εξώφυλλο: Η Άλκηστις σε πίνακα του Anthony Frederick Sandys (1829-1904)

Η δημοσίευση βασίστηκε σε άρθρο του Joshua J. Mark που δημοσιεύθηκε στο Ancient History Encyclopedia στις 24 Ιουλ. 2014.

copyright © μετάφραση – επιμέλεια Χείλων

Η Άλκηστις ήταν μυθική βασίλισσα της Θεσσαλίας, σύζυγος του βασιλιά Άδμητου και προσωποποίηση της αφοσιωμένης, ανιδιοτελούς, γυναίκας και συζύγου στην αρχαία Ελλάδα. Ήταν κόρη του Πελία και της Αναξιβίας, κόρης του Βίαντος ή κατ΄ άλλους της Φιλομάχης, κόρης του Αμφιάραου, αδελφή δε του Ακάστου, της Πεισιδίκης, της Πελοπίας και της Ιπποθόης, η ωραιότερη όλων των αδελφών.

«Ἄλκηστις Πελίαο θυγατρῶν εἶδος ἀρίστη = η Άλκηστη, η πιο όμορφη από τις κόρες του Πελία.» (Ιλιάδα Β’ 715).

Αν και περισσότερο διαδεδομένος είναι ο έρωτας του Άδμητου για την Άλκηστη, εντούτοις η δεύτερη είναι γνωστή για την αφοσίωση στον σύζυγό της, αφού πήρε τη θέση του στο θάνατο και επέστρεψε στη ζωή κατόπιν παρέμβασης του Ηρακλέους. Υπάρχουν δύο εκδοχές της ιστορίας, μία από τη Βιβλιοθήκη του Ψευδο-Απολλόδωρου (1^ο-2^ο αιώνα μ.Χ.) όπου ο Ηρακλής δεν διαδραματίζει κάποιο ρόλο, αλλά χάρις στον Ευριπίδη (480-406 π.Χ.) και το έργο του Άλκηστις (γραμμένο 438 π.Χ.) η εκδοχή με τη συμμετοχή του Ηρακλή είναι η πιο γνωστή.

Αν και η Βιβλιοθήκη του Ψευδο-Απολλόδωρου συντάχθηκε μετά τον Ευριπίδη, οι ιστορίες που περιέχει θεωρούνται πολύ παλαιότερες. Επομένως η ιστορία όπου η Άλκηστις επιστρέφει στη ζωή από την Περσεφόνη, πιθανότατα προηγείται του έργου του Ευριπίδη προσδίδοντας δραματική χροιά στην ιστορία και φυσικά εκμεταλλεύεται τη δημοτικότητα του Ηρακλή.

Άλκηστις και Άδμητος

Αμφότερες οι εκδοχές ξεκινούν με τον ίδιο τρόπο και τονίζουν τη σημασία της πίστης, της αγάπης και της καλοσύνης. Κάποτε ζούσε ένας ευγενικός βασιλιάς, ο Άδμητος, που κυβερνούσε το βασίλειο των Φερών στη Θεσσαλία. Ήξερε τον καθένα από τους υπηκόους του ονομαστικά και έτσι ένα βράδυ όταν  εμφανίστηκε ένας ξένος στην πόρτα του ζητιανεύοντας για φαγητό, ήξερε ότι είναι από ξένη χώρα αλλά τον καλωσόρισε στο σπίτι του. Αφού τάισε και έντυσε τον ξένο, ρώτησε το όνομά του, αλλά ο άντρας δεν απάντησε και ρώτησε τον Άδμητο αν μπορούσε να γίνει σκλάβος του βασιλιά. Ο Άδμητος δεν χρειαζόταν άλλον σκλάβο αλλά αναγνωρίζοντας ότι ο άνθρωπος ήταν σε ένδεια, τον πήρε ως βοσκό για τα κοπάδια του.

