Αλέξανδρος ΙΙΙ της Σκωτίας (4 Σεπ. 1241 – 19 Μαρ. 1286)

εξώφυλλο: Άγαλμα του Αλεξάνδρου στη δυτική πόρτα του καθεδρικού ναού του St Giles, Εδιμβούργο Kim Traynor, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons

Η δημοσίευση βασίζεται σε άρθρο του Mark Cartwright που δημοσιεύθηκε στο World History Encyclopedia στις 11 Δεκ. 2020.

Ο Αλέξανδρος ΙΙΙ της Σκωτίας βασίλευσε από το 1249 έως το 1286. Διαδεχόμενος τον πατέρα του Αλέξανδρο ΙΙ (βασ. 1214-1249) σε ηλικία οκτώ ετών, ο θρόνος μαστιζόταν από αντιπαλότητες μεταξύ των ευγενών, μια κατάσταση που έγινε πιο περίπλοκη από την παρέμβαση του Ερρίκου ΙΙΙ της Αγγλίας, την κόρη του οποίου είχε παντρευτεί. Όταν ο βασιλιάς πήρε πλήρη έλεγχο του πατρογονικού δικαιώματος, η κατάσταση άρχισε να βελτιώνεται θεαματικά και υπήρξε μια παρατεταμένη περίοδος ειρήνης και ευημερίας για τη Σκωτία. Ο Αλέξανδρος κατόρθωσε να πάρει πίσω τις Δυτικές Νήσους και την νήσο Μαν από τους Νορβηγούς. Κατά τη μεσαιωνική περίοδο το βασίλειο βρισκόταν στο απόγειο της δόξας του και η βασιλεία του Αλεξάνδρου θεωρήθηκε ως Χρυσή Εποχή της Σκωτίας. Όταν όμως σκοτώθηκε το 1286 από ατύχημα, δεν άφησε διάδοχο και η Σκωτία εισήλθε σε μια μακρά περίοδο δυναστικής αναταραχής.

Πρώιμος βίος

Ο Αλέξανδρος II είχε παντρευτεί την Ιωάννα, αδελφή του Ερρίκου III της Αγγλίας (βασ. 1216-1272) αλλά αυτή πέθανε το 1238 χωρίς να γεννήσει διάδοχο. Ο Αλέξανδρος ΙΙ τον Μάιο του 1239 παντρεύτηκε ξανά, αυτή τη φορά τη Μαρί ντε Κουσί, μια Γαλλίδα ευγενή. Το μοναχοπαίδι του ζευγαριού γεννήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 1241 και πήρε το όνομά του από τον πατέρα του. Ο πρίγκιπας Αλέξανδρος αρραβωνιάστηκε τη Μαργαρίτα, κόρη του Ερρίκου ΙΙΙ της Αγγλίας. Όταν πέθανε ο πατέρας του τον Ιούλιο του 1249 ενώ προσπαθούσε να αποσπάσει τις Δυτικές Νήσους από το Νορβηγικό στέμμα, ο Αλέξανδρος έγινε βασιλιάς και στέφθηκε στις 13 Ιουλίου 1249 στο Αββαείο Σκόουν. Η τελετή αποτυπώνεται σε απεικόνιση του 15^ου αιώνα σε χειρόγραφο που τηρείται στο Κολέγιο Κόρπους Κρίστι, στο Κέιμπριτζ, της Αγγλίας. Η σκηνή δείχνει τον Αλέξανδρο να στέφεται στον ιερό «Λόφο των Μούτ» του Σκόουν, ενώ ένας Γαελικός αφηγητής γονατίζει μπροστά του διακηρύσσοντας τη μακρά γενεαλογία του νέου βασιλιά.

Το 1250 ο Ερρίκος ΙΙΙ έγραψε στον Πάπα, ζητώντας να μην δεχτεί τη στέψη του Αλεξάνδρου ΙΙΙ, αφού θεωρούσε τον βασιλιά της Σκωτίας υποτελή του, επειδή ήταν κάτοχος εκτάσεων στην Αγγλία. Ο Αλέξανδρος αρνήθηκε να υποκύψει στους ισχυρισμούς του Ερρίκου και θα ορκιζόταν μόνο πίστη για τα Αγγλικά εδάφη που κατείχε και όχι για την ίδια τη Σκωτία, την οποία όπως είπε, κυβερνά ελέω Θεού. Ο περιορισμένος φόρος τιμής πληρώθηκε όταν ο Αλέξανδρος παρευρέθηκε στο γάμο του Εδουάρδου, γιου του Ερρίκου στο Ουέστμινστερ τον Οκτώβριο του 1278. Η αντιπαράθεση υποτελής εναντίον βασιλιά ήταν η πρώτη πράξη σε μια τραγωδία που θα προκαλούσε έναν μακρύ και αιματηρό πόλεμο μεταξύ Αγγλίας και Σκωτίας τον 14^ο αιώνα.

