εξώφυλλο: Μάορι φύλαρχος με τατουάζ όπως τον περιέγραψαν ο Τζέιμς Κούκ και το πλήρωμά του After Sydney Parkinson, Public domain, via Wikimedia Commons

copyright © γράφει ο Χείλων

Η Νέα Ζηλανδία (στην γλώσσα των Μάορι Αοτεαρόα=μακρύ λευκό σύννεφο) βρίσκεται στον Νότιο Ειρηνικό και αποτελείται από δύο μεγάλες νήσους, την Βόρεια και την Νότια, καθώς και τις μικρότερες Μπάουντυ, νήσο των Αντιπόδων και Κέρμαντεκ. Η Αυστραλία είναι ο πλησιέστερος γείτονας και χωρίζεται από την Νέα Ζηλανδία μέσω της θάλασσας της Τασμανίας. Η επικινδυνότητα του ταξιδιού από την πλησιέστερη κατοικημένη περιοχή, καθιστούσε την Νέα Ζηλανδία ένα από τα τελευταία μέρη του πλανήτη που θα μπορούσε να προσεγγίσει ο άνθρωπος. Οι Μάορι εκτιμάται ότι μετανάστευσαν στην Νέα Ζηλανδία, από την ανατολική Πολυνησία προς το τέλος του 1.000 μ.Χ.

Η λέξη μαόρι σημαίνει «κανονικός» ή «κοινός» στη Μάορι γλώσσα και διακρίνει τα θνητά όντα από τους θεούς. Η λέξη έχει συγγενείς όρους σε μερικές άλλες Πολυνησιακές γλώσσες όπως τα Χαβαϊανά στα οποία η λέξη μαολί σημαίνει «ντόπιος, ιθαγενής, αληθινός ή πραγματικός». Είναι επίσης η ονομασία των κατοίκων και της γλώσσας των Νήσων Κουκ, που αναφέρονται ως Μάορι Νήσων Κουκ.

Ιστορικό

Ο μύθος των Μάορι αναφέρει ότι περί το 950 μ.Χ., ο φύλαρχος Κούπε έφθασε για πρώτη φορά στην Νέα Ζηλανδία, ταξιδεύοντας από τη μυθική Χαουάικι σε ένα κανό που λεγόταν Μαατάα-ουρούα. Λέγεται ότι αποβιβάσθηκε κοντά στο σημερινό Ουέλλινγκτον σε μία τοποθεσία που λεγόταν Ουανγκανούι-α-τάρα και όταν αντίκρυσε την γη, αναφώνησε: «Χε αο, χε αοτέα, χε αοτεαρόα = ένα σύννεφο…ένα λευκό σύννεφο… ένα μακρύ λευκό σύννεφο».

Περί το 1150 μ.Χ. οι Τόι και Ουατόνγκα ακολούθησαν τον Κούπε στην Νέα Ζηλανδία.

Ο μύθος αναφέρει ότι η πρώτη μαζική άφιξη εποίκων της Πολυνησίας αριθμούσε περίπου 1350 άτομα, που ονομάσθηκαν Μεγάλος Στόλος.

Ο μύθος του Μεγάλου Στόλου που αποτελείτο από παραδοσιακά κανό των Μάορι, διαδόθηκε προφορικά από γενιά σε γενιά. Σύμφωνα με την παράδοση, τα κανό του Μεγάλου στόλου ξεκίνησαν από την μυθική Χαουακίκι, κάπου στην ανατολική Πολυνησία και ήταν τα Αοτέα, Αράουα, Ταϊνούι, Κουραχάουπο, Τακιτίμου, Ορουάτα, Τοκομάρουκαι Ματαατούα.

Οι πρώτοι Πολυνήσιοι εγκαταστάθηκαν κυρίως παράκτια και ιδιαίτερα στην ανατολική ακτή, η οποία ήταν πιο φιλόξενη και είχε εύκρατο κλίμα. Οι έποικοι εισήγαγαν ζώα, όπως σκύλους και τον μικρό Πολυνησιακό αρουραίο.

Οι Μάορι γρήγορα ανακάλυψαν ότι η νέα τους πατρίδα παρουσίαζε πολλές δυσκολίες, συμπεριλαμβανομένων των σκληρών καιρικών συνθηκών και την έλλειψη θηραμάτων, αφού δεν υπήρχαν αυτόχθονα θηράματα στην Νέα Ζηλανδία, εκτός από νυχτερίδες και θαλάσσια θηλαστικά.

Οι πρώτοι άποικοι τρέφονταν με θηράματα από την αλιεία και το κυνήγι πουλιών, αφού ανακάλυψαν ότι στην νέα τους κατοικία διαβιούσαν πτηνά με αδυναμία πτήσης, συμπεριλαμβανομένου του Μόα (Δεινορνιθίδα) τα οποία αφθονούσαν στο Νότιο Νησί. Υπήρχαν διάφορα είδη πουλιών, το μέγεθος των οποίων κυμαίνετο όσο αυτό της γαλοπούλας, φτάνοντας σε ορισμένες περιπτώσεις  τα 3 μέτρα ύψος και βάρος μέχρι και διακόσια κιλά. Οι Μάορι θήρευαν τα Μόα για το κρέας ως τροφή και τα οστά για την κατασκευή όπλων.

