εξώφυλλο:Νόμισμα που απεικονίζει τον Αλέξανδρο Α’ Βάλα και τη σύζυγό του Κλεοπάτρα Θεά (Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης).PHGCOM, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

copyright © επιμέλεια – μετάφραση Χείλων

Ο Αλέξανδρος Α’ Bάλας ήταν ηγεμόνας της αυτοκρατορίας των Σελευκιδών από το 152 π.Χ. έως το 145 π.Χ. Ανήλθε στο θρόνο υποστηρίζοντας ότι ήταν γιος του Αντίοχου Δ’ του Επιφανούς και ως τέτοιον τον αναφέρουν τα βιβλία της Βίβλου και του Φαρισαίου ιστορικού Ιώσηπου. Σύμφωνα όμως με Έλληνες ιστορικούς, επρόκειτο για τυχοδιώκτη από την Σμύρνη, πιθανώς ταπεινής καταγωγής.

Άνοδος στην εξουσία

Καθώς ο βασιλιάς των Σελευκιδών Δημήτριος Α ́ Σωτήρ (162-150 π.Χ.) γινόταν όλο και πιο αντιδημοφιλής λόγω της αλαζονείας και της μέθης του, ήταν αρκετά εύκολο για τα αντίπαλα βασίλεια, όπως η Πέργαμος ή η Αίγυπτος, να υποκινήσουν εξέγερση εναντίον του. Καθώς έλειπαν υποψήφιοι διάδοχοι, βρέθηκαν δύο νέοι, ο Αλέξανδρος Α’ Βάλας και η αδελφή του Λαοδίκη ΣΤ’ που θεωρούνταν τέκνα του Αντίοχου Δ’ Επιφανή, θείου του Δημητρίου. Το αγόρι παρουσιάστηκε στη Ρωμαϊκή Σύγκλητο ως νόμιμος κληρονόμος του βασιλείου των Σελευκιδών και η Σύγκλητος εξέδωσε διάταγμα (Senatus consultum) εξουσιοδοτώντας τον νέο κληρονόμο να διεκδικήσει το βασίλειό του (Πολύβιος, XXXIII, 18, 6-14) χωρίς όμως να υποστηρίξει την πρότασή της.

Ο Αλέξανδρος αποβιβάστηκε στην Πτολεμαΐδα-Άκκη, της Φοινικικής ακτής. Βοηθήθηκε και υποστηρίχθηκε από τον Άτταλο Β’, βασιλιά της Περγάμου και τον Αριαράθη Δ’, βασιλιά της Καππαδοκίας. Αλλά η ισχυρότερη βοήθεια ήρθε από τον βασιλιά της Αιγύπτου, Πτολεμαίο VI Φιλομήτορα, ο οποίος προσέφερε στρατιωτική υποστήριξη με επικεφαλής τον Γαλαίστη, ενός άντρα ευγενικής καταγωγής από τη Βόρεια Ελλάδα, αλλά και το χέρι της κόρης του, Κλεοπάτρας Θεάς. Ο Αλέξανδρος έκανε ό,τι μπορούσε για να κερδίσει την υποστήριξη των Ιουδαίων επαναστατών και να προχωρήσει προς την Αντιόχεια και η τελική μάχη μεταξύ αυτού και του Δημητρίου Α ́ διεξήχθη περίπου τον Ιούνιο ή τον Ιούλιο του 150 π.Χ., σύμφωνα με πινακίδα σφηνοειδούς γραφής, όπου επικράτησε ο Αλέξανδρος.

Σύγκρουση με τον Πτολεμαίο

Αφού έγινε ο αδιαμφισβήτητος κυβερνήτης της Συρίας (για ορισμένους ιστορικούς, ήταν η στιγμή που ο Πτολεμαίος ΣΤ’ συμμετείχε πλήρως στην υποστήριξή του και γιορτάστηκε ο βασιλικός γάμος) ο Αλέξανδρος συνέχισε να ζει τρυφηλή ζωή, παραμελώντας τα βασιλικά του καθήκοντα. Η απώλεια της Μεσοποταμίας από τους Αρσακίδες, ηγεμόνες της Παρθίας, θα μπορούσε να τοποθετηθεί μεταξύ 155 π.Χ. και 140 π.Χ.. Ωστόσο, είναι σχεδόν βέβαιο ότι περιοχές του βασιλείου όπως η Μηδία, χάθηκε περί το 148 π.Χ. και ο βασιλιάς της Ελυμαΐς, Καμνασκίρης Α’, πήρε τα Σούσα γύρω στο 147 π.Χ.

