© copyright μετάφραση – επιμέλεια Χείλων
Ο 10ος αιώνας της Βυζαντινής ιστορίας χαρακτηρίστηκε μεταξύ άλλων από την άνοδο και πτώση ενός ψευδο-επαναστάτη ονόματι Βασιλείου ο οποίος σύμφωνα με τον ιστορικό Συμεών Λογοθέτη καταγόταν από την Μακεδονία ή σύμφωνα με τον Ρώσο-Αμερικανό Βυζαντινολόγο Αλέξανδρο Καζντάν ήταν Σλαβικής καταγωγής μισθοφόρος του Βυζαντινού στρατού. Η ημερομηνία γέννησής του είναι άγνωστη, αλλά η δράση του έλαβε χώρα τις πρώτες δεκαετίες της βασιλείας του αυτοκράτορα Ρωμανού Α’ Λεκαπηνού (βασ. 919-944). Η «σταδιοδρομία» του Βασιλείου ξεκίνησε όταν αποφάσισε να υποδυθεί τον Κωνσταντίνο Δούκα, έναν δημοφιλή ευγενή που σκοτώθηκε περί το 913 σε αποτυχημένο πραξικόπημα. Ο Δούκας παρά την αριστοκρατική καταγωγή του θεωρείτο προστάτης των απλών ανθρώπων και παρότι νεκρός, πολλοί θεωρούσαν ότι ήταν ζωντανός. Αυτήν ακριβώς την ψευδαίσθηση εκμεταλλεύτηκε ο καταχθόνιος Βασίλειος υποσχόμενος να εκπληρώσει τις προσδοκίες των οπαδών του Δούκα.
Όταν λοιπόν άρχισε να υποδύεται τον Δούκα, ανακάλυψε ότι οι απλοί άνθρωποι όχι μόνο τον σεβόντουσαν, αλλά ήταν πρόθυμοι να πολεμήσουν για τον σκοπό του. Αίφνης ο «ψεύτικος ευγενής» βρέθηκε επικεφαλής μιας ομάδας ένοπλων και ανεξάρτητα των αρχικών του προθέσεων σε σύντομο χρονικό διάστημα αποδέχθηκε αυτήν την ιδιότητα, υποκινώντας πολλές πόλεις σε εξέγερση. Το σχέδιό του ωστόσο δεν είχε αίσια εξέλιξη, αφού ένας περιφερειακός αξιωματούχος ανακάλυψε την εξέγερση και κατάφερε να συλλάβει τον Βασίλειο πριν υλοποιήσει τα σχέδιά του.
Ο απατεώνας προσάχθηκε ενώπιον του Ρωμανού Α’ για να λογοδοτήσει. Λαμβάνοντας υπόψη την βάναυση καταστολή των ανταρτών, ο Βασίλειος είχε επιεική μεταχείριση, αφού ο αυτοκράτορας αποφάσισε να ακρωτηριασθεί το χέρι του και κατόπιν να αφεθεί ελεύθερος. Μετά την απελευθέρωσή του όμως δεν εγκατέλειψε τις φιλοδοξίες του, αλλά εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση και συνέχισε τις δραστηριότητές του. Σύμφωνα με τον ιστορικό του 11ου αιώνα Ιωάννη Σκυλίτζη:
«εξοπλίστηκε με χέρι από χαλκό στο οποίο προσάρμοσε ένα τεράστιο ξίφος. Μετέβη στο Θέμα των Οψικίων (βορειοδυτική Ανατολία) εξαπατώντας τον απλό λαό ότι ήταν ο Κωνσταντίνος Δούκας και αφού συγκέντρωσε μεγάλο αριθμό ακολούθων προκάλεσε εξέγερση» (Σύνοψη Ιστοριών, κεφ. 10, παρ. 27).
Αυτή τη φορά ο Βασίλειος ο Χαλκόχειρ (προσωνύμιο λόγω του χάλκινου άκρου) ήταν πιο επιτυχημένος στην εξέγερση, αφού οι επαναστάτες κατάφεραν να εισβάλουν και να αλώσουν μια οχυρωμένη πόλη ονόματι Πλατεία Πέτρα την οποία χρησιμοποίησαν ως ορμητήριο για να εξαπολύουν επιδρομές στην γύρω περιοχή. Ωστόσο, ο αυτοκράτορας σύντομα έβαλε τέλος στην ληστρική καριέρα του Βασιλείου στέλνοντας στρατό για να κυνηγήσει τους αντάρτες και τον ηγέτη τους. Παρόλο που ο ψευδο- επαναστάτης είχε επιδείξει πολεμικές αρετές εναντίον των τοπικών φρουρών, εντούτοις, δεν ανταποκρίθηκε το ίδιο κατά του αυτοκρατορικού στρατού, με αποτέλεσμα να συλληφθεί για δεύτερη φορά, μαζί με τους περισσότερους οπαδούς του.
Ο αυτοκράτορας Ρωμανός πίστευε ότι ο Βασίλειος συνωμοτούσε για λογαριασμό άλλου και ανέκρινε τον στασιαστή στα πλαίσια αυτής της ανακριτικής γραμμής, χωρίς ωστόσο ο δεύτερος να κατονομάσει κάποιον ως εγκέφαλο της όλης συνωμοσίας. Τελικά ο Ρωμανός πείσθηκε ότι μοναδικός υπαίτιος ήταν ο Βασίλειος τον οποίον καταδίκασε σε «θάνατο δια πυράς στην πλατεία των Αμαστριανών». (Σύνοψη Ιστοριών, κεφ. 10, παρ. 27). Η εκτέλεση του Βασιλείου του Χαλκόχειρα έγινε το 932.
Ο Αλέξανδρος Καζντάν θεωρεί ότι η εξέγερση του Βασιλείου αποτελεί δείγμα αγροτικής εξέγερσης και την συνέδεσε με την μεταρρυθμιστική αγροτική νομοθεσία του Ρωμανού Α’ Λεκαπηνού το 934 που προσπάθησε να ελαφρύνει τα βάρη των φτωχών και να περιορίσει την εξουσία των «Ισχυρών».
Πηγές
A Synopsis of Byzantine History by John Skylitzes (c. 1040-1101), translated by John Wortley (Cambridge University Press, 2010).
Alexander Petrovich Kazhdan (1991) Oxford Dictionary of Byzantium «Basil the Copper Hand». Σελ. 268–269
https://en.wikipedia.org/wiki/Basil_the_Copper_Hand
Χείλων 