Οι Μάορι παρέμειναν απομονωμένοι στην Νέα Ζηλανδία επί αρκετούς αιώνες, με αποτέλεσμα να αναπτύξουν μια μοναδική κοινωνία πολύ διαφορετική από αυτήν των προγόνων τους. Σε σύντομο χρονικό διάστημα εξαπλώθηκαν σε όλη την Νέα Ζηλανδία, σχηματίζοντας πολλές φυλετικές ίβι (ομάδες) και εμφάνισαν αξιοσημείωτη εξέλιξη στην ξυλογλυπτική, δερματοστιξία (τατουάζ) και άλλες μορφές τέχνης.

Παρά το γεγονός ότι ο πολιτισμός τους ήταν πρωτόγονος, τουλάχιστον μέχρι την άφιξη των Ευρωπαίων και την εισαγωγή του μετάλλου, εν τούτοις υπήρξε ιδιαίτερα εξελιγμένος. Τα διάφορα υλικά που χρησιμοποιούσαν πριν αποκτήσουν πρόσβαση σε μέταλλα, ήταν κυρίως οστά πτηνών, οστά φάλαινας, ελεφαντόδοντο, οστά ανθρώπου και σκύλου, αλλά και πέτρα προερχόμενη από λατομεία στο εσωτερικό της χώρας.

Ακόμη και πριν την απόκτηση Ευρωπαϊκών εργαλείων, οι Μάορι κατασκεύαζαν έργα τέχνης τα οποία ήταν εξαιρετικά όμορφα και θεωρούνταν πολύ προηγμένα, συγκρινόμενα με την δεξιοτεχνία άλλων πρωτόγονων πολιτισμών.

Οι πόλεμοι μεταξύ των φυλών ήταν κοινή τακτική. Οι μάχες λάμβαναν χώρα συνήθως επί εδάφους και η μοίρα των εχθρών όταν συλλαμβάνονταν, ήταν κανιβαλισμός και αποκεφαλισμός, με το κεφάλι να αποτελεί το τρόπαιο του νικητή.

Ο Ολλανδός εξερευνητής Άμπελ Τάσμαν καταγράφεται ως ο πρώτος Ευρωπαίος που ανακάλυψε την Νέα Ζηλανδία το 1642. Το 1769 ο Βρετανός εξερευνητής Τζέιμς Κουκ αποβιβάσθηκε στην ανατολική ακτή της Βόρειας Νήσου (North Island) και χαρτογράφησε αξιοσημείωτη ακρίβεια την Νέα Ζηλανδία. Το 1779, η Βρετανική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών είχε επεκτείνει τις μεταφορές, συμπεριλαμβάνοντας στους προορισμούς την Νέα Ζηλανδία. Μετά τον εποικισμό της Αυστραλίας, φαλαινοθήρες, θηρευτές φώκιας και εξερευνητές άρχισαν να χρησιμοποιούν την Νέα Ζηλανδία ως βάση. Το 1792 η πρώτη μόνιμη ομάδα θηρευτών φώκιας, ζούσε στο Dusky Sound και το 1800 ακολούθησαν φαλαινοθήρες, κυνηγοί (Βρετανοί – Αυστραλοί και Αμερικανοί) ιεραπόστολοι και έμποροι.

Το 1838 οι Μάορι αναζήτησαν προστασία από τα κύματα των Αμερικανών και Ευρωπαίων ναυτικών και το 1840 υπεγράφη η Συνθήκη του Γουαϊτάνγκι από ορισμένους φυλάρχους, δίνοντας στην Βρετανική μοναρχία κυριαρχία επί τμημάτων της Νέας Ζηλανδίας. Οι αρχηγοί των Μάορι έλαβαν την διαβεβαίωση ότι εφόσον υπογράψουν την συνθήκη θα παρέμεναν κυρίαρχοι των εδαφών τους. Οι φύλαρχοι θεώρησαν ότι αυτή ήταν μια καλή συνθήκη, διότι θα διατηρούσαν την γη τους και θα μπορούσαν να ζουν σύμφωνα με τα δικά τους έθιμα. Πίστευαν επίσης, ότι θα ήταν καλό να έχουν την προστασία της βασίλισσας, έναντι των παράνομων εμπόρων, ναυτικών και δραπετών καταδίκων από τις φυλακές της Αυστραλίας. Οι υποσχέσεις όμως που δόθηκαν στους Μάορι σύντομα αθετήθηκαν, καθώς άρχισαν να καταφθάνουν πλοία γεμάτα εποίκους.

Το 1845, ο Χόνε Χέκε, ένας φύλαρχος Μάορι , ηγήθηκε εξέγερσης στο Βόρειο Νησί. Η εξέγερση σηματοδότησε την έναρξη των πολέμων της Νέας Ζηλανδίας (μερικές φορές ονομάζονται πόλεμοι Μάορι). Ο νεοδιορισθείς διοικητής, σερ Τζόρτζ Γκρέι το 1846 νίκησε τον Χέκε, αλλά οι φυλετικές εντάσεις συνεχίστηκαν καθώς οι Μάορι αρνούντο να πουλήσουν τη γη τους στους πακέχας (λευκούς). Το 1858, για να συμβολίσουν την ενότητά τους, αρκετές φυλές Μάορι ενώθηκαν επιλέγοντας τον Τε Ουέροουερο ως βασιλέα. Ο πόλεμος ξέσπασε και πάλι το 1860 και εξαπλώθηκε στο μεγαλύτερο τμήμα μέρος του Βόρειου Νησιού. Οι μάχες συνεχίστηκαν μέχρι το 1872, όταν ο ηγέτης των Μάορι Τε Κούτι αναγκάστηκε να υποχωρήσει, αποσυρόμενος σε μια απομακρυσμένη περιοχή του νησιού, όπου τα Βρετανικά στρατεύματα αποφάσισαν να μην τον ακολουθήσουν.

