρώτα χρόνια

Γεννήθηκε το έτος 30 στη Νάρνια της Ουμβρίας σε μια οικογένεια ευγενών η οποία εισήλθε στη Ρωμαϊκή Σύγκλητο επί Αυγούστου. Ο πατέρας του ο οποίος ονομαζόταν και αυτός Μάρκος Κοκκήιος Νέρβας ήταν φημισμένος νομοδιδάσκαλος, με μεγάλη περιουσία, ενώ μητέρα του ήταν η Σεργία Πλαουτίλα.

Όλοι οι άμεσοι πρόγονοι του Νέρβα από την πλευρά του πατέρα του, ονομάζονταν Μάρκος Κοκκήιος Νέρβας και είχαν σχέσεις με αυτοκρατορικούς κύκλους από την εποχή του Αυγούστου (27 π.Χ.-14 μ.Χ.). Ο προπάππος του ήταν Ύπατος το 36 π.Χ. (σε αντικατάσταση και παραιτήθηκε) και Κυβερνήτης της Ασίας την ίδια χρονιά. Ο παππούς του έγινε Ύπατος στις 21 ή 22 Ιουλίου και ήταν προσωπικός φίλος του αυτοκράτορα Τιβέριου (14–37 μ.Χ.) συνοδεύοντας τον αυτοκράτορα κατά τη διάρκεια της εθελοντικής απομόνωσής του στο Κάπρι από το 23 και μέχρι το θάνατό του το 33. Τελικά ο πατέρας του Νέρβα εξελέγη Ύπατος υπό τον αυτοκράτορα Καλιγούλα. Οι Κοκκήιοι συνδέθηκαν με τη δυναστεία Ιουλίου-Κλαυδίου μέσω του γάμου του αδελφού της Σέργιας Πλαουτίλας, Γάιου Οκτάβιου Λαίνα με τη Ρουβήλια Βάσσα τρισέγγονη του Τιβέριου.

Ο Νέρβας ακολούθησε σπουδαία πολιτική καριέρα γενόμενος Κυαίστορας (δημόσιο αξίωμα) κατόπιν Πραίτορας επί Νέρωνα και Ύπατος το 71 μαζί με τον Τίτο, ενώ το 90, μοιράζεται την Υπατία με τον Δομιτιανό. Δεν υπάρχουν ιστορικές πηγές να αναφέρουν πως κυβέρνησε κάποια Ρωμαϊκή επαρχία. Σύμφωνα με τον Τάκιτο, το 65 ο Νέρβας συμμετείχε στην καταστολή της συνωμοσίας κατά του Νέρωνα, της οποίας επικεφαλής ήταν ο Πείσωνας λαμβάνοντας τιμητικά ως αμοιβή κοσμήματα θριάμβου από τη Σύγκλητο. Προτομές του τοποθετήθηκαν στο φόρουμ και άγαλμά του στον Παλατινό λόφο πλάι στον Τιγελλίνο. Το έτος 93, υπέστη ατίμωση και εξορίστηκε στον Τάραντα, αλλά κατόρθωσε να επιβιώσει από τη δεσποτική βασιλεία του Δομιτιανού.

**Προτομή του αυτοκράτορα Δομιτιανού. Μουσεία Καπιτωλίου, Ρώμη.** © José Luiz Bernardes Ribeiro

Τέλος της δυναστείας των Φλαβίων

Η δολοφονία του αυτοκράτορα Δομιτιανού (βασ. 81-96 μ.Χ.) έδωσε τέλος στη βραχύβια δυναστεία των Φλαβίων, που ξεκίνησε από τον πατέρα του Βεσπασιανό (69-79 μ.Χ.) το έτος των τεσσάρων αυτοκρατόρων. Δεδομένου ότι ο Δομιτιανός δεν άφησε επιζώντες κληρονόμους, ο θρόνος της αυτοκρατορίας έμεινε κενός. Προκειμένου να αποφευχθούν πιθανές εμφύλιες αναταραχές, βία ή εμφύλιος πόλεμος, ήταν απαραίτητη η προσωρινή ή γρήγορη διαδοχή, τουλάχιστον μέχρι να βρεθεί καλύτερος υποψήφιος. Η λύση στο πρόβλημα βρέθηκε στον Νέρβα που ήταν ήδη ηλικιωμένος ακόμη και για τα Ρωμαϊκά πρότυπα.

