Λαπίθες

εξώφυλλο: Πάλη μεταξύ Κενταύρου και Λαπίθη. Μετόπη του Παρθενώνα. CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/

Οι Λαπίθες ήταν Αιολικό φύλο της Θεσσαλίας που σύμφωνα με τον μύθο, την εποχή του Ιξίωνα κατέκτησε τα εδάφη των Περραιβών (που ζούσαν κοντά στη θάλασσα και στον ποταμό Πηνειό) απωθώντας τους μακριά από την ακτή προς το όρος Πίνδος. Αργότερα, ο γιος του Ιξίωνα Πειρίθοος ή Πειρίθους κατέλαβε την περιοχή του Πηλίου, εκδιώκοντας τους Κένταυρους.

Σύμφωνα με τον Διόδωρο Σικελιώτη, γενάρχης των Λαπιθών φέρεται ο Λαπίθης, γιος του Απόλλωνα και της νύμφης Στίλβης, ο δε γιος του Φόρβας βασίλευσε στην Ηλεία όπως και οι γιοί του Αιγεύς και Άκτωρ.

Η ονομασία τους προέρχεται από το λαπιστής (= αλαζών) και το ρήμα λαπίζω (= συρίζω) από την ίδια ρίζα λαπ, επίσης το ρήμα αλαπάζω (=καταστρέφω, διαρπάζω) αλλά και το ουσιαστικό λαίλαπα (λαίλαψ). Επειδή όμως η ρίζα λαπ είναι σχετική με τη ραπ = αρπ πολλοί ιστορικοί σχετίζουν το όνομα με τις Άρπυιες, δηλαδή τους ισχυρούς ανέμους και τα βίαια μετεωρολογικά φαινόμενα, τους δαίμονες των καταιγίδων, που η ποιητική φαντασία τους μετέβαλε βαθμηδόν σε γενναίους πολεμιστές, ενάρετους και φιλόξενους σε αντίθεση με τους Κενταύρους.

**Ανάγλυφο Kενταυρομαχίας σε αρχαία Rωμαϊκή σαρκοφάγο, περ. 150 μ.Χ., Museo Archaeologico Ostiense** Sailko, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons

Κενταυρομαχία

Οι Λαπίθες έγιναν διάσημοι κυρίως λόγω της μάχης τους ενάντια στους Κένταυρους, οι οποίοι ήταν συγγενείς τους. Οι Κένταυροι, μεθυσμένοι από το πολύ κρασί, επιχείρησαν να βιάσουν τη σύζυγο του Πειρίθου Ιπποδάμεια στη γαμήλια τελετή. Στη μάχη που ακολούθησε, ο Θησέας, ο Πειρίθοος και οι Λαπίθες νίκησαν τους Κένταυρους και τους έδιωξαν από το Πήλιο στην Αιθικία (περιοχή πλησίον της Ηπείρου στην Αδριατική μεταξύ του Αμβρακικού κόλπου και της Ιλλυρίας).

Ήττα από τον Ηρακλή

Σύμφωνα με τον μύθο, προκλήθηκε σύγκρουση για τα σύνορα μεταξύ του βασιλιά Αιγίμιου των Δωριέων (γιος του Δώρου, γιου του Έλληνα, γιου του Δευκαλίωνα, που επέζησε του Κατακλυσμού) και του βασιλιά Κορώνου των Λαπιθών, γιου του Καινέα. Τότε οι Δωριείς ζούσαν στην Εστιαιώτιδα (σημερινός νομός Τρικάλων) και οι Λαπίθες κατοικούσαν στον Όλυμπο. Δεδομένου ότι οι Λαπίθες ήταν ισχυρότεροι, ο Αιγίμιος στράφηκε στον Ηρακλή για βοήθεια, υποσχόμενος το ένα τρίτο μέρος της γης. Ο Ηρακλής αφίχθηκε με μια ομάδα Αρκάδων, νικώντας και σκοτώνοντας τον Κόρωνο, καθώς και τον βασιλιά Λαογόρα των Δρυόπων, που ήταν σύμμαχός τους. Ο Ηρακλής εμπιστεύτηκε τη γη που είχε κερδίσει στον Αιγίμιο υπέρ των απογόνων του και με το θάνατό του ο Αιγίμιος υιοθέτησε τον Ύλλο, γιο του Ηρακλή.