Ο ξένος έμεινε με τον Άδμητο επί ένα χρόνο και μια μέρα αποκαλύπτει ότι είναι ο θεός Απόλλων. Είχε σταλεί στη γη από τον Δία ως τιμωρία και δεν μπορούσε να επιστρέψει στο βασίλειο των θεών μέχρι να υπηρετήσει έναν θνητό ως δούλος για ένα χρόνο. Ο Απόλλων ευχαρίστησε τον Άδμητο για την καλοσύνη του και προσφέρθηκε να του χαρίσει ότι επιθυμούσε, αλλά ο βασιλέας είπε ότι είχε όλα όσα χρειαζόταν και δεν χρειαζόταν ανταμοιβή για όσα είχε κάνει. Ο Απόλλων του απάντησε ότι στο μέλλον θα επέστρεφε για να τον βοηθήσει όποτε χρειαζόταν κάτι  και μετά εξαφανίστηκε.

Ο Ασκληπιός γιος του Απόλλωνα και της θνητής Κορωνίδας, διέπραξε «ύβριν» φέρνοντας πίσω στη ζωή έναν ή περισσότερους θνητούς και ο Δίας τον τιμώρησε κατακεραυνώνοντας τον. Ο Απόλλων, εκδικούμενος, σκοτώνει τους Κύκλωπες, τους θεϊκούς τεχνίτες των κεραυνών και της βροντής και ο Δίας τιμωρεί τον Απόλλωνα να υπηρετήσει ως δούλος έναν θνητό, τον βασιλιά των Φερών Άδμητο για έναν χρόνο.

Λίγο καιρό μετά ο Άδμητος ερωτεύτηκε την πριγκίπισσα Άλκηστη της Ιωλκού. Η πριγκίπισσα ήταν ευγενική, όμορφη και είχε πολλούς μνηστήρες αλλά αυτή ήθελε να παντρευτεί τον Άδμητο. Ωστόσο, ο πατέρας της Πελίας, αρνήθηκε το αίτημα του Άδμητου και όρισε ότι ο μόνος τρόπος να του δώσει την κόρη του θα ήταν αν πήγαινε στην πόλη οδηγώντας άρμα που έσυραν ένα λιοντάρι και ένας αγριόχοιρος.

Ο Άδμητος ήταν απελπισμένος μέχρι που θυμήθηκε την υπόσχεση του Απόλλωνα. Κάλεσε τότε τον θεό ο οποίος εμφανίστηκε και αφού υπέταξε ένα λιοντάρι και ένα αγριογούρουνο τα έζεψε σε ένα χρυσό άρμα. Ο Άδμητος οδήγησε το άρμα στην Ιωλκό και ο Πελίας δεν είχε άλλη επιλογή από το να δώσει την έγκριση να παντρευτεί την κόρη του. Ο Απόλλων ήταν μεταξύ των καλεσμένων του γάμου και έδωσε στον Άδμητο ένα ασυνήθιστο δώρο…..ένα είδος αθανασίας. Συγκεκριμένα τους είπε πώς έκανε συμφωνία με τις Μοίρες που έλεγχαν το πεπρωμένο, ότι αν ποτέ ο Άδμητος αρρωστήσει μέχρι θανάτου, θα γίνει καλά αν κάποιος πέθαινε εθελοντικά στη θέση του.

Το ζευγάρι ζούσε ευτυχισμένα μαζί για πολλά χρόνια και η οικία τους ήταν διάσημη για τις λαμπρές συγκεντρώσεις, αλλά μια μέρα, ο Άδμητος αρρώστησε και οι γιατροί είπαν ότι δεν θα συνέλθει. Οι αυλικοί του θυμήθηκαν το δώρο του Απόλλωνα και όλοι αισθάνθηκαν ότι κάποιος θα έπρεπε να δώσει τη ζωή του για να σώσει έναν τόσο ευγενικό και καλό βασιλέα, αλλά κανείς δεν ήθελε να το κάνει ο ίδιος. Οι γονείς του Αδμήτου ήταν γέροι και έτσι θεωρούνταν ότι ένας από αυτούς θα προσφερόταν εθελοντικά, αλλά παρόλο που τους είχε απομείνει λίγος χρόνος ζωής, αρνήθηκαν να τον παραδώσουν. Κανείς από την αυλή, ούτε η οικογένεια του Αδμήτου, ούτε οι υπήκοοί του θα έπαιρναν τη θέση του βασιλιά στο νεκροκρέβατο …………πλην της Άλκηστης.

