Τιτυός (μυθολογία)

εξώφυλλο: Η τιμωρία του Τιτυού – έργο του Μιχαήλ Άγγελου – Βασιλικός Βιβλιοθηκονόμος – Μεγ. Βρετανία – Michelangelo [Public domain], via Wikimedia Commons

Ο Τιτυός ήταν γίγαντας της Ελληνικής μυθολογίας, γιος του Δία και της Ελάρας κόρης του Ορχομενού, βασιλέα της ομώνυμης πόλης και ένας από εκείνους που υπέστη αιώνια τιμωρία στον Τάρταρο, όπως ο Σίσυφος και ο Τάνταλος, για τα εγκλήματά τους.

Ο Δίας συνευρέθηκε με την Ελάρα, αλλά προσπάθησε να κρατήσει την απιστία του κρυφή από την Ήρα και γι’ αυτό έκρυψε την Ελάρα κάτω από την επιφάνεια της γης. Όντας όμως κρυμμένη στην γη το βρέφος απέκτησε τεράστιες διαστάσεις, με αποτέλεσμα να διαρραγεί η μήτρα και να πεθάνει η Ελάρα.

Το αγέννητο μωρό σώθηκε – ανατράφηκε από τη Γαία και όταν έφτασε ο καιρός ο γιγαντιαίος πλέον Τιτυός βγήκε από τη γη σε ένα σπήλαιο στην Εύβοια, το οποίο ονομάσθηκε Ελάριον από την μητέρα του.

Το όνομα (Τιτυός) προέρχεται πιθανότατα από την Ελληνική λέξη τίσις που σημαίνει «αυτός που υπομένει την τιμωρία». Εναλλακτικά, θα μπορούσε να συνδεθεί με τους Τιτυρούς, τους Σατύρους της Βοιωτικής μυθολογίας, οι οποίοι έπαιζαν φλάουτο και ανήκαν στην συνοδεία του Διονύσου. Ο Τιτυός απέκτησε μια κόρη, την Ευρώπη (όχι την ερωμένη του Δία) η οποία γέννησε τον Εύφημο τον Βοιωτό ήρωα που έλαβε μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία.

Ο Τιτυός έγινε γνωστός διότι παρακινούμενος από την Ήρα, προσπάθησε να βιάσει την Λητώ, ενώ αυτή βρισκόταν στην πόλη Πανοπέα της Φωκίδας, ταξιδεύοντας προς τους Δελφούς. Καθώς λοιπόν επιτέθηκε στην Λητώ, η θεά κάλεσε για βοήθεια και αμέσως η Άρτεμις και ο Απόλλων, τα παιδιά της Λητούς, έσπευσαν στο πλευρό της μητέρας τους, ρίχνοντας τα βέλη τους στον γίγαντα, πριν τον σκοτώσουν με ένα χρυσό ξίφος. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή ο Τιτυός σκοτώθηκε από τον Δία όταν του έριξε κεραυνό.

Ορισμένοι ισχυρίζονται πως ο τάφος του βρίσκεται στην Πανοπέα, αλλά λέγεται επίσης ότι ο Τιτυός μεταφέρθηκε από τον Απόλλωνα ή τον Δία στον Τάρταρο προκειμένου να υποστεί αιώνια τιμωρία για την απόπειρα να βιάσει την Λητώ.

Η τιμωρία του Τιτυού προέβλεπε την ακινησία του και καθημερινά δυο γύπες να κατατρώγουν το συκώτι του χωρίς αυτός να μπορεί να αντιδράσει. Κάθε βράδυ, όμως, το ήπαρ αναγεννιόταν για να επαναληφθεί η τιμωρία την επόμενη μέρα. Η τιμωρία του Τιτυού είναι σχεδόν ταυτόσημη με εκείνη του Προμηθέα, όπου ο αλυσοδεμένος τιτάνας έχανε το συκώτι του από τον Καυκάσιο Αετό.

Λέγεται ότι ο Οδυσσέας υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας του Τιτυού και της τιμωρίας του όταν κατέβηκε στον Κάτω Κόσμο και σύμφωνα με τον Όμηρο διαπίστωσε το μέγεθος του γίγαντα, ο οποίος σύμφωνα με τον μύθο κάλυπτε 9 στρέμματα και είχε ύψος 300 μέτρα.

