εξώφυλλο: Σφραγίδα της πόλης Τσβόλε στην Ολλανδία του 1295, που απεικονίζει τον Αρχάγγελο Μιχαήλ να σκοτώνει βασιλίσκο Kroniek van de St.Michaëlskerk te Zwolle [Public domain], via Wikimedia Commons

γράφει ο Χείλων

Ο βασιλίσκος ήταν μυθικό ερπετό της Κυρήνης, του οποίου το θανατηφόρο άγγιγμα και η δηλητηριώδης αναπνοή σκότωναν ανθρώπους και μάραιναν φυτά. Το πλάσμα απεικονίζεται αργότερα σε μεσαιωνικά κτίσματα ως πτηνόμορφο φίδι.

Ο βασιλίσκος περιγράφεται συνήθως ως ερπετό με λοφίο και ενίοτε ως κόκορας με ουρά φιδιού. Ονομάζεται βασιλιάς των φιδιών επειδή η Ελληνική ονομασία του σημαίνει «μικρός βασιλέας». Σύμφωνα με τον μύθο η οσμή που ανέδυε σκότωνε τα ερπετά, η φωτιά που εκτόξευε από το στόμα του σκότωνε τα πτηνά και η ματιά του πέτρωνε τους ανθρώπους. Μπορούσε επίσης να σκοτώσει με συριγμό και γι’ αυτό ονομαζόταν sibilus (συριστής = σφύριγμα). Όπως ο σκορπιός, του άρεσαν οι ξηροί χώροι, ενώ το δάγκωμά του μετέτρεπε τα θύματά του σε υδροφοβικά. Σύμφωνα με τον μύθο ο βασιλίσκος προήλθε από αυγό πετεινού (sic) το οποίο κλώσησε βάτραχος, με αποτέλεσμα να αποκτήσει κεφάλι και σώμα κόκορα, φτερά δράκου και ουρά φιδιού. Φυσικός του εχθρός είναι η νυφίτσα, η οποία όμως σύμφωνα με τον μύθο σκοτώνεται κατά την διάρκεια της μάχης.

Ορισμένα χειρόγραφα έχουν ξεχωριστές καταχωρίσεις ή / και εικονογραφήσεις για τον βασιλίσκο και τον regulus, πιθανόν επειδή το κεφάλαιο Βασιλίσκος στον Ισίδωρο της Σεβίλλης έχει ξεχωριστές αναφορές, για τον βασιλίσκο (reguli) και τον συριστή (sibilus). Όπου ο regulus αναλύεται ξεχωριστά, το δάγκωμα που προκαλεί υδρόφοβες καταστάσεις αποδίδεται σε αυτόν.

«Όποιος κοιτάξει τα μάτια του ερπετού βασιλίσκου (basilisci serpentis) πεθαίνει αμέσως. Το μήκος του δεν ξεπερνά τα 30 εκ. και έχει λευκά σημάδια στο κεφάλι που μοιάζουν με διάδημα. Σε αντίθεση με άλλα φίδια, κινείται προς τα εμπρός με το μισό σώμα ανασηκωμένο. Το άγγιγμα ακόμη και η ανάσα του, μαραίνει τους θάμνους και διαλύει τις πέτρες. Το δηλητήριο του είναι τόσο θανατηφόρο που όταν ένας άνθρωπος σε ένα άλογο χτύπησε έναν βασιλίσκο, το δηλητήριο μεταδόθηκε μέσω του δόρατος και σκότωσε όχι μόνο τον άνθρωπο, αλλά και το άλογο. Η νυφίτσα μπορεί να σκοτώσει τον βασιλίσκο…..όταν κάποτε το ερπετό βρισκόταν σε μια τρύπα όπου ζούσε νυφίτσα, η δυσωδία της σκότωσε τον βασιλίσκο την ίδια στιγμή που αυτός σκότωνε την νυφίτσα». Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Φυσική Ιστορία, βιβλίο 8, 33)

«Ο βασιλίσκος έχει μήκος 12 εκ. έχει λευκές κηλίδες και είναι ο βασιλιάς των φιδιών. Όλοι τον αποφεύγουν, διότι μπορεί να σκοτώσει έναν άνθρωπο με την οσμή του ή ακόμα και με το βλέμμα του. Τα πουλιά που πετούν στο οπτικό του πεδίο, ανεξάρτητα από την απόσταση, καίγονται. Ωστόσο, η νυφίτσα μπορεί να τον σκοτώσει και γι’ αυτό οι άνθρωποι βάζουν νυφίτσες στις τρύπες όπου κρύβεται ο βασιλικός. Μοιάζει με τους σκορπιούς στο γεγονός ότι προτιμά ξηρό περιβάλλον και όταν βρίσκεται στο νερό κάνουν τους ανθρώπους φρενήρεις και υδροφοβικούς. Ο βασιλίσκος ονομάζεται επίσης συριστής (sibilus) επειδή σκοτώνει με το συριγμό του». Ισίδωρος της Σεβίλλης (Ετυμολογίες, βιβλ. 12, 4: 6-9)

Με την πάροδο των ετών η λαϊκή φαντασία τον μεγάλωνε σε μέγεθος, του προσέδιδε χαρακτηριστικά, όπως το κεφάλι ενός κόκορα, προσομοιάζοντάς τον με το cockatrice. Από τις διάφορες ιστορίες σχετικά με τον βασιλίσκο, ξεχωρίζει αυτή του Geoffrey Chaucer, ο οποίος ισχυρίζεται πως ο ιδανικός τρόπος για να σκοτωθεί είναι να κοιτάξει τον εαυτό του σε καθρέφτη. Ο Theophilus Presbyter είχε εκδώσει και μια συνταγή, σύμφωνα με την οποία, χρησιμοποιώντας κανείς το αποξηραμένο αίμα ενός βασιλίσκου, μπορούσε να μετατρέψει τον χαλκό σε χρυσό.

«Ο Βασιλίσκος στα Ελληνικά και Regulus στα Λατινικά είναι ο βασιλιάς των ερπετών επειδή όλοι τον φοβούνται και όταν τον αντικρύζουν τρέπονται σε φυγή, διότι σκοτώνει με την οσμή και την αναπνοή του οτιδήποτε αναπνέει και βλέπει. Όπου βρίσκεται αυτός, κανένα πουλερικό ή πτηνό δεν είναι ασφαλές και ακόμα αν βρίσκεται σε απόσταση, το θύμα του καίγεται και καταβροχθίζεται. Αλλά μπορεί να ηττηθεί από την νυφίτσα, γι’ αυτό και οι άνθρωποι την βάζουν στην φωλιά του. Για τον δημιουργό των πάντων δεν υπάρχει τίποτα χωρίς θεραπεία………..και το ερπετό που εκτρέφεται στην Κυρήνη και έχει σώμα σε μήκος και πλάτος όπως το κόκατρις και μια ουρά μήκους δώδεκα ιντσών, έχει ένα στίγμα στο κεφάλι του σαν μια πολύτιμη πέτρα και φοβίζει όλα τα φίδια με το συριγμό του». Βαρθολομαίος ο Αγγλικός (De proprietatibus rerum, βιβλίο 18)