Ιωάννης ο Ακτήμων της Αγγλίας

Η δημοσίευση βασίστηκε σε άρθρο του Mark Cartwright που δημοσιεύθηκε στο Ancient History Encyclopedia στις 16 Δεκ. 2019.

μετάφραση – επιμέλεια Χείλων

Ο Ιωάννης της Αγγλίας (γνωστός και ως Τζον Λάκλαντ) βασίλευσε από το 1199 μέχρι το 1216. Ως γιος του Ερρίκου ΙΙ της Αγγλίας (βασ. 1154-1189) και της Ελεονόρας της Ακουιτάνης (1122-1204) διαδέχθηκε στον θρόνο τον μεγαλύτερο αδερφό του, Ριχάρδο Ι (βασ. 1189-1199). Ο Ιωάννης έμεινε στην ιστορία ως ένας από τους χειρότερους βασιλείς που κάθισαν στον Αγγλικό θρόνο, τόσο για το χαρακτήρα του όσο και για τις αποτυχίες του. Απώλεσε τα εδάφη των Ανδεγαυών – Πλανταγενετών (Angevin -Plantagenet) στη Γαλλία και κατέστρεψε οικονομικά την Αγγλία, με αποτέλεσμα να επαναστατήσουν οι βαρόνοι και να τον αναγκάσουν να υπογράψει το 1215 την Μάγκνα Κάρτα. Ο εν λόγω καταστατικός χάρτης περιόρισε τη βασιλική εξουσία και ενίσχυσε την ισχύ των νόμων έναντι όλων, συμπεριλαμβανομένης της μοναρχίας. Ένα άλλο όνομα που συνδέεται συχνά με τον βασιλιά είναι ο Ρομπέν των Δασών, ο θρυλικός παράνομος που έκλεβε από τους πλούσιους και μοίραζε στους φτωχούς, αλλά δεν υπάρχουν αρκετά ιστορικά στοιχεία τα οποία να επιβεβαιώνουν την ύπαρξή του. Μετά το θάνατό του, τον διαδέχθηκε ο νεαρός γιος του, Ερρίκος ΙΙΙ της Αγγλίας (βασ. 1216-1272).

Μικρογραφία του 13ου αιώνα με την απεικόνιση του Ερρίκου ΙΙ και των παιδιών του. Από αριστερά: Ουίλιαμ, Ερρίκος ο νεότερος, Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος, Ματίλντα, Τζέφρι, Ελεονόρα, Ιωάννα, Ιωάννης. Anonymus [Public domain]

Πρώιμος βίος

Ο Ιωάννης γεννήθηκε στις 24 Δεκεμβρίου 1167 στην Οξφόρδη, όντας ο νεότερος από τους τέσσερις γιους που γεννήθηκαν από τον βασιλιά Ερρίκο ΙΙ της Αγγλίας και την Ελεονόρα της Ακουιτανίας. Χωρίς να του έχει δοθεί κάποια ιδιαίτερη κληρονομιά, ονομάστηκε «Ακτήμων» που σημαίνει ότι δεν είχε εδάφη στο όνομά του, αν και ο πατέρας του τον μετέφερε στην Ιρλανδία το 1185 με τον τίτλο Λόρδος της Ιρλανδίας. Ο Ιωάννης, ενεργώντας ως αντιβασιλέας κατά τη διάρκεια της σύντομης παραμονής του, κατάφερε να αναστατώσει τόσο τους Άγγλους όσο και τους Ιρλανδούς και επέστρεψε στην Αγγλία μετά από μόλις τέσσερις μήνες παραμονής.