Στέψη του Βασιλιά Αλέξανδρου στο Μούτ Χίλ Σκόν. Τον υποδέχεται ο βασιλικός ποιητής, που του απευθύνεται με την προσφώνηση «Ο Θεός να ευλογεί τον βασιλιά της Σκωτίας»). Ο ποιητής συνεχίζει να απαγγέλλει τη γενεαλογία του Αλέξανδρου. Στο πλευρό του Αλέξανδρου βρίσκεται ο Μέιολ Τσόλουιν ΙΙ, κόμης του Φάιφ που κρατά το ξίφος. Unknown author, Public domain, via Wikimedia Commonsn>

Βασιλεία

Ενώ ήταν ακόμα ανήλικος, ο Αλέξανδρος υπηρετείτο από ευγενείς πρόθυμους να προωθήσουν τις θέσεις τους και τα συμφέροντά τους. Η πιο έντονη αντιπαλότητα ήταν μεταξύ των Κόμινς/Comyns και των Ντάργουορντς/Durwards. Οι δύο ηγέτες των οίκων, Γουόλτερ Κόμιν/Walter Comyn και Άλαν Ντάργουορντ/Alan Durward, έριζαν για το ποιος θα έχριζε τον βασιλιά ιππότη κατά τη στέψη του, μια ενέργεια που υποδήλωνε ότι το πρόσωπο που κρατούσε το σπαθί ήταν ο φύλακας του βασιλιά και έτσι μπορούσε να θεωρηθεί ως αντιβασιλέας του. Οι Κόμινς τελικά επικράτησαν των αντιπάλων τους λόγω της υποστήριξης του Ερρίκου ΙΙΙ, ο οποίος ισχυριζόταν, ότι δύο από τους άνδρες του ενεργούν ως φύλακες του βασιλιά, ο Σερ Ρόμπερτ ντε Ρος/Sir Robert de Ros και ο Τζον Μπάλιολ/John Balliol. Εντούτοις, περί το 1252 ο Ερρίκος παρενέβη όταν πληροφορήθηκε από τον Άλαν Ντάργουορντ ότι ο ντε Ρος καταχράστηκε τη δύναμή του, με αποτέλεσμα, η ισορροπία δυνάμεων να μετατοπιστεί προς τους Ντάργουορντς. Οι Κόμινς όμως με την πάροδο του χρόνου επέστρεψαν στο προσκήνιο το 1255, όταν ο Γουόλτερ Κόμιν ανέλαβε για λίγο το Κάστρο του Εδιμβούργου.

Ο Γουόλτερ Κόμιν υπερέβη και πάλι την εξουσία του τον Οκτώβριο του 1257, όταν περιόρισε τον βασιλιά και τη βασίλισσα στο Κίνρος/Kinross και ανέλαβε τη βασιλική σφραγίδα. Ο Αλέξανδρος ήταν τότε 16 ετών και άρχισε να ενεργεί πιο ανεξάρτητα. Ο νεαρός βασιλιάς δραπέτευσε από τον Κόμιν και ίδρυσε κοινοβούλιο στο Στέρλινγκ/Stirling τον Απρίλιο του 1258. Τον Νοέμβριο ο Κόμιν πέθανε πέφτοντας από το άλογό του και αυτό άνοιξε το δρόμο για μια κυβέρνηση πιο οργανωμένη και χωρίς αποκλεισμούς. Ωστόσο, το 1259 ανέλαβε ο Αλέξανδρος τον πλήρη έλεγχο της κυβέρνησής του. Ακόμα και τότε, ο Ερρίκος ΙΙΙ παρέμεινε σαν σκιά πάνω από τη Σκωτσέζικη πολιτική καθ’ όλη τη διάρκεια του πρώτου μισού της βασιλείας του Αλεξάνδρου, αλλά τουλάχιστον ήταν απασχολημένος με τα δικά του προβλήματα και την εξέγερση στην Αγγλία υπό την ηγεσία του Σάιμον ντε Μονφόρ/Simon de Montfort.