Ο Νέρβας ήταν ιδανικός υποψήφιος και τελείως διαφορετικός με τον προκάτοχό του. Ο Δομιτιανός δεν είχε προετοιμαστεί να γίνει αυτοκράτορας, όπως ο μεγαλύτερος αδελφός του Τίτος (79-81 μ.Χ.). Ωστόσο, ο ξαφνικός θάνατος του Τίτου έφερε στο θρόνο τον Δομιτιανό. Μολονότι αποδείχθηκε ικανός διαχειριστής, είδε τον ρόλο του αυτοκράτορα ως φορέα με απόλυτη εξουσία και η Γερουσία απογυμνώθηκε από τις εξουσίες της. Ενώ δεν αμέλησε την ευημερία της αυτοκρατορίας, εκτέλεσε ή εξόρισε όσους του εναντιωνόταν. Προς το τέλος της βασιλείας του και μετά την αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας, τρελάθηκε, με αποτέλεσμα να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε πληροφοριοδότες. Αυτή η παρανοϊκή συμπεριφορά οδήγησε σε σκληρότητα και εκτελέσεις, μια πραγματική «βασιλεία τρόμου» και κατέληξε με τον θάνατό του.

Η αιφνίδια ενθρόνιση κάποιου χωρίς δεσμούς με το θρόνο έκανε πολλούς να αναρωτηθούν γιατί επελέγη ο σχετικά αφανής Νέρβας. Σύμφωνα με τον ιστορικό Σουετώνιο, ο Νέρβας είχε «ταπεινώσει» τον Δομιτιανό στα νιάτα του, αλλά αυτά ήταν μάλλον κουτσομπολιά του αυτοκρατορικού παλατιού. Υπήρχαν εικασίες ότι είχε προσεγγιστεί από τους συνωμότες για τον θάνατο του Δομιτιανού, αν και υπήρχαν ελάχιστα στοιχεία να υποστηρίξουν τους ισχυρισμούς. Πιθανόν να αποδέχτηκε τον θρόνο για να σώσει τη ζωή του επειδή κινδύνευε να κατηγορηθεί για προδοσία από τον πρώην αυτοκράτορα και αντιμετώπιζε εξορία.

**Άγαλμα του Νέρβα** Museo Chiaramonti. I, Sailko, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Άνοδος στην εξουσία

Ο νέος αυτοκράτορας απέκτησε επίσημα αξιώματα από διάφορους αυτοκράτορες, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Ιούλιο-Κλαυδίων και των Φλαβίων, βοηθώντας τον αυτοκράτορα Νέρωνα να καταστείλει τη Συνωμοσία του Γάιου Καλπούρνιου Πίσωνα το 65 μ.Χ.
(λαμβάνοντας ειδικές τιμές ornamenta triumphalia=κοσμήματα θριάμβου) και υπηρετώντας ως συν-ύπατος τόσο υπό τον Βεσπασιανό και τον Δομιτιανό. Λόγω των λυρικών έργων που έγραψε, ο Νέρων τον χαρακτήρισε ως Τίβουλλο (ποιητής) της εποχής του. Χωρίς να έχει προηγούμενη σχέση με αυτοκράτορα είτε από γάμο είτε από αίμα, η ενθρόνισή του εγκαινίασε μια εποχή που ο Άγγλος ιστορικός Εδουάρδος Γίβων αποκαλούσε «Οι Πέντε Καλοί Αυτοκράτορες – Νέρβας, Τραϊανός, Αδριανός, Αντωνίνος Πίος και Μάρκος Αυρήλιος». Ήταν μια εποχή ειρήνης και σταθερότητας την οποία δυστυχώς διαδέχθηκε η ανασφάλεια και ο Κόμμοδος, ένας από τους πλέον αδύναμους αυτοκράτορες.

Αν και ο στρατός ήταν ο μόνος που θα θρηνούσε το θάνατο του Δομιτιανού, η Ρωμαϊκή Σύγκλητος, που είχε ταλαιπωρηθεί από την τυραννία του Δομιτιανού, καλωσόρισε τον Νέρβα, αναγνωρίζοντάς τον γρήγορα ως αυτοκράτορα στις 18 Σεπτεμβρίου 96 μ.Χ. του απονέμοντας ακόμη και τον τίτλο του pater patriae = πατέρα της χώρας. Ο γενικός πληθυσμός φάνηκε επίσης να τον καλωσορίζει, διαισθανόμενος την απελευθέρωση από τη σκληρή κυριαρχία του Δομιτιανού. Ωστόσο, οι πρώτοι μήνες της βασιλείας του ήταν προβληματικοί – τα αγάλματα του Δομιτιανού καταστράφηκαν και οι τελετουργικές αψίδες γκρεμίστηκαν. Ο Νέρβας εκτέλεσε πολλούς από τους πληροφοριοδότες του Δομιτιανού και έδωσε αμνηστία (επέστρεψε και τις περιουσίες που είχαν κατασχεθεί) σε όσους είχαν εξοριστεί. Σύμφωνα με τον Κάσσιο Δίωνα «σκότωσε όλους τους σκλάβους και τους απελεύθερους που συνωμότησαν εναντίον των κυρίων τους» και σύμφωνα με την πρακτική όλων των νέων αυτοκρατόρων, υποσχέθηκε να μην εκτελέσει κανέναν συγκλητικό. Τελικά επέστρεψε στην αυτοκρατορία μια αίσθηση ευφορίας αφού αποκαταστάθηκε η δικαιοσύνη.