**Ερρίκος II της Αγγλίας απεικονιζόμενος στο Cassell’s History of England (1902)**

Εξέγερση κατά του Ερρίκου ΙΙ

Ο Ριχάρδος και ο Ιωάννης το 1188-9 αμφισβήτησαν τον πατέρα τους, Ερρίκο ΙΙ και συμμάχησαν με τον Φίλιππο ΙΙ, τον νέο βασιλέα της Γαλλίας (βασ. 1180-1223) ενώ η εξέγερση υποστηρίχθηκε από την μητέρα τους Ελεονόρα της Ακουιτανίας. Χάνοντας τον έλεγχο του Μέιν και της Τουρέν, ο Ερρίκος υπέγραψε ειρηνευτική συνθήκη που αναγνώριζε τον Ριχάρδο ως τον μοναδικό διάδοχό του. Όταν λίγο μετά πέθανε ο βασιλέας, ο Ριχάρδος στέφθηκε βασιλέας στο Αββαείο του Ουέστμινστερ στις 2 Σεπτεμβρίου 1189. Επιπλέον τμήμα του βασιλείου του απετέλεσαν εκείνα τα εδάφη στη Γαλλία που ανήκαν στην οικογένειά του τους Ανδεγαυούς (γνωστοί και ως Πλανταγενέτες) ήτοι Νορμανδία, Μέιν, και Ακουιτανία. Ο Ριχάρδος όμως αρνήθηκε να παραχωρήσει στον Ιωάννη την Ακουιτανία, όπως είχε υποσχεθεί στον πατέρα του και αυτό όξυνε την αντιπαλότητα μεταξύ των αδελφών.

**Πορτρέτο του Ριχάρδου Α΄ του Λεοντόκαρδου, Μερρύ-Ζοζέφ Μπλοντέλ, 19ος αιώνας** Merry-Joseph Blondel [Public domain]

Εξέγερση κατά του Ριχάρδου και διαδοχή

Ενώ ο Ριχάρδος πολεμούσε στο εξωτερικό κατά την 3^η Σταυροφορία (1189-1192) και κατόπιν κρατείτο αιχμάλωτος από τον Ερρίκο VI, ο Ιωάννης εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία και προσπάθησε να σφετεριστεί το θρόνο. Ωστόσο, η βοήθεια του Φίλιππου ΙΙ από τη Γαλλία δεν ήταν αρκετή και ο πιστός σύμβουλος του Ριχάρδου Χιμπέρτ Βάλτερ με κατάλληλες ενέργειες απέτρεψε την εξέγερση. Όταν ο Ριχάρδος επέστρεψε για λίγο στην Αγγλία το 1194, συγχώρεσε τον αδερφό του για την υπερβολική φιλοδοξία του και τον όρισε ως επίσημο διάδοχό του.

Ο Ιωάννης εν τω μεταξύ έχασε την υποστήριξη πολλών Γάλλων ευγενών και μαζί με αυτό όλα τα εδάφη του Στέμματος βόρεια του ποταμού Λίγηρα.

Το 1194, ο Ριχάρδος πραγματοποίησε εκστρατεία στη Γαλλία για να υπερασπιστεί τα εδάφη των Πλανταγενετών, αλλά στις 6 Απριλίου 1199 κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του κάστρου Χαλούς επλήγη θανάσιμα. Χτυπημένος από βέλος και πεθαίνοντας από γάγγραινα, ο Ριχάρδος δεν άφησε διάδοχο και έτσι ο Ιωάννης στέφθηκε νέος βασιλιάς της Αγγλίας στις 27 Μαΐου 1199 στο Αββαείο του Ουέστμινστερ.

Φίλιππος ΙΙ της Γαλλίας

Ο Ιωάννης αποφάσισε να παντρευτεί δεύτερη φορά την Ισαβέλλα του Ανγκουλέμ τον Αύγουστο του 1200 εγκαταλείποντας την πρώτη του σύζυγο Ισαβέλλα του Γκλόστερ, η δικαιολογία ήταν ότι ο πρώτος γάμος έγινε χωρίς Παπική έγκριση επειδή η Ισαβέλλα ήταν ξαδέλφη του. Δεν είναι εξακριβωμένοι οι λόγοι που αποφάσισε να παντρευτεί την Ισαβέλλα του Γκλόστερ άλλοι λένε λόγω ξαφνικού έρωτα και άλλοι για πολιτικούς λόγους επειδή αποκτούσε ισχυρή πρόσβαση στον δρόμο για την Ακουιτανία ανάμεσα στο Πουατού και στην Γασκώνη. Η Ισαβέλλα του Ανγκουλέμ ήταν αρραβωνιασμένη με τον Ούγο των Λουζινιάν μέλος της οικογένειας του Πουατού αδελφό του Ραούλ V που κατείχε εδάφη στα ανατολικά σύνορα της Νορμανδίας. Ο γάμος της με τον Ιωάννη απειλούσε τα συμφέροντα της οικογένειας των Λουζινιάν, ο Ιωάννης περιφρόνησε τους Λουζινιάν χωρίς να διαπραγματευτεί μαζί τους kai αυτό οδήγησε σε εξέγερση την οποία ο Ιωάννης την κατέστειλε εύκολα.