Το 147 π.Χ., ο Δημήτριος Β’ Νικάτορας (= Νικηφόρος) γιος του Δημητρίου Α ́, αποβιβάστηκε στην Κιλικία για να διεκδικήσει το θρόνο του. Ο πεθερός έσπευσε να βοηθήσει τον Αλέξανδρο, αλλά για κάποιο άγνωστο λόγο, ο τελευταίος προσπάθησε να τον δολοφονήσει στην πόλη της Πτολεμαΐδας. Ο Πτολεμαίος ΣΤ’ άλλαξε στρατόπεδο, ενώ η Αντιόχεια επαναστάτησε και πρόσφερε το στέμμα στον Πτολεμαίο, ο οποίος το αρνήθηκε, αλλά έπεισε τους πολίτες να υποστηρίξουν τον Δημήτριο Β’.

Η τελική μάχη δόθηκε στη Συρία, στον ποταμό Οινοπάρα (σημ. Αφρίν). Ο Αλέξανδρος ηττήθηκε και τράπηκε σε φυγή, αλλά ο Πτολεμαίος τραυματίστηκε σοβαρά και πέθανε λίγο αργότερα. Το τέλος όμως ήταν κοντά και για τον πρώην βασιλιά αφού αναζήτησε καταφύγιο στον Ναβαταίο Άραβα σεΐχη της γειτονικής χώρας, ο οποίος τον δολοφόνησε και έστειλε το κεφάλι του στον Πτολεμαίο.

Επιμύθιο

Το αν ο Αλέξανδρος Α ́ Βάλας ήταν πραγματικά ο «χαμένος γιος» του Αντίοχου Δ ́ είναι άγνωστο. Σελευκίδης ή όχι, υπήρξε μια τυπική φιγούρα του τελευταίου αιώνα της αυτοκρατορίας των Σελευκιδών. Ήταν σφετεριστής, υποστηριζόμενος από ξένες δυνάμεις και ανέλαβε την εξουσία του βασιλείου του ως τυχοδιώκτης. Έχασε το θρόνο του από έναν άλλο διεκδικητή ο οποίος έδωσε στους Ιουδαίους επαναστάτες την ευκαιρία να επιλέξουν μεταξύ δύο αντίπαλων βασιλέων των Σελευκιδών, κερδίζοντας έτσι μερικά νέα προνόμια και επιβεβαιώνοντας κάποια παλιά. Σύμφωνα με κάποιες σκοτεινές ιστορίες που σώζονται στον Αθήναιο, μπορεί να μην ήταν πολύ καλλιεργημένος (σε αντίθεση με τους άλλους βασιλείς των Σελευκιδών) αλλά του άρεσαν τα αθλήματα και ήταν εμφανίσιμος.

Το πλήρες βασιλικό του όνομα ήταν Αλέξανδρος Θεοπάτωρ Ευεργέτης (θεοπάτωρ = αυτός που έχει θεϊκή καταγωγή) και Βάλας (που δεν εμφανίστηκε ποτέ στα επίσημα νομίσματα του βασιλείου) μπορεί να ήταν το αρχικό του όνομα, σύμφωνα με τον Ιουστίνο, XXXV 1. 6-7.

Χρονολόγιο

Ποίημα

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης έγραψε ένα ποίημα αφιερωμένο στην περίοδο αυτή με τίτλο «Εύνοια του Αλεξάνδρου Bάλα«.

A δεν συγχίζομαι που έσπασε μια ρόδα

του αμαξιού, και που έχασα μια αστεία νίκη.

Με τα καλά κρασιά, και μες στα ωραία ρόδα

την νύχτα θα περάσω. Η Αντιόχεια με ανήκει.

Είμαι ο νέος ο πιο δοξαστός.

Του Βάλα είμ’ εγώ η αδυναμία, ο λατρευτός.

Aύριο, να δεις, θα πουν πως ο αγών δεν έγινε σωστός.

(Μα αν ήμουν ακαλαίσθητος, κι αν μυστικά το είχα προστάξει –

θάβγαζαν πρώτο, οι κόλακες, και το κουτσό μου αμάξι).

Πηγές – βιβλιογραφία

https://en.wikipedia.org/wiki/Alexander_Balas

https://www.worldhistory.org/article/159/alexandros-i-balas/

Peter Philip Smith (1867). «Alexander Balas». In William Smith (ed.). Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. Vol. 1. Boston: Little, Brown and Company. pp. 114–115. Archived from the original on 2011-06-06.

 

Η δημοσίευση με τίτλο Αλέξανδρος Α’ Βάλας από τον δημιουργό Χείλων διατίθεται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή 4.0