Μάχη Κενταύρων και Λαπιθών του Piero di Cosimo (παρατηρήστε τη γυναίκα Κένταυρο με αρσενικό Κένταυρο σε πρώτο πλάνο). Piero di Cosimo, Public domain, via Wikimedia Commons

Ονοματολογία

Ο πρώτος γνωστός βασιλιάς των Λαπιθών ήταν ο Υψεύς, γιος του Πηνειού (ποτάμια θεότητα) και της Κρέουσας (Ναϊάδα κόρη της Γαίας). Μια από τις κόρες του Υψέα, η Αστυάγυια, παντρεύτηκε τον Περίφα και απέκτησε από αυτόν ένα γιο, τον Αντίωνα, που λέγεται ότι ήταν πατέρας του Ιξίωνα, πατέρα του Πείριθου. Μια άλλη από τις κόρες του, η Θεμιστώ, παντρεύτηκε τον Αθάμα. Η κόρη του Κυρήνη με τον Απόλλωνα ή τον Άβαντα (γιο του Μελάμποδα) απέκτησε τον Ίδμωνα (έναν από τους Αργοναύτες) τον Κοιρανό (πατέρα του μάντη Πολύειδου) και την Λυσιμάχη (σύζυγος του Ταλαού, βασιλιά του Άργους). Ο Αρισταίος θεωρείται γιος του Απόλλωνα και της Κυρήνης. Με τον Άρη απέκτησε τον Διομήδη, βασιλιά των Βιστόνων στη Θράκη, ιδιοκτήτη των ανθρωποφάγων φοράδων που αιχμαλώτισε ο Ηρακλής στον 8^ο άθλο του.

Ο Λεοντεύς που ηγήθηκε των Λαπιθών στην εκστρατεία κατά της Τροίας, ήταν γιος του Κορωνού και εγγονός του Καινέα.

Παρακάτω παρατίθενται τα ονόματα των Λαπιθών που συμμετείχαν στην Κενταυρομαχία:

Άκτωρ: Σκοτώθηκε από τον Κένταυρο Κλάνι (Val.1.146).

Άλεσος: Παρευρέθηκαε στο γάμο του Πειρίθου και σκοτώθηκε από τον Κένταυρο Λατρέα (Oβ.Mετ.12.462).

Άμπυξ: Αντιστάθηκε στους Κένταυρους στο γάμο του Πειρίθου, όταν αυτοί προσπάθησαν να βιάσουν την νύφη (Oβ. Mετ. 12.450).

Βροτέας: Αντιστάθηκε στους Κένταυρους στο γάμο του Πειρίθου. Σκοτώθηκε από τον Κένταυρο Γρηνέα (Oβ. Mετ. 12.262).

Δρύας: Γιος του Άρη ή του Ιαπετού. Πολέμησε μαζί με άλλους Λαπίθες εναντίον των Κενταύρων και συμμετείχε στο κυνήγι του Καλυδωνίου Κάπρου. Ο Δρυάς σκοτώθηκε από τον αδελφό του Τερέα, σε άλλη χρονική περίοδο. (Aπολ.1.8.2, Hσ.179, Υγ. Ιστ.45, 173).

Συμπλοκή Κενταύρου και Λαπιθίδας από το δυτικό αέτωμα του ναού του Δία στην Ολυμπία, 472-456 π.Χ. Ολυμπία, Αρχαιολογικό Μουσείο. https://tinyurl.com/3ywpsxwt

Εύαγρος: Παρευρέθηκε στο γάμο του Πειρίθου και σκοτώθηκε από τον Κένταυρο Ροίτο (Oβ.Mετ.12.290ff).

Εξάδιος: Παρευρέθηκε στο γάμο του Πειρίθου (Ησ.180; Oβ.Mετ.12.266).

Καινεύς: Ήταν γυναίκα ονόματι Καινίς, αλλά μετατράπηκε σε άτρωτο άντρα από τον εραστή της Ποσειδώνα, από τον οποίο είχε παιδιά: τον Κορώνο, τον Φόκο και τον Πρίασο. Κάποιοι λένε ότι ο Καινεύς ή Καινίς ήταν παιδί του Ελάτου και της Ιππέας, κόρης του Αντίππου, ενώ άλλοι λένε ότι πατέρας του ήταν ο Άτραξ. Εφόσον ο Καινεύς ήταν άτρωτος, θάφτηκε ζωντανός στη γη από τους Κενταύρους, ενώ άλλοι λένε ότι αυτοκτόνησε (Aπολ. Επ. 1.22, Ησ. 179, Υγ. Ιστ. 14, 173, 242, Λιβ.Μετ.17, Oβ.Mετ.12.201, Στατ. 1.264, Βιρ. Αιν. 6.448).

Κελαδών: Αντιστάθηκε στους Κένταυρους στο γάμο του Πειρίθου, όταν αυτοί προσπάθησαν να βιάσουν την νύφη και σκοτώθηκε από τον Κένταυρο Άμυκο (Oβ. Mετ. 12.450).

Κομήτης: Παρευρέθηκε στο γάμο του Πειρίθου και σκοτώθηκε από τον φίλο του Χάραξο, κατά λάθος (Oβ.Mετ.12.284).

Κόριθος: Παρευρέθηκε στο γάμο του Πειρίθου και σκοτώθηκε από τον Κένταυρο Ροίτο (Oβ.Mετ.12.290ff.).