Ο Φίλιππος ΙΙ που είχε υψηλή κυριότητα στο Πουατού κάλεσε τον Ιωάννη σε δικαστήριο στο Παρίσι για απολογία (1202) αλλά ο Ιωάννης αρνήθηκε να προσέλθει με την δικαιολογία ότι ως δούκας της Νορμανδίας είναι ανεξάρτητος. Ο Φίλιππος του απάντησε ότι τον εγκαλεί ως κόμη του Πουατού και όχι ως δούκα της Νορμανδίας υπενθυμίζοντας ότι είναι υποχρεωμένος να προσέλθει λόγω της Συνθήκης του Λε Γκουλέτ που είχε υπογράψει, ο Ιωάννης αρνήθηκε ξανά και ο Φίλιππος ακύρωσε την συνθήκη προσφέροντας το Αγγλικό στέμμα στον πρίγκιπα Αρθούρο γιο του εκλιπόντος Τζέφρι, κόμη της Βρετάνης (1158-1186) και μεγαλύτερο αδελφό του Ιωάννη, με εξαίρεση την Νορμανδία.

Εξοργισμένος ο Ιωάννης διέταξε την κατασκευή ναυπηγείου στο Πόρτσμουθ ώστε να ναυπηγήσει τεράστιο στόλο (1203) μετατρέποντας την περιοχή στο μεγαλύτερο ναυτιλιακό κέντρο της Αγγλίας, αφού στον πρώτο χρόνο λειτουργίας του, είχε υπό την κατοχή του 45 μεγάλες γαλέρες με την προσθήκη τεσσάρων γαλερών ετησίως. Κατασκεύασε επίσης τεράστιο ναυπηγείο για τα πρώτα εμπορικά και μεταφορικά πλοία του, γεγονός που του προσδίδει τον τίτλο του ιδρυτή της σύγχρονης Βρετανικής ναυτιλίας.

**Ασημένιο νόμισμα του βασιλέα Ιωάννη Ακτήμονα** Rasiel Suarez; underlying author of coin image, anonymous 13th coin minter [Public domain]

Ο Ιωάννης αρχικά τηρούσε αμυντική στάση υπερασπίζοντας τα κάστρα του (1199) γεγονός που εκμεταλλεύτηκε ο Φίλιππος για να προχωρήσει σε εκστρατείες στα ανατολικά. Ο Ιωάννης ανησύχησε έντονα όταν έμαθε ότι οι στρατιωτικές δυνάμεις του Αρθούρου απειλούσαν την μητέρα του στο κάστρο του Μιραμπό και με την υποστήριξη του Γουλιέλμου ντε Ρός έσπευσε να υπερασπιστεί την μητέρα του, όπου αιχμαλώτισε και σκότωσε τον 17χρονο Αρθούρο και τους αρχηγούς της ανταρσίας στην μάχη του Μιραμπό. Αυτή η ενέργεια του κόστισε την υποστήριξη πολλών Γάλλων βαρόνων και μαζί με αυτή όλες τις γηγενείς βασιλικές εκτάσεις βόρεια του ποταμού Λίγηρα μέχρι το 1206.