Αυτή ήταν μια άσχημη περίοδος για τους Μάορι . Μη έχοντας αντισώματα κατά των ασθενειών που μεταφέρθηκαν από τους Βρετανούς και αποδυναμωμένοι από τον πόλεμο ο πληθυσμός τους έβαινε συνεχώς μειούμενος. Περί το 1896 έφθασε στο χαμηλότερο σημείο, όπου σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις υπολογίζεται σε λιγότερους από 40.000, ευτυχώς όμως κατά την διάρκεια του 20^ου αιώνα, το ποσοστό γεννήσεων άρχισε να ανεβαίνει, με αποτέλεσμα σήμερα να υπάρχουν περισσότεροι από 500.000 Μάορι στην Νέα Ζηλανδία.

Οι πολεμιστές Μάορι

Οι Μάορι ήταν πολεμιστές που μάχονταν με γενναιότητα και τιμή. Χρησιμοποιούσαν κυρίως τακτικές ανταρτοπόλεμου, αρέσκονταν στις μάχες σώμα με σώμα, χρησιμοποιώντας χειροποίητα όπλα και ήταν ειδικοί στις αιφνιδιαστικές επιθέσεις και ενέδρες. Σημειωτέο ότι τα εδάφη τους ουδέποτε κατακτήθηκαν από άλλα έθνη. Μεταξύ των φυλών Μάορι υπήρξαν πολλές μάχες και πόλεμοι για το κύρος, την τιμή, την γη και την περιουσία. Αυτοί οι φυλετικοί πόλεμοι ελάμβαναν χώρα κυρίως κατά την θερινή περίοδο, μεταξύ Νοεμβρίου και Απριλίου, με απώτερο στόχο να ηττηθεί ο ισχυρότερος πολεμιστής της αντίπαλης φυλής, διότι αυτό οδηγούσε σε ισχυρότερο μάνα (πνευματική δύναμη) τον πολεμιστή και την φυλή του. Όταν οι Ευρωπαίοι εγκαταστάθηκαν στην Νέα Ζηλανδία, οι Μάορι πολέμησαν με το ίδιο πάθος ενάντια στους εισβολείς.

Πριν οι Ευρωπαίοι αποικήσουν την Νέα Ζηλανδία οι πόλεμοι μεταξύ των φυλών Μάορι ήσαν σύνηθες φαινόμενο. Από νεαρή ηλικία τα άρρενα μέλη των Μάορι εκπαιδεύονταν στον πόλεμο και τις πολεμικές τακτικές. Αργότερα τα Βρετανικά αποικιακά στρατεύματα απέκτησαν προσωπική εμπειρία στην αγριότητα και αποτελεσματικότητα των εν λόγω πολεμιστών.

«Οι Βρετανοί στρατιώτες θεωρούσαν τους πολεμιστές Μάορι ως τους ικανότερους ιθαγενείς αντιπάλους που είχαν αντιμετωπίσει. Οι μεν Γκούργκας και Σιχ ήταν αδύναμοι, ενώ οι Ζουλού ήταν ισχυροί, αλλά αυτοί είχαν αντιγράψει τα Ευρωπαϊκά πρότυπα στρατιωτικής πειθαρχίας. Οι Μάορι είχαν τον δικό τους κώδικα πολέμου, η ουσία του οποίου ήταν δίκαιη πάλη σε προκαθορισμένη ημέρα και τόπο». Sir John Forescue, Ιστορία του Βρετανικού στρατού 1927.

Πολεμικές τακτικές

Οι Μάορι κατασκεύαζαν τεράστια κανό από μεγάλα δέντρα, τα οποία χρησιμοποιούσαν για τον διάπλου των ποταμών. Αυτά τα κανό είχαν μεταφορική ικανότητα 70 ατόμων και μήκος περίπου 23 μέτρα και χρησιμοποιούνταν για να μεταφέρουν στρατεύματα μέσω των ποταμών, ή κατά μήκος της ακτής, κινούμενα γρήγορα και αθόρυβα προς τον αντίπαλο. Η πολεμική τακτική των Μαορί βασιζόταν κυρίως στον αιφνιδιασμό και την παραπλάνηση, χρησιμοποιώντας αντιπερισπασμούς και εικονικές επιθέσεις, με σκοπό να προκαλέσουν σύγχυση στον εχθρό.