Ο Αλέξανδρος παρευρίσκεται στο Αγγλικό κοινοβούλιο ως προσκεκλημένος του Εδουάρδου Ι. Λεπτομέρεια από μεσαιωνική μινιατούρα. Unknown authorUnknown author, Public domain, via Wikimedia Commons

Παρά τη διπλωματική διαμάχη μεταξύ των Άγγλων και του Σκωτσέζου μονάρχη για το ποιος είναι άρχοντας, ο Αλέξανδρος παντρεύτηκε στις 26 Δεκεμβρίου 1251 τη Μαργαρίτα τη μεγαλύτερη κόρη του Ερρίκου ΙΙΙ, στο Γιορκ. Ο γαμπρός ήταν 10 και η νύφη 11 ετών. Δυστυχώς, η Μαργαρίτα πέθανε νέα στις 27 Φεβρουαρίου 1275 όπως και οι πρίγκιπες, ο Αλέξανδρος (1281) και ο Ντέιβιντ. Ο Αλέξανδρος είχε μια κόρη ονόματι Μαργαρίτα η οποία πέθανε το 1290, αλλά επειδή χρειαζόταν έναν αρσενικό διάδοχο, παντρεύτηκε την 1 Νοεμβρίου 1285 στο Τζέτμπρο/Jedburgh, την Γιολάντα του Ντρε/Yolande of Dreux κόρη του Ζαν/Jean, Κόμη του Ντρε.

Η βασιλεία του Αλεξάνδρου ΙΙΙ, από τότε που πήρε τον έλεγχο της εξουσίας, θεωρήθηκε τους επόμενους αιώνες ως χρυσή περίοδος ειρήνης και ευημερίας. Μέρος αυτού είναι λόγω των πολέμων που κατέστρεψαν τη χώρα υπό τους διαδόχους του, αλλά ο βασιλιάς έπαιξε το ρόλο του εξισορροπώντας τους ανταγωνιστικούς άρχοντες στην αυλή του, χωρίς να ευνοεί ούτε τη μία ομάδα ούτε την άλλη. Υπήρξε επίσης μια ανάπτυξη στο εμπόριο, όπως και σε άλλα μέρη της βόρειας Ευρώπης. Ειδικότερα το Μπέργουικ, έγινε ένα ακμάζων λιμάνι και το Σκωτσέζικο μαλλί, τα δέρματα και η ξυλεία διακινούνταν σε όλη την ήπειρο. Καθώς το ασήμι εισέρρεε στη Σκωτία, παρατηρήθηκαν απτές αποδείξεις του νέου πλούτου στην ίδρυση νέων μοναστηριών, καθεδρικών ναών και κάστρων σε όλη την επικράτεια.

**Νορβηγικές κτήσεις το 1263** Brianann MacAmhlaidh, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Νορβηγική απειλή

Ο πατέρας του Αλέξανδρου εδραίωσε σε μεγάλο βαθμό τον έλεγχο του Στέμματος στη Σκωτία, υποτάσσοντας τις εξεγέρσεις στις εξωτερικές περιοχές του βασιλείου του. Υπήρχε όμως ακόμα ένα αγκάθι στο πλευρό της Σκωτίας και μια πολύ πιο άμεση απειλή για το βασίλειο από τον Ερρίκο ΙΙΙ. Οι Εξωτερικές Εβρίδες ή Δυτικές Νήσοι της Σκωτίας ήταν υπό Νορβηγική κατοχή από τον 11^ο αιώνα. Ο πατέρας του Αλέξανδρου είχε προσπαθήσει αρχικά να τα αγοράσει πίσω για τη Σκωτία και στη συνέχεια προσπάθησε να τα πάρει με τη βία, όταν στην εν λόγω εκστρατεία πέθανε από πυρετό. Ο Αλέξανδρος ΙΙΙ έστειλε επίσης διπλωματική αποστολή στη Νορβηγία για να διαπραγματευτεί κάποιου είδους συμφωνία αγοράς για το αμφισβητούμενο έδαφος, αλλά ο βασιλιάς Χόοκαν IV/Haakon IV της Νορβηγίας (βασ. 1217-1263) αρνήθηκε κατηγορηματικά. Ο Αλέξανδρος ασχολήθηκε με την ενίσχυση των κάστρων του και στις δύο ακτές και ετοιμάστηκε να συγκεντρώσει στρατεύματα το συντομότερο δυνατό όποτε και όπου χρειαζόταν.

**Εθνόσημο του βασιλείου της Σκωτίας** See page for author, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Τον Αύγουστο του 1263 ο Χοοκάν έγινε πιο φιλόδοξος και έστειλε έναν στόλο με προορισμό τη Σκωτία. Όταν όμως οι Νορβηγοί στις 30 Σεπτεμβρίου έφτασαν στη βόρεια Σκωτία, απωθήθηκαν από το στρατό του Αλέξανδρου με τη βοήθεια καταιγίδας, η οποία κατέστρεψε πολλά από τα πλοία του εισβολέα. Ο Αλέξανδρος για κάποιο χρονικό διάστημα, απέφυγε σκόπιμα μια άμεση αντιπαράθεση με τους επιδρομείς, γνωρίζοντας ότι λόγω εποχής αυξανόταν η πιθανότητα καταιγίδων. Στη συνέχεια, οι Σκωτσέζοι, με επικεφαλής τον ευγενή Αλεξάντερ Στιούαρτ, κέρδισαν στις 2 Οκτωβρίου μια μάχη στα παράλια Λάργκς/Largs στο Έρσα/Ayrshire. Αυτή η Σκωτσέζικη νίκη και μια σειρά από αψιμαχίες, τιμήθηκε με έναν μεγάλο πύργο στο Λάργκς, ο οποίος σήμερα βρίσκεται στην περιοχή.