Το πλήγμα που δέχθηκε το κύρος του Στέμματος και η απώλεια των εδαφών, του απέφεραν ακόμα ένα υποτιμητικό υποκοριστικό, το «Ιωάννης με το μαλακό ξίφος (John Softsword)». Αυτό ήταν ίσως λίγο άδικο, καθώς ο Ιωάννης είχε επιτυχίες. Αρχικά αντιστάθηκε στις επιδρομές στη βόρεια Αγγλία, του Γουίλιαμ του Λέοντος, βασιλιά της Σκωτίας (βασ. 1165-1215) αναγκάζοντας να τον αποδεχθεί ως φεουδαρχικό ηγέτη το Σεπτέμβριο του 1209. Κατόπιν, κατέστειλε την Ιρλανδική επανάσταση του 1210, συλλαμβάνοντας την σύζυγο και τον μεγαλύτερο γιο του επαναστάτη βαρόνου Ουίλλιαμ ντε Μπριούζ οι οποίοι πέθαναν από ασιτία φυλακισμένοι στο Κάστρο του Ουίνσδορ. Ο Ιωάννης πέτυχε άλλη μια εντυπωσιακή νίκη ενάντια στον ενοχλητικό Ουαλό πρίγκιπα Λιουέλιν του Γκουίνεντ, γνωστό και ως Λιουέλιν ο Μέγας (βασ. 1194-1240) το 1211. Προφανώς, οι μεσαιωνικοί χρονογράφοι που σκιαγράφησαν μια σκοτεινή εικόνα ενός κακού και άχρηστου βασιλιά δεν ήταν αντικειμενικοί. Δεν είναι σύμπτωση το γεγονός ότι οι εν λόγω χρονογράφοι ήσαν εκκλησιαστικοί ιστορικοί και η μεσαιωνική εκκλησία ήταν ο επόμενος εχθρός του βασιλέα.

**Πάπας Ιννοκέντιος III** Fresco at the cloister Sacro Speco [Public domain]

Πάπας Ιννοκέντιος ΙΙΙ

Όσον αφορά στην Αγγλία, ο Ιωάννης μπορεί να μην ήταν ατάλαντος, αλλά σίγουρα κατάφερε να γίνει ένας από τους πιο μισητούς βασιλείς στην ιστορία της. Η επόμενη ομάδα που αναστάτωσε ήταν αξιωματούχοι της Εκκλησίας μετά την άρνησή του να υποστηρίξει τον Στίφεν Λάνγκτον (Stephen Langton) για τη θέση του Αρχιεπισκόπου του Καντέρμπουρι. Καθώς ο Λάνγκτον ήταν ο Παπικός υποψήφιος, ο Πάπας Ιννοκέντιος ΙΙΙ (βασ. 1198-1216) τον Νοέμβριο του 1209 αφόρισε τον Ιωάννη και διέταξε το κλείσιμο όλων των εκκλησιών. Το επιχείρημα ότι ο βασιλιάς επιλέχθηκε από το Θεό για να κυβερνά, το λεγόμενο θεϊκό δικαίωμα των βασιλέων, αποδεικνυόταν προβληματικό για τον Ιωάννη, ώστε να το χρησιμοποιήσει ως βάση για την εξουσία του, αφού η Εκκλησία τον είχε εγκαταλείψει. Το 1212 ο Πάπας έφτασε στο σημείο να δηλώσει ότι ο Ιωάννης δεν είχε πλέον κανένα νόμιμο δικαίωμα να αυτοαποκαλείται βασιλιάς. Ο βασιλιάς υποχώρησε, ο Λάνγκτον διορίστηκε αρχιεπίσκοπος και ο Ιωάννης αποδέχθηκε ότι η Αγγλία και η Ιρλανδία ήταν τιμάρια του Παπισμού.

Μάγκνα Κάρτα

Οι ταραχώδεις διπλωματικές σχέσεις και οι ρήξεις με την Εκκλησία αποτελούσαν σύνηθες φαινόμενο των περισσότερων μεσαιωνικών ηγεμονιών, αλλά η κατάσταση άρχισε να περιπλέκεται επικίνδυνα όταν ο Ιωάννης ξεκίνησε την αντιπαράθεση με τους ισχυρούς βαρόνους. Η βαριά φορολογία που επέβαλε για να χρηματοδοτήσει τις Γαλλικές εκστρατείες του ήταν παράλογη, ακόμη χειρότερα, δεν μπορούσε να επιδείξει κάποιο στρατιωτικό κέρδος. Μια άλλη πολιτική που ενόχλησε τους βαρόνους ήταν η δημιουργία βασιλικών δικαστηρίων αντί των αντίστοιχων τοπικών, ανακατευθύνοντας έτσι τα πρόστιμα στο βασιλικό θησαυροφυλάκιο. Ο Ιωάννης ήταν σίγουρα εφευρετικός στα μέτρα για την αύξηση των εσόδων του, αυξάνοντας τον φόρο που έπρεπε να πληρώσουν οι ευγενείς στο βασιλιά όταν πάντρευαν τις κόρες τους και επιβάλλοντας να πληρώνουν φόρο οι νεαροί βαρόνοι όταν κληρονομούσαν την περιουσία του πατέρα τους. Σημειώνεται ότι αν ένας βαρόνος πέθαινε χωρίς κληρονόμο, το έθιμο ήταν να περάσει η γη σε άλλο ευγενή, αλλά ο Ιωάννης συχνά κρατούσε την γη για τον εαυτό του όσο το δυνατόν περισσότερο, όπως έκανε με τα εκκλησιαστικά εδάφη. Τέλος από την φορολογική επιδρομή δεν ξέφυγαν οι έμποροι οι οποίοι επιβαρύνθηκαν με μεγάλη αύξηση των φόρων.