Η πολεμική μονάδα των Μάορι ονομαζόταν Χάπου. Μια hapu αποτελείτο από μερικές εκατοντάδες πολεμιστές, αριθμώντας σε αρκετές περιπτώσεις λιγότερους από εκατό. Οι περισσότεροι από τους πολεμιστές ήταν άνδρες, αλλά συμμετείχαν και γυναίκες. Συχνά αρκετές ομάδες ενώνονταν προκειμένου να συμμετέχουν στην μάχη, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι συντονίζονταν, καθώς κάθε μία είχε τον δικό της αρχηγό

Αυτή η έλλειψη συντονισμού κατέστρεφε κάθε προσπάθεια και μπορούσε να οδηγήσει σε ήττα, ακόμη και από μικρότερες σε δύναμη μονάδες. Οι πολεμιστές καθοδηγούνταν από τον αρχηγό, του οποίου το βασικό καθήκον ήταν να παρακινεί τους πολεμιστές του να επιτίθενται. Ο αρχηγός ήταν μια τεράστια κινητήρια δύναμη και όταν σκοτωνόταν, ή τραυματιζόταν η ομάδα υποχωρούσε, έστω και αν βρισκόταν στα πρόθυρα νίκης. Οι πολεμιστές μετακινούνταν συνήθως με τα πόδια και συντεταγμένοι, λόγω των στενών διαδρομών που επέλεγαν και ενίοτε με κανό εφόσον επρόκειτο να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις, ή για λόγους αιφνιδιασμού.

Οχύρωση

Οι Μάορι έχτιζαν μεγάλα οχυρά, οι θέσεις των οποίων ήταν προσεκτικά επιλεγμένες σε σημεία που παρείχαν έγκαιρη προειδοποίηση, όπως στην κορυφή ενός λόφου, όπου τοποθετούσαν σκοπούς κατά μήκος των τειχών. Αυτοί οι φρουροί είχαν ένα πρωτότυπο σύστημα συνέγερσης, αφού σε περίπτωση που πλησίαζε εχθρός τραγουδούσαν και χτυπούσαν ένα γκονγκ, ενώ όταν εντόπιζαν εχθρό σε πολύ κοντινή απόσταση, σιωπούσαν. Στη συνέχεια αναλάμβαναν οι Χάπου (πολεμικές ομάδες των 140-340 ατόμων) οι οποίοι αναπτύσσονταν και έστηναν ενέδρα στον εχθρό.

Όπλα

Οι Μάορι μάχονταν κυρίως με ρόπαλα και μακριά δόρατα τα οποία κατέληγαν σε αιχμηρές λόγχες. Τα δόρατα είχαν μήκος περίπου 2-3 μέτρα και χρησιμοποιούνταν για να κρατούν σε απόσταση τους εχθρούς, κάτι πολύ σημαντικό αφού οι Μάορι δεν είχαν ασπίδες και για τις μάχες σώμα με σώμα χρησιμοποιούσαν ένα μικρό ρόπαλο, το οποίο ήταν κατασκευασμένο από ξύλο, κόκαλο, ή πέτρα και έφερε επίπεδη λεπίδα. Χρησιμοποιούσαν όμως και μεγάλα ρόπαλα, μήκους περίπου 2 μέτρων τα οποία έφεραν επίσης λεπίδα και είχαν αιχμηρή άκρη για να τρυπούν τον αντίπαλο.

Κυριότερα όπλα είναι τα ακόλουθα:

Μέρε

Μικρό επίπεδο ρόπαλο συνήθως κατασκευασμένο από ξύλο, οστό, ή νεφρίτη, επίσης γνωστό ως Patu. Χρησιμοποιείτο στις μάχες σώμα με σώμα όπου στόχευαν κυρίως στο στήθος, το σαγόνι και τα πλευρά του αντιπάλου. Η κατασκευή από νεφρίτη ήταν ιδιαίτερα ακριβή δεδομένου ότι απαιτούσε πολλή εργασία. Οι πολεμιστές που διέθεταν όπλο από νεφρίτη είχαν μεγάλη δύναμη και τιμή. Σήμερα το όπλο αντιπροσωπεύει την αντιμετώπιση και υπερνίκηση των προκλήσεων της ζωής.

Ουαχάικα

Μικρό ρόπαλο που χρησιμοποιείτο όπου απαιτείτο ακαριαίο και αιφνίδιο χτύπημα. Φερόταν μέσω ενός κορδονιού από δέρμα σκύλου, το οποίο ήταν περασμένο στην άκρη της λαβής και γύρω από τον καρπό και τον αντίχειρα. Η εσοχή στην δεξιά πλευρά είναι για την εξουδετέρωση του αντιπάλου, ο οποίος με την σωστή κίνηση και συστροφή του καρπού, μπορούσε να αφοπλιστεί.

Κοτιάτε

Όπλα – έπαθλα τα οποία απονέμονταν στους πολεμιστές για τα κατορθώματά τους στο πεδίο της μάχης, ή σκήπτρα τα οποία κρατούσαν οι αρχηγοί όταν ομιλούσαν. Οι εγκοπές στα πλάγια χρησιμεύουν για την εξουδετέρωση του αντιπάλου, ο οποίος με την σωστή κίνηση και συστροφή του καρπού, μπορούσε να αφοπλιστεί.

Ταϊάχα

Ένα από τα πιο γνωστά όπλα των Μάορι . Περιγράφεται ως ροπαλοειδές ακόντιο μήκους περίπου 2 μέτρων, από ξύλο ή οστά φάλαινας.

Τοκι Που Τανκάτα

Τελετουργικό όπλο, με λεπίδα από νεφρίτη και σκαλιστή ξύλινη λαβή.

Χάκα – πολεμικός χορός

Ο χορός του πολέμου Χάκα, προηγείτο της μάχης για την ενίσχυση του ηθικού μεταξύ των πολεμιστών και για λόγους εκφοβισμού του εχθρού. Ο χορός χαρακτηρίζεται από κραυγές, τραγούδια, προκλητικές κινήσεις, ήχους, εκφράσεις με γουρλωτά μάτια και προεξέχουσα γλώσσα, σημεία τα οποία αποτελούσαν ουσιαστικό τμήμα της πολεμικής διαδικασίας.