Σε αυτό το σημείο οι δύο ιστορίες αποκλίνουν. Στην παλαιότερη έκδοση, η Άλκηστης συμφωνεί να πάρει τη θέση του συζύγου της και πεθαίνει. Το πνεύμα της οδηγείται στον Άδη από τον Θάνατο και παρουσιάζεται στη Περσεφόνη η οποία ρωτά ποια είναι αυτή η ψυχή που έχει έρθει πρόθυμα στο βασίλειο της και ο Θάνατος της εξηγεί την κατάσταση. Η Περσεφόνη συγκινείται τόσο πολύ από την ιστορία αγάπης και αφοσίωσης της Άλκηστης στο σύζυγό της που διατάσσει τον Θάνατο να επιστρέψει τη βασίλισσα στη ζωή. Έκτοτε η Άλκηστις και ο Άδμητος ζουν ευτυχισμένοι για πάντα.

Ηρακλής & Άλκηστις

Ωστόσο, στην εκδοχή του Ευριπίδη στο έργο του Άλκηστις, ο Ηρακλής διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην επιστροφή της Άλκηστης από τους νεκρούς. Σε αυτή όπως και στην πρώτη, ουδείς παίρνει τη θέση του Αδμήτου στο θάνατο εκτός από την Άλκηστη. Ο Άδμητος αποδέχεται τη θυσία της και αρχίζει να ανακάμπτει καθώς η βασίλισσά του γίνεται όλο και πιο αδύναμη. Ολόκληρη η πόλη πενθεί για την Άλκηστη, καθώς αιωρείται στο χείλος μεταξύ ζωής και θανάτου. Ο Άδμητος μένει δίπλα στο κρεβάτι της και αυτή ζητά σε αντάλλαγμα για τη θυσία της, να μην ξαναπαντρευτεί και έτσι να κρατήσει τη μνήμη της ζωντανή. Ο Άδμητος συμφωνεί και ορκίζεται ότι δεν θα ξαναπάει σε εορτές, ούτε θα επιτρέψει να γίνει κάποιο συμπόσιο στο παλάτι και λίγο μετά η Άλκηστις πεθαίνει.

Ο Ηρακλής ήταν παλιός φίλος του ζεύγους και φτάνει στο παλάτι χωρίς να γνωρίζει για το θάνατο της Άλκηστης. Ο Άδμητος, που δεν θέλει να χαλάσει την άφιξη του φίλου του, δίνει εντολή στους υπηρέτες να μην πουν τίποτα για το τι έχει συμβεί και να συμπεριφέρονται στον Ηρακλή όπως πάντα. Οι υπηρέτες, ωστόσο είναι ακόμα αναστατωμένοι για την απώλεια της βασίλισσας και ο Ηρακλής παρατηρεί ότι δεν υπηρετούν αυτόν και την συνοδεία του σωστά. Μετά από μερικά ποτά, αρχίζει να τους προσβάλλει και ζητά από τον βασιλιά και τη βασίλισσα να έρθουν να διορθώσουν την κακή συμπεριφορά των αυλικών, όταν ένας από τους υπηρέτες καταρρέει και του λέει τι συνέβη πρόσφατα.

Ο Ηρακλής μετανιώνει για τη συμπεριφορά του και έτσι ταξιδεύει στον υπόκοσμο όπου ο Θάνατος οδηγεί το πνεύμα του Άλκηστης προς το βασίλειο της Περσεφόνης. Παλεύει με το θάνατο και ελευθερώνει τη βασίλισσα, φέρνοντάς την πίσω στο φως της ημέρας. Ο Ηρακλής την οδηγεί στο παλάτι την στιγμή που ο Άδμητος επιστρέφει από την κηδεία της και του παραδίδει την πεπλοφορεμένη γυναίκα, για να την φιλοξενήσει, χωρίς να του αποκαλύψει ότι πρόκειται για την Άλκηστη. Λέει δε στον βασιλιά ότι πρέπει να αναχωρήσει επειδή βρίσκεται εν μέσω της εκτέλεσης ενός από τους Δώδεκα Άθλους του (να επιστρέψει τα Άλογα του Διομήδη) και του ζητά να φροντίσει την γυναίκα όσο λείπει. Ο Άδμητος αρνείται επειδή υποσχέθηκε στην Άλκηστη ότι δεν θα ξαναπαντρευτεί και θα ήταν απρεπές να παραμείνει γυναίκα στο παλάτι τόσο σύντομα μετά το θάνατο της συζύγου του.