Η ήττα από τους Γάλλους το 1214 στο Μπουβίν αποτέλεσε «την σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι». Η αποτυχία προκάλεσε μεγάλη εξέγερση των βαρόνων και των υπερφορολογούμενων εμπόρων, οι οποίοι με την υποστήριξη του Αλέξανδρου ΙΙ, βασιλιά της Σκωτίας (βασ. 1214-1249) βάδισαν στο Λονδίνο, όχι για να υποστηρίξουν το βασιλιά για μία ακόμη εισβολή στη Νορμανδία όπως είχε ζητήσει, αλλά για να τον υποχρεώσουν να υπογράψει στις 15 Ιουνίου 1215την Μάγκνα Χάρτα στο Ρουνιμέντε του Ουίνδσορ. Αυτός ο χάρτης ελευθεριών περιόριζε την εξουσία του μονάρχη και προστάτευε τα φεουδαρχικά δικαιώματα των βαρόνων. Ο βασιλιάς δεν μπορούσε πλέον να αρπάξει αυθαίρετα τη γη ή να επιβάλει παράλογους φόρους χωρίς να συμβουλευτεί προηγουμένως τους βαρόνους. Στο εξής, ο μονάρχης έπρεπε να λαμβάνει υπόψιν ένα σύνολο νόμων και εθίμων προτού προβεί σε διακηρύξεις και όλοι οι ελεύθεροι (αλλά όχι οι υπηρέτες) θα προστατεύονταν από τους βασιλικούς αξιωματούχους έχοντας δικαίωμα σε μία δίκαιη δίκη. Έτσι, η Μάγκνα Κάρτα κατέστη σύμβολο του κράτους δικαίου ως ο υπέρτατος κυρίαρχος. Σε αντάλλαγμα για αυτές τις παραχωρήσεις, επετράπη στον βασιλιά να κρατήσει το στέμμα του και ο αρχιεπίσκοπος Λάνγκτον τον απάλλαξε από τον αφορισμό. Οι βαρόνοι μπορεί να ενεργούσαν για ίδιον όφελος και όχι για το κοινό καλό, αλλά η συλλογική τους δράση αποτέλεσε ορόσημο και σηματοδότησε την έναρξη ενός μακρόχρονου και αιματηρού δρόμου προς μια συνταγματική μοναρχία.

Ρομπέν των Δασών

Ένα πρόσωπο που συνδέεται συχνά με τον βασιλιά Ιωάννη είναι ο Ρομπέν των Δασών, ο θρυλικός παράνομος που έκλεβε από τους πλούσιους και έδινε στους φτωχούς στο δάσος του Σέργουντ, στο Νότινγκχαμ. Ο Ρόμπιν αντιπροσώπευε τον κοινό άνθρωπο και ως εκ τούτου, το όπλο του ήταν το τόξο και το ξίφος ενός μεσαιωνικού ιππότη, αλλά πιθανότατα ουδέποτε υπήρξε τέτοιο άτομο. Η μόνη σχετική αναφορά στο δαιδαλώδες τοπίο των θρύλων, είναι ότι το 1230 ένας άνδρας ονόματι Ρόμπερτ ή Ρόμπιν ήταν καταζητούμενος εγκληματίας στο Γιορκσάιρ . Είναι αλήθεια ωστόσο, ότι υπήρχαν και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις ανδρών εκτός νόμου που ζούσαν σε δάση, όπως κάποιος Τζέφρι ντι Πάρκ στο δάσος Φέκεννχαμ, του Γουόρσεστερ περί το 1280 (οι οποίοι παρεμπιπτόντως, είχαν και δικό τους ιερέα στην ομάδα όπως ο Ρόμπιν είχε τον μοναχό Τακ).