Κράντωρ: Παρευρέθηκε στο γάμο του Πειρίθου και σκοτώθηκε από τον Κένταυρο Δημολέοντα. Ο Κράντωρ ήταν οπλοφόρος του Πηλέα (Oβ.Mετ.12.361ff.).

Κύμελος: Παρευρέθηκε στο γάμο του Πειρίθου και σκοτώθηκε από τον Κένταυρο Νέσσο (Oβ.Mετ.12.454).

Μακαρεύς: Πολέμησε κατά των Κενταύρων (Oβ.Mετ.12.452).

**Δυτικό αέτωμα του ναού του Δία στην Ολυμπία: Θεσσαλική Κενταυρομαχία, 472-456 π.Χ. Ολυμπία, Αρχαιολογικό Μουσείο.** https://tinyurl.com/yuxfdu6x

Μόψος: Μάντης που παρευρέθηκε στο γάμο του Πειρίθου και πολέμησε εναντίον των Κένταυρων. Λέγεται ότι σκοτώθηκε από ερπετό ενώ περιπλανιόταν σε απομακρυσμένα μέρη της Λιβύης κατά τη διάρκεια της Αργοναυτικής εκστρατείας γεγονός που αντιτίθεται ως προς την συμμετοχή του στο κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου. Ο Μόψος ήταν γιος του Άμπυκα και της Χλωρίδας (Ορφ.948, Αργ.1.80, 4.1502ff, Ησ.181, Υγ. Ιστ.14, 173, Oβ.Mετ.12.456, Στ.5.417, Στρ.9.5.22, Βαλ.1.384, 3.420).

Οπλεύς: Πολέμησε κατά των Κενταύρων (Hσ.180).

Πειρίθους.

Πελάτης: Λαπίθης από την Πέλλα που πολέμησε (Oβ.Mετ.12.254).

Περίφας: Γιος του Λαπίθη και της Ορσινόμης. Ήταν πατέρας του Αντίωνα, πατέρα του Ιξίωνα, πατέρα του Πείριθου (Διό.4.69.2-3, Oβ.Mετ.12.449).

Πρόλοχος: Πολέμησε εναντίον των Κενταύρων (Hσ.180).

Τέκταφος: Πολέμησε κατά των Κενταύρων και σκοτώθηκε από τον Κένταυρο Φαιοκόμη. Ήταν γιός του Όλενου (Oβ.Mετ.12.433).

Φαληρεύς: Πολέμησε κατά των Κενταύρων (Hσ.180).

Φόρβας: Επέστρεψε στη Ρόδο όταν το νησί ονομαζόταν Οφιούσα, επειδή υπήρχε μεγάλος αριθμός φιδιών, μεταξύ των οποίων ένα με τεράστιο μέγεθος. Λέγεται ότι ο Φόρβας μεταφέρθηκε στη Ρόδο μέσω καταιγίδας και κατά την άφιξή του, σκότωσε όλα τα κτήνη. Ήταν γιος του Τρίοπα και της Ίσκιλλας, κόρης του Μυρμιδώνα. Άλλοι ισχυρίζονται ότι πατέρας του ήταν ο Λαπίθης, γιος του Απόλλωνα. Ο Φόρβας απέκτησε με την Υρμίνα (κόρη του βασιλιά της Ηλείας Έπειου) τον Τίφη, τον Πέλλη, τον Άκτωρα και τον Αιγέα (Διό.4.69.3, Όμ.3.211; Υγ.Αστ.2.14, Υγ.Ιστ.14, Oβ.Mετ.12.322, Παυς.5.1.11, 7.26.12).

Χάραξος: Αντιστάθηκε στους Κένταυρους στο γάμο του Πειρίθου, όταν αυτοί προσπάθησαν να βιάσουν την νύφη και σκοτώθηκε από τον Κένταυρο Ροίτο (Oβ. Mετ. 12.284ff).

Ωριός: Πολέμησε κατά των Κενταύρων και σκοτώθηκε από τον Γρυναίο. Ήταν γιος της Μυκάλης (Oβ.Mετ.12.262ff.).

Εξέλιξη

Ομάδες Λαπιθών έφθασαν μέχρι την Λακωνία, όπως μαρτυρούν το όνομα Λαπιθαίος (βουνό κοντά στον Ταΰγετο). Υπάρχουν παραδόσεις για τους ήρωες Λαπίθη, Άμπυκα και Έλατο, καθώς και ο μύθος που τοποθετούσε τους Κένταυρους στον Μαλέα, παρ’ όλο που ο Όμηρος και η αρχαιότερη παράδοση αναφέρουν το Πήλιο ως κατοικία αυτού του ημιανθρώπινου λαού που πολέμησαν οι Λαπίθες. Οι Λαπίθες θα εξαφανισθούν μετά το τέλος της Μυκηναϊκής Εποχής (1600-1100 π.Χ.), αλλά η ανάμνησή τους θα παραμείνει ζωντανή στους μύθους και τις παραδόσεις της κλασσικής Ελλάδος.

Πηγές – βιβλιογραφία