Ο βιασμός της Λητούς από τον Τιτυό: Ο Απόλλωνας (αριστερά) με το τόξο και την φαρέτρα να κρέμονται πίσω του, προσπαθεί να σταματήσει τον Τιτυό, ενώ η Άρτεμις, κρατώντας ένα τόξο και ένα βέλος, τον προτρέπει να σταματήσει. Πλευρά Α από Αττικό ερυθρόμορφο αμφορέα, περ. 515 π.Χ. από το Vulci.
Louvre Museum [Public domain], via Wikimedia Commons

Ακολουθούν οι σχετικές ιστορικές αναφορές της Ελληνικής και Ρωμαϊκής μυθολογίας:

«[Ο βασιλιάς Αλκίνοος των Φαιάκων λέγει:] Ότι [το νησί της Εύβοιας] είναι το πιο απομακρυσμένο σημείο – λένε όσοι από εμάς το είδαν όταν μετέφεραν τον ξανθό Ραδάμανθυ για να επισκεφθεί τον Τιτυό γιο της Γαίας». Όμηρος, Οδύσσεια 7. 324

«[Ο Οδυσσέας θυμάται τις σκιές των νεκρών που είδε στον κάτω κόσμο:] Είδα τον Τιτυό επίσης, γιο της ισχυρής θεάς Γαίας · βρισκόταν στο έδαφος, με το σώμα του απλωμένο σε εννέα πλέθρα. Δύο γύπες, καθισμένοι ένας σε κάθε πλευρό, συνέχιζαν να σκίζουν το συκώτι του, φτάνοντας μέχρι τα σπλάχνα και αυτός δεν μπορούσε να τους χτυπήσει με τα χέρια του. Αυτό συνέβαινε διότι είχε επιτεθεί κάποτε σε μια ερωμένη του ίδιου του Δία, την φημισμένη Λητώ, καθώς περπατούσε προς την Πυθία μέσα από τους υπέροχους τόπους του Πανοπέα».[Σημ.: Το Ελληνικό πλέθρον έχει μήκος περίπου 30 μέτρα ή 100 πόδια. Συνεπώς ο γίγαντας ήταν 270 μέτρα ή 900 πόδια ψηλός] Όμηρος, Οδύσσεια 11. 576

«Τιτυός ο γιος της Ελάρας». Ησίοδος, Κατάλογος Γυναικών απόσπ. 25

«Αυτός ο πρίγκιπας [Εύφημος ένας από τους Αργοναύτες], γιος του θεού Ποσειδώνα – τον οποίο γέννησε η Ευρώπη κόρη του Τιτυού, στις όχθες του Κηφισού». Πίνδαρος Πυθιόνικοι 4 επ. 2

«Ο Τιτυός, γιος του Δία και της κόρης του Ορχομενού Ελάρας. Αφού ο Δίας αποπλάνησε την Ελάρα, φοβούμενος την Ήρα την έκρυψε κάτω από τη γη, όπου γέννησε τον τεράστιο γιο τους Τιτυό και τον έβγαλε στο φως της ημέρας. Ο Τιτυός είδε την Λητώ όταν πήγαινε στην Πυθία και με πάθος προσπαθούσε να την αγκαλιάσει. Αλλά αυτή κάλεσε τα παιδιά της, που τον σκότωσαν με βέλη και τιμωρήθηκε μετά θάνατον, με τους γύπες να κατατρώγουν την καρδιά του στο βασίλειο του Άδη». Ψευδο Απολλόδωρος Βιβλιοθήκη 1. 22

««[Απεικόνιση στον μανδύα του Ιάσονα από την Αθηνά:] Και εδώ είναι ο Φοίβος Απόλλωνας, που απεικονίζεται σαν ρωμαλέος νέος που τοξεύει ένα βέλος στον γιγαντιαίο Τιτυός ο οποίος τόλμησε να ανασηκώσει το πέπλο από την μητέρα του, Λητώ. Ο Τιτυός ήταν ο γιος της Ελάρας, αλλά γεννήθηκε και ανατράφηκε από την Γαία» Απολλώνιος Ρόδιος, Αργοναυτικά 1. 758 ff

«Επειδή η Λατόνα [Λητώ] είχε συνευρεθεί με τον Ιόβι [Δία], η Γιούνο [Ήρα] διέταξε τον Τιτυό, ένα πλάσμα τεράστιου μεγέθους, να την βιάσει. Όταν αυτός προσπάθησε να το κάνει, σκοτώθηκε από τον κεραυνό του Ιόβι. Λέγεται ότι κάλυπτε πάνω από εννέα στρέμματα στην Γη των Νεκρών και ένα φίδι τοποθετήθηκε κοντά του για να τρώει καθημερινά το συκώτι του, το οποίο μεγάλωνε και πάλι με τη νέα σελήνη» Ψευδο Υγίνος, Θρύλοι 55 (Ρωμαίος μυθογράφος 2^ος αι. π.Χ.)