**Άποψη από την αγορά του Νέρβα** it:User:MM, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Αντιπολίτευση

Ενώ οι πολίτες και η Γερουσία καλωσόρισαν τον νέο αυτοκράτορα, εντούτοις υπήρχαν αρκετοί που παρά τη σκληρότητα του Δομιτιανού, αναζήτησαν εκδίκηση για τον θάνατό του και ιδιαίτερα ο στρατός (πραιτοριανή φρουρά) αφού τους έδωσε τη μοναδική αύξηση μισθού μετά τον αυτοκράτορα Αύγουστο. Το 97 μ.Χ. στασίασε η Πραιτοριανή Φρουρά υπό την ηγεσία του διοικητή τους, Κασπέριου Αιλιανού η οποία φυλάκισε τον Νέρβα στο αυτοκρατορικό παλάτι, απαιτώντας την παράδοση του Πετρώνιου και του Παρθένιου, δύο εκ των υπευθύνων για το θάνατο του Δομιτιανού. Ο Νέρβας αντιστάθηκε, προσφέροντας τον εαυτό του, αλλά η προσφορά απορρίφθηκε και οι συνωμότες συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν – ο Πετρώνιος σκοτώθηκε με ξίφος, ενώ ο Παρθένιος ευνουχίστηκε και αποκεφαλίστηκε. Παρότι ο Νέρβας παρέμεινε αλώβητος, το περιστατικό όχι μόνο έπληξε την εξουσία του καθώς δεν μπορούσε κυβερνήσει χωρίς την υποστήριξη του στρατού, αλλά τον αναστάτωσε (σκέφτηκε ακόμη και να παραιτηθεί) αφού ανησυχούσε για το ποιος θα τον διαδεχόταν.

Χωρίς δικό του κληρονόμο (δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι παντρεύτηκε) συνειδητοποίησε ότι μόνη του επιλογή ήταν η υιοθεσία και επέλεξε ως γιο του τον Μάρκο Ούλπιο Τραϊανό (βας. 98-117 μ.Χ.) κυβερνήτη της Άνω Γερμανίας. Η υιοθεσία πραγματοποιήθηκε σε δημόσια τελετή τον Οκτώβριο του 97 μ.Χ. (ο Τραϊανός δεν ήταν παρών). Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Νέρβας ήταν αυτός που τον διόρισε κυβερνήτη της Άνω Γερμανίας και δεδομένου ότι γνώριζε ελάχιστα για τις εξωτερικές υποθέσεις και δεν είχε στρατιωτική εμπειρία, ο διορισμός του Τραϊανού έγινε όχι μόνο για να αποκτήσει διάδοχο αλλά και να εξασφαλίσει τις βόρειες επαρχίες.

**Χάλκινο άγαλμα του Nerva στο Forum Romanum, Ρώμη** Steerpike, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Θάνατος και αποτίμηση

Την 1 Ιανουαρίου 98, στην αρχή του τέταρτου προξένου του, ο Νέρβα υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο κατά τη διάρκεια ιδιωτικής ακρόασης. Λίγο αργότερα χτυπήθηκε από πυρετό και πέθανε στις 27 Ιανουαρίου στη βίλα του στους Κήπους του Σαλλούστιου. Θεοποιήθηκε από τη Σύγκλητο και οι στάχτες του αποτέθηκαν στο Μαυσωλείο του Αυγούστου, όντας ο τελευταίος Ρωμαίος αυτοκράτορας που θάφτηκε εκεί. Τον Νέρβα διαδέχθηκε χωρίς επεισόδια ο υιοθετημένος γιος του Τραϊανός, ο οποίος έγινε δεκτός από τον Ρωμαϊκό πληθυσμό με πολύ ενθουσιασμό. Σύμφωνα με τον Πλίνιο τον Νεότερο, ο Τραϊανός αφιέρωσε ναό προς τιμήν του Νέρβα, αλλά δεν βρέθηκε κανένα ίχνος του. Η αναμνηστική σειρά νομισμάτων για τον Θεοποιημένο Νέρβα εκδόθηκε δέκα χρόνια μετά το θάνατό του. Σύμφωνα με τον Κάσσιο Δίωνα, ωστόσο ο Κασπέριος Αιλιανός, ο επικεφαλής της Φρουράς που ήταν υπεύθυνος για την ανταρσία εναντίον του Νέρβα, απολύθηκε μετά την ενθρόνιση του Τραϊανού.