Κατά τη διάρκεια των επόμενων τριών ετών, υπήρξε μια μακρά, σκληρή στρατιωτική αντιπαράθεση και αρκετές επιδρομές εναντίον των νησιών που είχαν υποστηρίξει τη Νορβηγική αποστολή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, ο διάδοχος του Χοοκάν, Μάγκνους VI/Magnus VI της Νορβηγίας (βασ. 1263-1280) να πειστεί να πουλήσει τα Δυτικά Νησιά καθώς και τη Νήσο του Μαν, με τη Συνθήκη του Περθ, που υπεγράφη και από τα δύο μέρη τον Ιούλιο του 1266. Μόνο οι νήσοι Ορκάδες και Σέτλαντ/Shetland παρέμειναν υπό τον έλεγχο του Νορβηγικού στέμματος. Οι σχέσεις μεταξύ Σκωτίας και Νορβηγίας αποκαταστάθηκαν οριστικά τον Σεπτέμβριο του 1281 με το γάμο της κόρης του Αλεξάνδρου Μαργαρίτας με τον βασιλιά Έρικ ΙΙ Μάγκνουσον της Νορβηγίας (βασ. 1280-1299). Η επιτυχία του Αλέξανδρου στην επέκταση του βασιλείου του ήταν ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα για τη Σκωτία τον 13^ο αιώνα.

**Μνημείο στο υποτιθέμενο σημείο όπου πέθανε ο Αλέξανδρος σε ατύχημα** Colin Smith / Alexander III Memorial

Θάνατος & διαδοχή

Στις 19 Μαρτίου 1286 ο βασιλιάς βρήκε τραγικό θάνατο, πέφτοντας από το άλογο στο Κίνγκχορν/Kinghorn του Φάιφ/Fife. Φαίνεται ότι μια σκοτεινή θυελλώδη νύχτα ίππευε πολύ κοντά σ’ ένα βραχώδες ανάχωμα και έπεσε στην παραλία ή όπως αναφέρουν οι σύγχρονες πηγές, μάλλον είχε πιει πάρα πολύ κρασί που ήταν γνωστό ότι αγαπούσε και έπεσε από το άλογό του ενώ οδηγούσε κατά μήκος της παραλίας σπάζοντας το λαιμό του. Ο βασιλιάς τάφηκε στο αβαείο του Ντανφέρμλιν/Dunfermline χωρίς να αφήσει διάδοχο. Η βασίλισσα Γιολάντα μπορεί να ήταν έγκυος, αλλά το μωρό που γεννήθηκε μετά το θάνατο του Αλέξανδρου, ήταν είτε νεκρό ή δεν υπήρξε εγκυμοσύνη. Επόμενη στη σειρά διαδοχής του θρόνου ήταν η Μαργαρίτα (γεν. 1283) ή «υπηρέτρια της Νορβηγίας», η οποία ήταν εγγονή του νεκρού βασιλιά. Μητέρα της ήταν η κόρη του Αλέξανδρου Μαργαρίτα (που είχε πεθάνει στη γέννα) και πατέρας της ο βασιλιάς Έρικ ΙΙ της Νορβηγίας.

Ο Άγγλος βασιλιάς, Εδουάρδος Ι της Αγγλίας (βασ. 1272-1307) κανόνισε να παντρευτεί η Μαργαρίτα τον γιο του Εδουάρδο του Κερνάρφον/Edward of Caernarfon (μελλοντικό Εδουάρδο II της Αγγλίας). Ωστόσο, η μοίρα ξαναχτύπησε όταν η Μαργαρίτα πέθανε κατά το θαλάσσιο ταξίδι στη Σκωτία τον Σεπτέμβριο του 1290. Κατά συνέπεια, η Μαργαρίτα δεν στέφθηκε και ο Αλέξανδρος ΙΙΙ ήταν ο τελευταίος μονάρχης του Οίκου του Κάνμορ/Canmore, που ιδρύθηκε από τον Μάλκολμ ΙΙΙ/Malcolm III της Σκωτίας (βασ. 1058-1093). Ο άδειος θρόνος προκάλεσε διαμάχη για την εξουσία με εμπλοκή του Εδουάρδου Ι της Αγγλίας, κατά την οποία επικράτησε ο Τζον Μπέλλιολ/John Balliol (βασ. 1292-1296).