Ο Ηρακλής ωστόσο επιμένει και τοποθετεί το χέρι της Άλκηστης στον Άδμητο, ο οποίος σηκώνει το πέπλο και διαπιστώνει ότι η Άλκηστις επέστρεψε από τους νεκρούς. Ο Ηρακλής του λέει ότι δεν θα μπορέσει να μιλήσει για τρεις ημέρες και θα παραμείνει χλωμή, μέχρι να εξαγνιστεί και μετά θα γίνει όπως πριν. Το έργο του Ευριπίδη τελειώνει εκεί, ενώ άλλες εκδοχές του μύθου συνεχίζουν την ιστορία περαιτέρω και καταλήγουν σύμφωνα με τα λεγόμενα του Ηρακλή, ενώ η Άλκηστις και ο Άδμητος ζουν μια μακρά και ευτυχισμένη ζωή μαζί μέχρι να επιστρέψει ο Θάνατος και να πάρει και τους δύο μαζί.

Ο Άδμητος και η Άλκηστη θεωρούνταν στην αρχαιότητα πρότυπα συζυγικής στοργής. Απέκτησαν τρία παιδιά, τον Εύμηλο, τον Ίππασο και τον Περιμήλη εκ των οποίων ο Εύμηλος διακρίθηκε ως αρχηγός των Φεραίων στην εκστρατεία των Ελλήνων κατά της Τροίας.

Επιμύθιο

Η ιστορία υπηρετούσε τους συνήθεις σκοπούς ψυχαγωγίας της αρχαίας Ελληνικής λογοτεχνίας ενώ ταυτόχρονα περιείχε πολιτιστικές αξίες, στην προκειμένη περίπτωση πίστη και αφοσίωση. Το αρχαίο κοινό, όπως κάθε σύγχρονο, θα αντιμετώπιζε το ερώτημα του τι θα έκανε υπό παρόμοιες συνθήκες: θα έδιναν τη ζωή τους αβίαστα για κάποιον που αγαπούσαν; Η απάντηση θα ερμήνευε πολλά όσον αφορά στις ατομικές αξίες.

Μελετώντας τις λεπτομέρειες της ιστορίας στην οποία ένα άτομο δίνει πρόθυμα τη ζωή του για κάποιο άλλο, το κοινό προβληματίζεται για τους λόγους που ωθούν κάποιον σε αυτήν την πράξη. Η έννοια της αφοσίωσης – συμπόνοιας στην αρχαία Ελλάδα ήταν περισσότερο ένας κοινωνικό κώδικας που υπαγόρευε τον τρόπο συμπεριφοράς. Η αναφορά στην κοινωνική ανωτερότητα και το κράτος ήταν μια σημαντική πτυχή αυτού του κώδικα και της ιστορίας της Άλκηστης, η οποία πέρα από την διαχρονική φήμη ως μια από τις σημαντικότερες ρομαντικές ιστορίες της αρχαίας Ελλάδας, θα μπορούσε να ενθαρρύνει ένα κοινό να αναγνωρίσει την αξία της αυταπάρνησης δίνοντας τα πάντα για το καλό των άλλων, ειδικά του κράτους. Παραδίδοντας κάποιος τον εαυτό του ή τους γιους, τα αδέλφια, τους πατέρες, τους συζύγους στο στράτευμα, ακολουθούσε το ανιδιοτελές παράδειγμα της Άλκηστης και εξασφάλιζε μια αξιομνημόνευτη ανάμνηση.

 

 

Πηγές – βιβλιογραφία

https://www.ancient.eu/Alcestis/

Apollodorus, The Library Book 1.

Bullfinch, T. Bullfinch’s Mythology. Spring Books, 1963.

Euripides. Three Plays of Euripides. W. W. Norton &Company, 1974.

Hamilton, E. Greek and Roman Mythology. Easton Press, 2009.

Hamilton, E. The Greek Way. W. W. Norton & Company, 1993.

Apollodorus (Pseudo-Apollodorus). Bibliotheca of Apollodorus. Harvard University Press, 2009.