Ασχέτως αν βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, ο θρύλος ήταν υπαρκτός από τον 14^ο αιώνα και μετά & παρόλο που τους επόμενους αιώνες υπέστη αλλαγές και διαφοροποιήσεις, παρέμεινε ένας πολύ δημοφιλής μύθος και αγαπημένο θέμα των κινηματογραφιστών. Στην πιο κοινή εκδοχή της ιστορίας, ο Ρομπέν ζει με την ομάδα των ανδρών του στο δάσος με τους δικούς τους νόμους χωρίς να πληρώνουν υπερβολικούς φόρους και μπορούν να κυνηγούν ελεύθερα άγρια ζώα (κάτι που απαγορευόταν από τους Νορμανδούς βασιλείς της Αγγλίας). Σύζυγος του Ρόμπιν είναι η ακόλουθος Μάριαν και εχθρός του ο Σερίφης του Νότινγκχαμ, ο οποίος είναι εκπρόσωπος του μοχθηρού βασιλιά Ιωάννη. Η εμπλοκή του Ιωάννη αποτελεί σίγουρα μεταγενέστερη προσθήκη, μεταθέτοντας το χρόνο της ιστορίας για να επισημάνει τους άκαμπτους φορολογικούς νόμους του βασιλιά και την επιβολή των δικών του βασιλικών δικαστηρίων.

Μια άλλη συσχέτιση με τον Ιωάννη που αποτελεί και παραλλαγή της ιστορίας, είναι ότι ο Ρόμπιν ήταν ευγενής, αλλά ο βασιλέας πήρε τη γη από την οικογένειά του, καθώς σχεδίαζε να εκδιώξει τον αδερφό του Ριχάρδο, ενώ εκείνος και ο Ρόμπιν συμμετείχαν στην 3^η Σταυροφορία. Αυτή η μετέπειτα διασκευή του 16^ου αιώνα ίσως εξέφραζε την αντίδραση της αριστοκρατίας, η οποία ήταν ήδη δυσαρεστημένη, για τη δημοτικότητα μιας ιστορίας όπου οι κοινοί θνητοί παίρνουν το πάνω χέρι, αφού ουσιαστικά ο Ρόμπιν έγινε ένας από αυτούς, εξ ου και η επιτυχία του. Παρόμοια ιστορία διηγείται και ο ιππότης Φόλκ Φιτζουόρεν (περί 1160-1258) που επαναστάτησε εναντίον του βασιλιά Ιωάννη και κατοικούσε σε ένα δάσος στο Σρόπσαϊρ. Προφανώς, αν οποιοσδήποτε καλοπροαίρετος επαναστάτης στην Αγγλική μεσαιωνική λογοτεχνία χρειαζόταν έναν κακοποιό ως αντίπαλο, ο Ιωάννης ήταν ο δημοφιλέστερος υποψήφιος.

Η Γαλλική νίκη στη μάχη του Μπουβίν καταδίκασε το σχέδιο του Ιωάννη να ανακαταλάβει τη Νορμανδία το 1214 και οδήγησε στον Πρώτο Πόλεμο των Βαρώνων. Bibliothèque nationale de France [Public domain]