Η προτεταμένη γλώσσα λειτουργεί ως προσβολή και σημαίνει, θα σας φάμε μετά την ήττα. Με την κατανάλωση ενός αντιπάλου οι πολεμιστές Μάορι θεωρούσαν ότι ενίσχυαν το μάνα τους και αποκτούσαν κύρος πίνοντας το αίμα του, κατασκεύαζαν αγκίστρια από τα οστά και διατηρούσαν ως τρόπαιο  το κεφάλι του. Οι νίκες στο πεδίο της μάχης αποτελούσαν το μέσον για να διατηρούν την φήμη των προγόνων τους, οι οποίοι «ζούσαν» μέσω των όπλων, τα οποία έφεραν γλυπτές αναπαραστάσεις.

Ενδιαφέροντα στοιχεία του χορού Χάκα:

• Οι χοροί Χάκα δεν έχουν αποκλειστικά πολεμική χροιά, αλλά χορεύονται και σε άλλες περιστάσεις.
  
• Οι χορευτές χρησιμοποιούν κινήσεις του σώματος και εκφράσεις που μπορεί να περιλαμβάνουν γούρλωμα οφθαλμών, επίδειξη γλώσσας, χτύπημα του εδάφους με τα πόδια και χτυπήματα στο σώμα με τα χέρια.
  
• Οι περισσότεροι Χάκα εκτελούνται μόνο από άνδρες, ενώ σε ορισμένους συμμετέχουν γυναίκες στο τραγούδι.
  
• Γίνεται μνεία του χορού σε πολλούς θρύλους των Μάορι .
  
• Πριν την άφιξη των Ευρωπαίων στην Νέα Ζηλανδία ο Χάκα χορευόταν όταν συναντιόνταν δύο ομάδες.
  
• Η ομάδα ράγκμπι της Νέας Ζηλανδίας πριν κάθε αγώνα χορεύει Χάκα, γεγονός που έχει ενισχύσει σημαντικά την δημοφιλία του χορού.
  
• Οι Μάορι χορεύουν Χάκα για να υποδεχθούν τους φιλοξενούμενους και να τιμήσουν την περίσταση.
  
• Κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στην μάχη της Καλλίπολης ένα σύνταγμα της Νέας Ζηλανδίας που αποτελείτο από στρατιώτες Μάορι ξεκίνησε μια βίαιη επίθεση σε εχθρική θέση. Οι Μάορι απώθησαν τον εχθρό και για να γιορτάσουν την επιτυχία χόρεψαν Χάκα πριν συνεχίσουν την αποστολή τους.
  
• Τον Αύγουστο του 2012 προβλήθηκε βίντεο κλιπ με στρατιώτες από το 1^ο και 2^ο Βασιλικό Τάγμα Πεζικού της Νέα Ζηλανδίας, οι οποίοι χόρευαν Χάκα για να τιμήσουν τους συναδέλφους που είχαν πρόσφατα σκοτωθεί στο Αφγανιστάν.
  

Παρακάτω αναφέρονται τα είδη Χάκα:

Βακάτου Βαεβάε

Ο χορός αυτός θέλει τους πολεμιστές να στέκονται σε όρθια θέση και να χτυπούν τα πόδια τους στο έδαφος, χωρίς να φέρουν όπλα. Ο εν λόγω χορός χορευόταν κυρίως από τους Τουχόε που ζούσαν στο ανατολικό τμήμα της Βόρειας Νήσου σε μία δασώδη περιοχή όπου βρίσκεται η λίμνη Γουαϊκαρεμοάνα.

Τούτου Ναράχου

Σε αυτόν οι πολεμιστές έκαναν άλματα προς το πλάι και αποτελούσε προάγγελο μάχης, αφού οι συμμετέχοντες έφεραν όπλα.

Πέρουπερου

Ο εν λόγω χορός ήταν πολεμικός χορός που εκτελούνταν ενώ αντιμετώπιζαν τον εχθρό. Σκοπός του ήταν να εκφοβίσει και να αποθαρρύνει τον εχθρό. Οι χορευτές είχαν όπλα και εκτελούσαν ομαδικά άλματα.

Νκέρι

Σκοπός ήταν να παρακινήσει τους πολεμιστές να «πάρουν πίσω το αίμα τους». Ο χορός αυτός ήταν πολύ εκφραστικός χωρίς καθορισμένες κινήσεις. Οι πολεμιστές εκφράζουν συγκινήσεις και συναισθήματα μέσα από τις κινήσεις τους.

Μανάβα βέρα

Σχετίζεται κυρίως με θάνατο και κηδείες και χορεύεται χωρίς όπλα. Οι χορευτές έχουν ελευθερία έκφρασης στις κινήσεις οι οποίες δεν είναι χορογραφημένες.

Κα Μάτε

Η ομάδα ράγκμπι της Νέας Ζηλανδίας Ολ Μπλάκς έχουν κάνει διάσημο το εν λόγω είδος χάκα, αφού το χορεύουν πριν κάθε αγώνα. Ο εν λόγω τελετουργικός χορός δημιουργήθηκε από έναν Μάορι αρχηγό και πολέμαρχο ονόματι Τε Ραουπαράχα για να γιορτάσει την απόδρασή του από τους εχθρούς που τον κυνηγούσαν και ξεκινά με τις λέξεις «θα πεθάνω, θα πεθάνω, θα ζήσω, θα ζήσω».