«Οι φρουρούντες [Ερινύες] τις αδαμάντινες πόρτες του υπογείου χτενίζοντας τα μαύρα φίδια που κρέμονταν στα μαλλιά τους. …….Υπόγειο των καταραμένων» ο τόπος αυτός ονομάζεται. Εκεί ο γιγαντιαίος Τιτυός (Tityus) βρίσκεται αιχμάλωτος ξαπλωμένος σε εννέα στρέμματα και προσφέρει τα όργανά του ως τροφή στους γύπες» Οβίδιος, Μεταμορφώσεις 4. 453 ff

«Ο Τιτυός, το βρέφος της Τελλούς [Γαίας] που ήταν η μητέρα όλων, επρόκειτο να βιώσει [στον Τάρταρο] το σώμα του ακουμπισμένο σε εννέα στρέμματα και ένα τεράστιο όρνεο με γαμψό ράμφος να κατατρώγει για πάντα το ανεξάντλητο συκώτι του» Βιργίλιος, Αινειάδα 6. 595 ff

«Ίσως κάποιος από τους γύπες του Τιτυού να είναι η τιμωρία μου» Προπέρτιος, Ελεγείες 2. 20 (Ρωμαίος ελεγειακός 1^ος αι. π.Χ.)

Ο Απόλλων τρυπά με τα βέλη του τον Τιτυό, ο οποίος προσπάθησε να βιάσει τη μητέρα του Λητώ. Πλευρά Α από αττική ερυθρόμορφη πελίκη, 450-440 π.Χ. Louvre Museum [Public domain], via Wikimedia Commons

«Είτε στον κάτω κόσμο υπάρχουν δικαστήρια των θεών και τιμωρίες των αμαρτωλών, ο τροχός, ο κυλιόμενος βράχος, η δίψα μέσα στο νερό……….και εννέα στρέμματα είναι πολύ λίγα για τον Τιτυό.» Προπέρτιος, Ελεγείες 3. 5

«Μήπως σε κάποιο μέρος [στον κάτω κόσμο] βρίσκεται ο ένοχος; και όπως λέγεται, οι αμαρτωλοί υφίστανται αιώνια σκληρή τιμωρία;…….[Εκεί] ο Τιτυός προσφέρει στον γύπα ατελείωτη τροφή» Σενέκας, Ηρακλής Μαινόμενος 747 ff (Ρωμαίος τραγικός 1^ος αι. μ.Χ.)

«[Ο Ηρακλής, έχοντας τρελαθεί, βλέπει οράματα με τέρατα] Τι είναι αυτό; Οι θλιβεροί Γίγαντες παίρνουν τα όπλα. Ο Τιτυός δραπέτευσε από τις σκιές και με το στήθος σκισμένο και άδειο, έχει σχεδόν φτάσει στον ουρανό» Σενέκας, Ηρακλής μαινόμενος 976 ff

«Εσείς οι ένοχες σκιές [στον κάτω κόσμο] κάντε χώρο…….αφήστε τον γύπα να φύγει από τον Τιτυό και να πετάξει εδώ, αφήστε το συκώτι του να μεγαλώνει συνεχώς για την τιμωρία» Σενέκας, Φαίδρα 1229 ff

**Μαρτύριο του Τιτυού_ελαιογραφία σε κανβά_Τζουζέπε ντε Ριβέρα_μουσείο Πράντο Μαδρίτη** Jusepe de Ribera [Public domain], via Wikimedia Commons

«Για την τιμή της μητέρας του Απόλλωνα, ξαπλώστε τον γήινο Τιτυό στην Στυγική άμμο» Στάτιος, Θηβαΐδα 1.710 (Ρωμαίος επικός 1^ος αι. μ.Χ.)

«Αυτός [ένας παλαιστής] είναι τόσο μεγάλος σε μέγεθος, όπως ο Τιτυός που ανασηκωνόταν από τα Στυγικά πεδία, όταν το επέτρεπαν τα όρνεα». Στάτιος, Θηβαΐδα 6. 751

Τεράστιος όσο και ο Αβέρνος [Ρωμαϊκό ηφαίστειο] απλώνεται ο βέβηλος [Τιτυός] της μητέρας του Απόλλωνα [Λητώ], τον οποίο ακόμα και τα πουλιά κοιτούσαν έντρομα όταν βγαίνοντας από το σπηλαιώδες στέρνο του, αντίκρυζαν τα τεράστια εκτεταμένα μέλη του, ενώ οι καταφαγωμένες σάρκες του μεγάλωναν και πάλι για να τα θρέψουν» Στάτιος, Θηβαΐδα 11. 12

«Η πόλη του Τιτυού [Φωκίδα] όπου αυτός ο τολμηρός γιος της Γαίας που περπατούσε μέσα από τα δάση του Πανοπέα, σήκωσε το ιερό φόρεμα της Λητούς, για να την βιάσει» Νόννος, Διονυσιακά 4. 331 ff (Έλληνας επικός 5^ος αι. μ.Χ.)

«[Η Νέμεσις θεότητα της τιμωρίας απευθυνόμενη στην Αρτέμιδα] Τι άπιστος γιος της Γαίας σας διώκει………. Ανασηκώθηκε ξανά ο Τιτυός με λάγνο βλέμμα και άγγιξε το φόρεμα της άσπιλης μητέρας σας [Λητώ]; Πού είναι το τόξο σου Άρτεμη, πού είναι τα βέλη του Απόλλωνα;» Νόννος, Διονυσιακά 48. 395.