Πόλεμος των βαρόνων και θάνατος

Επιστρέφοντας στην πραγματική ιστορία της βασιλείας του Ιωάννη, φαίνεται ότι δεν είχε αντιληφθεί τις αρχές της κρατικής υπόστασης, αφού αθέτησε τον λόγο του και αγνόησε όσα είχε υπογράψει στην Μάγκνα Κάρτα. Αναπόφευκτα, οι βαρόνοι επεδίωξαν να απαλλαγούν από την κυριαρχία του, αρνούμενοι να εγκαταλείψουν την κυριαρχία τους στο Λονδίνο και κάλεσαν έναν άλλο υποψήφιο, τον πρίγκιπα Λουδοβίκο, γιο του Φίλιππου (μελλοντικό Λουδοβίκο VII της Γαλλίας, βασ. 1223-1226) να στεφθεί βασιλέας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος, ο οποίος συχνά αποκαλείται Πρώτος Πόλεμος των Βαρόνων, μεταξύ των υποστηρικτών των δύο διεκδικητών και παρόλο που ο Ιωάννης πολιόρκησε και κατέλαβε το πανίσχυρο Κάστρο Ρότσεστερ τον Οκτώβριο του 1215, ο Λουδοβίκος κατέλαβε την νοτιοανατολική Αγγλία, συμπεριλαμβανομένου του Πύργου του Λονδίνου και αυτοανακηρύχθηκε βασιλιάς τον Μάιο του 1216, ενώ την ίδια χρονιά, ανακατέλαβε το κάστρο Ρότσεστερ.

Τον Σεπτέμβριο του 1216 ο Ιωάννης ισχυριζόμενος ότι ήθελε να βοηθήσει το κάστρο του Ουίνδσορ που βρισκόταν υπό πολιορκία αποφάσισε να πραγματοποιήσει νέα επίθεση και επιτέθηκε ανατολικότερα στην περιοχή του Κέιμπριτζ. Κατόπιν ταξίδευσε βόρεια για να βοηθήσει το κάστρο του Λίνκολν και να συγκεντρώσει νέες ενισχύσεις, αλλά καθ’ οδόν προσβλήθηκε από δυσεντερία που τελικά αποδείχτηκε μοιραία. Ο Αλέξανδρος ΙΙ επιτέθηκε στην βόρεια Αγγλία κατέλαβε τον Αύγουστο το Καρλίς και έδωσε όρκο υποτέλειας στον δελφίνο Λουδοβίκο, ενώ οι εντάσεις μεταξύ του δελφίνου και των βαρόνων προκάλεσαν μεγάλο κύμα λιποταξίας. Ο βασιλιάς επέστρεψε δυτικά επειδή έχασε μεγάλο μέρος από τις αποσκευές του, ενώ όπως αναφέρει ο Ρογήρος του Γουέντοβερ στις αποσκευές υπήρχαν τα κοσμήματα του στέμματος που χάθηκαν στις παλιρροϊκές εκβολές των ποταμών χωρίς να εξακριβωθεί το σημείο.

**Ο τάφος με την σαρκοφάγο του Ιωάννη του Ακτήμονα.** Greenshed at English Wikipedia [Public domain]

Η ασθένεια του επιδεινώθηκε, όταν έφτασε στο κάστρο του Νιούαρκ ήταν ανίκανος να προχωρήσει περισσότερο και πέθανε το βράδυ της 18 Οκτωβρίου, λόγω δηλητηρίασης από δαμάσκηνα σύμφωνα με φήμες που κυκλοφόρησαν αμέσως μετά τον θάνατο του. Το σώμα του μετακινήθηκε νότια από ομάδα μισθοφόρων και ενταφιάστηκε στον καθεδρικό ναό του Ουόρσεστερ μπροστά από τον βωμό του αγίου Γούλφσταν, όπου κατασκευάστηκε η σαρκοφάγος (1232) και τοποθετήθηκαν τα λείψανα του.

Τον διαδέχθηκε ο γιος του Ερρίκος ΙΙΙ της Αγγλίας ενώ ο δελφίνος Λουδοβίκος εξακολουθούσε να διεκδικεί τον Αγγλικό θρόνο. Ο Ερρίκος στέφθηκε βασιλιάς στις 28 Οκτωβρίου 1216 στον καθεδρικό ναό του Γκλόστερ και παρά το γεγονός ότι ήταν μόλις εννέα ετών και έπρεπε να συνθέσει τα κομμάτια ενός διαλυμένου βασιλείου, θα νικούσε τους εναπομείναντες επαναστάτες βαρόνους στο Λίνκολν τον Μάιο του 1217 και θα συνέχιζε να κυβερνά επί 56 έτη μέχρι το 1272.

Ο βασιλιάς Ιωάννης αποτέλεσε ομώνυμο θέμα έργου του Ουίλιαμ Σαίξπηρ (1564-1616).