Εκπαίδευση & τελετουργίες

Οι νεαροί εκπαιδεύονταν με σκοπό να βρίσκονται σε συνεχή επαγρύπνηση, ευκινησία και αντοχή, προκειμένου να παραμένουν πάντα ετοιμοπόλεμοι. Οι Μάορι επιδίδονταν επίσης στον κανιβαλισμό, καθώς θεωρούσαν την σάρκα των νεκρών εχθρών τους, ως πνευματικό ελιξίριο δύναμης. Ωστόσο, σπάνια ασχολούνταν με τον κανιβαλισμό σε καιρό ειρήνης. Μακρά διαστήματα ειρήνης επιτυγχάνονταν μέσω της επιμειξίας των ηγετών της φυλής, αφού πίστευαν ότι εφόσον δύο φυλές συγγένευαν, δεν ήταν έντιμο να πολεμήσουν μεταξύ τους.

Η πνευματική δύναμη Μάνα

Οι πολεμιστές Μάορι που διέθεταν ισχυρό Μάνα κατείχαν δύναμη και εξουσία (Μάνα = πνευματική – βιολογική δύναμη, η ζωτική ουσία όλων των πραγμάτων). Όταν νικούσαν στην μάχη κέρδιζαν επιπλέον Μάνα που περνούσε μέσω των όπλων στις επόμενες γενιές. Με αυτόν τον τρόπο τα σκαλιστά όπλα διαποτίζονταν με την ιερή δύναμη των προκατόχων τους και προσέδιδαν εξουσία και ισχύ με την πάροδο του χρόνου. Οι ηττημένοι πολεμιστές έπρεπε να νικήσουν τους εχθρούς τους για να αποκαταστήσουν το Μάνα τους, ή την ιερή ενέργεια, οπότε ο πόλεμος κατέληγε σε έναν φαύλο κύκλο.

Θρησκεία

Οι αρχαίοι Μάορι είχαν δύο πρωτεύοντες θεούς: Τον Του ή Τουματαέγκα, θεό του πολέμου και τον Ρόνγκο, θεό της ειρήνης και της γεωργίας. Κατά την εποχή της σποράς, οι Μάορι συμβίωναν ειρηνικά, προκειμένου να φυτέψουν τις καλλιέργειές τους, καθότι μια καλή συγκομιδή ήταν απαραίτητη για λόγους σίτισης και θεωρείτο σημαντικότερη από τον πόλεμο.

Μόλις η ετήσια τροφή αποθηκευόταν, οι φυλές έρχονταν σε πόλεμο μεταξύ τους στο όνομα του Του, του θεού του πολέμου. Όπως και οι αρχαίες Ελληνικές πόλεις – κράτη, έτσι και οι Μάορι σε περίπτωση ξένου εισβολέα πολεμούσαν ενωμένοι με γενναιότητα, αλλά αντιμετώπιζαν σοβαρό πρόβλημα στην ενοποίηση.

Τα Μόκο η δερματοστιξία (τατουάζ)

Οι Μαορί είναι γνωστοί για την περίτεχνη δερματοστιξία τους (τατουάζ) η οποία ονομάζεται Τα Μόκο και αποτελούσε ανέκαθεν σημαντικό τμήμα του πολιτισμού τους. Την εν λόγω πρακτική μετέφεραν από την Πολυνησία οι πρώτοι άποικοι Μάορι για να καταδεικνύουν την κοινωνική θέση και ιεραρχία. Στις αρχές της κοινωνίας των Μάορι οι περισσότεροι είχαν τατουάζ, το σχήμα και πλήθος των οποίων αντικατόπτριζε το κοινωνικό καθεστώς, το οποίο άλλαζε αυξομειούμενο ανάλογα με την απόδοσή τους στις μάχες. Με τατουάζ σημειώνονταν επίσης και οι δούλοι, πολλοί εκ των οποίων ενίοτε καταλάμβαναν εξέχουσα κοινωνική θέση. Τα τατουάζ χρησίμευαν επίσης για να προσελκύουν το αντίθετο φύλο.

Η εφαρμογή τατουάζ αποτελούσε σημαντικό βήμα προς την ωριμότητα και υπήρχαν πολλές τελετές και τελετουργίες που συνδέονταν με την εκδήλωση. Αξίζει να τονισθεί ότι μέχρι τις αρχές της δεκαετίας για την εγχάραξη των τατουάζ χρησιμοποιούνταν σμίλες από οστά με εξαιρετικά αιχμηρή άκρη. Ήταν μια εξαιρετικά μακρά και επίπονη διαδικασία που περιλάμβανε χάραξη βαθιών αυλακώσεων στο δέρμα. Τέλος σημειώνεται ότι σε αντίθεση με τους άνδρες οι οποίοι έφεραν τατουάζ σε όλο το σώμα τους, οι γυναίκες είχαν συνήθως στα χείλη και το πηγούνι.