Λόγω έλλειψης γραπτών πηγών εκείνης της περιόδου, μεγάλο τμήμα της ζωής του Νέρβα έχει παρέμεινε ασαφές. Η ουσιαστικότερη σωζόμενη αφήγηση της βασιλείας του γράφτηκε από τον ιστορικό Κάσσιο Δίωνα του οποίου η Ρωμαϊκή Ιστορία που καλύπτει σχεδόν μια χιλιετία, από την άφιξη του Αινεία στην Ιταλία μέχρι το έτος 229, συντάχθηκε εκατό χρόνια μετά τον θάνατο του Νέρβα. Περισσότερες λεπτομέρειες προστίθενται από μια συνοπτική βιογραφία της Επιτομής Καισάρων/ Epitome de Caesaribus, ένα έργο που αποδίδεται στον ιστορικό του 4^ου αιώνα Αυρήλιο Βίκτωρα, ενώ ένα κείμενο, που περιγράφει τη ζωή του Νέρβα με περισσότερες λεπτομέρειες, είναι οι Ιστορίες, του σύγχρονου ιστορικού Τάκιτου οι οποίες αποτελούν αφήγηση της ιστορίας της Ρώμης που καλύπτει τρεις δεκαετίες από την αυτοκτονία του αυτοκράτορα Νέρωνα το 69 μέχρι το θάνατο του Δομιτιανού το 96.

Ρωμαϊκό νόμισμα εκδοθέν επί Νέρβα. Η πίσω όψη γράφει Concordia Exercituum, συμβολίζοντας την ενότητα μεταξύ αυτοκράτορα και Ρωμαϊκού στρατού με δύο ενωμένα χέρια πάνω από ένα στρατιωτικό σύμβολο. Επιγραφή: IMP. NERVA CAES. AVG. P. M. TR. P., CO[N]S. III, P. P. / CONCORDIA EXERCITVVM Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Η περιορισμένη πολιτική εμπειρία του Νέρβα φανέρωσε έλλειψη αποφασιστικότητας και πρωτοτυπίας. Ωστόσο, παρά τη σχετικά σύντομη μόλις 16μηνη βασιλεία και την τάση του να συμβουλεύεται τη Γερουσία για όλες τις αποφάσεις χάραξης πολιτικής, έκανε πολλά για να σταθεροποιήσει την αυτοκρατορία. Καθιέρωσε νέο φόρουμ το οποίο είχε ξεκινήσει από τον Δομιτιανό και προς τιμήν του ονομάστηκε φόρουμ Νέρβα. Αν και μερικοί ισχυρίζονται ότι οι μεταρρυθμίσεις του έγιναν για να κερδίσει δημοτικότητα, επισκεύασε δρόμους και υδραγωγεία, έχτισε σιταποθήκες, επισκεύασε το Κολοσσαίο μετά την πλημμύρα του Τίβερη, παραχώρησε γη στους φτωχούς, χαλάρωσε τον Εβραϊκό φόρο που θεσπίστηκε από τον Βεσπασιανό, διέταξε μείωση του αριθμού των δημόσιων θεαμάτων και σε μια προσπάθεια εξισορρόπησης του προϋπολογισμού περιέκοψε τις περιττές δαπάνες.

Ο Νέρβας απείχε πολύ από έναν τυπικό αυτοκράτορα, εγκαταλείποντας το αυτοκρατορικό παλάτι και επιλέγοντας να ζήσει στην παλιά κατοικία του Βεσπασιανού. Η υιοθέτηση του Τραϊανού του επέτρεψε να ζήσει το υπόλοιπο της ζωής του ειρηνικά. Φέρεται να είπε: «Δεν έχω κάνει τίποτα που θα με εμπόδιζε να αφήσω το αυτοκρατορικό αξίωμα και να επιστρέψω στην ιδιωτική ζωή με ασφάλεια». Ο Νέρβας πέθανε στις 28 Ιανουαρίου 98 μ.Χ. και με εντολή του Τραϊανού αναπαύθηκε στο Μαυσωλείο του Αυγούστου και την ημέρα της ταφής του συνέβη έκλειψη ήλιου. Η άνοδος στο θρόνο και η διαδοχή του Τραϊανού εγκαινίασαν μια σειρά υιοθετημένων διαδόχων, ενώ ο Τραϊανός σηματοδότησε την χρυσή εποχή σε όλη την αυτοκρατορία.