Μάορι και μάχη της Κρήτης

Οι Μάορι ήλθαν στην Ευρώπη από την Νέα Ζηλανδία, την Πολυνησία και τα νησιά Κούκ, μαζί με το εκστρατευτικό σώμα των Αυστραλών και των Νεοζηλανδών για να πολεμήσουν στο πλευρό των συμμάχων. Πολέμησαν με πάθος, δύναμη και εξαιρετικό θάρρος και πολλοί από αυτούς αναδείχθηκαν σε ήρωες πολέμου. Υπερασπίστηκαν ξένα για αυτούς εδάφη, σαν να είναι η πατρίδα τους.

Το πρωί της 20^ης Μαΐου, μετά από σφοδρό βομβαρδισμό και πολυβολισμό από αεροσκάφη της Λουφτβάφφε, άρχισε η κατά κύματα ρίψη αλεξιπτωτιστών και προσγείωση αεροπλάνων στην δυτική Κρήτη. Οι Ελληνοβρετανικές δυνάμεις άρχισαν αμέσως τις βολές αντιαεροπορικών πυρών, ενώ οι μονάδες πεζικού προσέβαλαν με δραστικά πυρά τους αλεξιπτωτιστές στον αέρα και έδαφος. Στο Μάλεμε η ομάδα Κομήτης, υπό τον υποστράτηγο Μάιντλ, κατέλαβε την γέφυρα του ποταμού Ταυρωνίτη και το στρατόπεδο της RAF, αλλά δεν μπόρεσε να καταλάβει το αεροδρόμιο. Μέχρι τις απογευματινές ώρες η μάχη για το ύψωμα 107, που δέσποζε του αεροδρομίου, ήταν σκληρή, με τους Νεοζηλανδούς να προτάσσουν σθεναρή άμυνα. Τα ξημερώματα της 25^ης Απριλίου του 1941 ο Χίτλερ υπέγραψε την διαταγή υπ’ αριθμόν 28, βάσει της οποίας η νήσος Κρήτη, έπρεπε να καταληφθεί από τις δυνάμεις της Βέρμαχτ.

Οι Νεοζηλανδοί πολέμησαν ηρωικά μαζί με τους Κρητικούς μαχητές το 1941 απέναντι στους Ναζί. Τον Μάιο του 1941 η άμυνα αποτελείτο από περίπου 9.000 Έλληνες: 3 τάγματα της V Μεραρχίας του Ελληνικού Στρατού, την Κρητική Χωροφυλακή (δύναμη τάγματος) την Φρουρά Ηρακλείου (τάγμα άμυνας που αποτελούνταν κυρίως από προσωπικό για μεταφορές και διοικητική μέριμνα) και τμήματα του 12^ου και του 20^ου Ελληνικού τμήματος στρατού (είχαν καταφύγει στην Κρήτη και είχαν οργανωθεί υπό Βρετανική διοίκηση).

Το στρατιωτικό απόσπασμα της Βρετανικής Κοινοπολιτείας αποτελούνταν από την αρχική βρετανική φρουρά και 25.000 ακόμα στρατιώτες που είχαν εγκαταλείψει την ηπειρωτική χώρα και αποτελούσαν, πρόχειρες μονάδες φτιαγμένες βιαστικά από στρατιώτες κάθε είδους χωρίς ηγεσία και λιποτάκτες. Οι περισσότεροι από αυτούς δεν είχαν βαρύ εξοπλισμό.

Οι μονάδες-κλειδιά ήταν η 2^η Νεοζηλανδική Μεραρχία στην οποία συμπεριλαμβάνονταν το 28° Τάγμα Μάορι ,  η Αυστραλιανή 19^η ταξιαρχία και η Βρετανική 14^η ταξιαρχία πεζικού. Οι συμμαχικές δυνάμεις είχαν στη διάθεση τους 16 άρματα μάχης τύπου Cruiser Mk I. Υπήρχαν ακόμα περίπου 85 πυροβόλα διαφόρων διαμετρημάτων. Πολλά από αυτά ήσαν Ιταλικά που είχαν περιέλθει σε Ελληνικά χέρια και δεν διέθεταν στόχαστρα.

Στις 30 Απριλίου ο Νεοζηλανδός στρατηγός Μπέρναρντ Φράιμπεργκ διορίστηκε διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων στην Κρήτη. Η κατοχή του νησιού παρείχε στο Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό άριστα λιμάνια για την ανατολική Μεσόγειο.

Οι Μάορι είχαν έναν επιπλέον λόγο να πολεμούν κατά των Γερμανών. Το χρώμα και η φυλή τους στην φυλετική κλίμακα των Ναζί, τους κατέτασσε μαζί με τους Ρώσους στην τελευταία βαθμίδα του ανθρώπινου γένους, στους «υπανθρώπους» (untermenschen). Συνολικά στο πλευρό των συμμάχων πολέμησαν 16.000 Μάορι . Το βάπτισμα του πυρός το έλαβαν στην Ελλάδα. Αρχικά μαζί με άλλους Νεοζηλανδούς, είχαν διαταγές να καθυστερήσουν την κάθοδο των Γερμανών και να κρατήσουν τα στενά του Ολύμπου, μέχρι τις Θερμοπύλες.

Τέχνες

Οι κύριες παραδοσιακές τέχνες της Μάορι χαρακτηρίζονται από το σκάλισμα σε ξύλο, πέτρα, ή οστά, τα γεωμετρικά σχέδια σε πλεκτικές και ύφανση, τα ζωγραφισμένα σχέδια σε ξύλο και βράχους και στην δερματοστιξία. Οι εθνολόγοι θεωρούν ότι η τέχνη των Μάορι διεκόπη απότομα με την άφιξη των Ευρωπαϊκών εποίκων στη Νέα Ζηλανδία και θεωρούν ότι η μετέπειτα εξέλιξή της υπέστη Ευρωπαϊκές επιρροές. Είναι απαραίτητο να επισημάνουμε ωστόσο, ότι οι μεγάλες μορφές τέχνης των Μάορι ουδέποτε έχασαν την δυναμική τους και υπήρξε συνεχής εξέλιξη από την προ Ευρωπαϊκή περίοδο μέχρι σήμερα.

Είναι γεγονός ότι η δερματοστιξία δεν ασκείται πλέον και ελάχιστα έργα χάραξης πέτρας έχουν γίνει τα τελευταία 50 χρόνια. Αλλά οι εγχάρακτες οικίες που έχουν κτιστεί τα τελευταία 30 χρόνια είναι περισσότερες από οποιαδήποτε περίοδο στην ιστορία των Μάορι , αφού πολλοί από τους σημερινούς χαράκτες κατάγονται από παραδοσιακές οικογένειες χαρακτών. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει επιφέρει πολλές αλλαγές, αλλά όλες οι τέχνες παραμένουν πάντα ζωντανές παρά τις οιεσδήποτε επιρροές.

Εξέλιξη

Μετά την απώλεια του μεγαλύτερου τμήματος εδαφών από τους Ευρωπαίους αποίκους, οι Μάορι εισήλθαν σε περίοδο παρακμής και μέχρι το τέλος του 19^ου αιώνα θεωρήθηκε πως ο πληθυσμός θα έπαυε να υφίσταται ως ξεχωριστή φυλή και θα αφομοιωνόταν από τον αντίστοιχο Ευρωπαϊκό. Εντούτοις η προβλεπόμενη παρακμή δεν συνέβη και τα επίπεδα πληθυσμού συνήλθαν. Παρά τον μεγάλο βαθμό ανάμειξης μεταξύ Μάορι και Ευρωπαϊκών πληθυσμών, κατόρθωσαν να διατηρήσουν την πολιτιστική τους ταυτότητα και τις δεκαετίες 1960 και 1970 υπήρξε πολιτιστική αναζωογόνηση. Σήμερα ουδείς Μάορι δεν ζει σύμφωνα με τον παραδοσιακό προ-Ευρωπαϊκής επαφής τρόπο ζωής.

Κάποιες κυβερνήσεις και πολιτικές πρωτοβουλίες οδήγησαν στην αποζημίωση για συγκεκριμένες ιστορικές περιπτώσεις άδικης δήμευσης και παραβίασης δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. Προς τούτο ιδρύθηκε ειδικό δικαστήριο, το Δικαστήριο Γουαϊτάνγκι, για να ερευνήσει και να κάνει συστάσεις για τέτοια θέματα. Ως αποτέλεσμα των αποζημιώσεων, οι Μάορι σήμερα έχουν σημαντικά συμφέροντα στην αλιευτική και δασική βιομηχανία.

Σε πολλές περιοχές της Νέας Ζηλανδίας, η γλώσσα Μάορι έπαυσε να χρησιμοποιείται ως ζωντανή κοινοτική γλώσσα (από σημαντικό αριθμό ανθρώπων) στα μεταπολεμικά χρόνια. Η αναζωογονητική προσπάθεια επιδοτείται από γενναιόδωρες κρατικές χρηματοδοτήσεις. Ο πολιτισμός Μάορι και η γλώσσα διδάσκονται στα περισσότερα Νεοζηλανδικά σχολεία. Η Τηλεόραση Μάορι, ένας κρατικά επιχορηγούμενος τηλεοπτικός σταθμός είναι υποχρεωμένος να μεταδίδει κυρίως σε Μάορι γλώσσα, η οποία έχει ισοδύναμο στάτους με τα Αγγλικά στην κυβέρνηση και τον νόμο, ενώ οι Μάορι πολιτικοί κατέχουν επτά έδρες στο Κοινοβούλιο της Νέας Ζηλανδίας (μπορούν επίσης να κατέχουν Γενικές έδρες) και πολλά Νεοζηλανδικά συμβούλια και κυβερνητικές οργανώσεις υποχρεούνται να νομοθετούν συνεργαζόμενα με τους Μάορι .

Σήμερα ο πληθυσμός των Μάορι ανέρχεται παγκοσμίως σε 750.000 περίπου και κατανέμεται ως εξής: Νέα Ζηλανδία 598.000 – Αυστραλία 155.000 – Ηνωμένο Βασίλειο 8.000 – Ηνωμένες Πολιτείες 3.000 – Καναδάς 1.300 – άλλες χώρες 8.000.

Παρά τις σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές προόδους τον 20^ο αιώνα, οι Μάορι έχουν ακόμα πενιχρές επιδόσεις στις στατιστικές υγείας, εκπαίδευσης και εργασίας, ενώ υπερ-εκπροσωπούνται σε στατιστικές εγκλημάτων και καταδικών.

Πηγές

«Προέλευση των Μάορι » Kerry Howe (2006).

«Μεταναστεύσεις του Ειρηνικού ωκεανού». Geoffrey Irwin (2006)

maorisource.com

wikipedia

 

Η δημοσίευση με τίτλο Μάορι από τον δημιουργό Χείλων διατίθεται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές