Νικκολό Μακιαβέλλι (3 Μαΐου 1469 – 21 Ιουνίου 1527)

εξώφυλλο: πορτρέτο του Niccolò Machiavelli από τον Santi di Tito _ Santi di Tito, Public domain, via Wikimedia Commons

Ο Ηγέτης πρέπει να ασκεί τη σκέψη του, μελετώντας την Ιστορία και τις πράξεις επιφανών ηγετών. Να εξετάζει τις αιτίες της νίκης ή της ήττας τους ώστε να μπορεί να διακρίνει τι πρέπει να αποφεύγει και σε τι πρέπει να τους μιμηθεί.

Νικκολό Μακιαβέλλι, «Ο Ηγεμών»

Ο Μακιαβέλλι ήταν Ιταλός διπλωμάτης, πολιτικός, ιστορικός, ανθρωπιστής και συγγραφέας της Αναγέννησης. Γεννήθηκε στη Φλωρεντία, ως τρίτο παιδί και πρώτο αγόρι του Μπερνάρντο Νικκολό Μακιαβέλλι και της Μπαρτολομέα ντι Στέφανο Νέλλι. Η οικογένεια Μακιαβέλλι καταγόταν από οίκο μαρκησίων της Τοσκάνης από τον οποίο προήλθαν δεκατρείς κυβερνητικοί αξιωματούχοι της Φλωρεντίας (Florentine Gonfalonieres Justice). Ο πατέρας του μερίμνησε ώστε ο νεαρός Νικκολό να λάβει Ουμανιστική εκπαίδευση, σύμφωνα με τα κλασικά πρότυπα της εποχής.

Η Αναγέννηση στην οποία μεγάλωσε ο Μακιαβέλλι υπήρξε από τις λαμπρότερες περιόδους σε θέματα πολιτικής, πνευματικής, καλλιτεχνικής και εκκλησιαστικής φύσης. Η Φλωρεντία ήταν μεταξύ των Ιταλικών δημοκρατιών που ανταγωνίζονταν τις μεγάλες πολιτικές δυνάμεις της εποχής – τον Παπισμό και την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, μαζί με τη Γαλλία και την Ισπανία. Νέες εκδόσεις και μεταφράσεις κλασικών Ελληνικών και Ρωμαϊκών κειμένων παρείχαν υλικό για το πνευματικό κίνημα της Αναγέννησης, το οποίο συνδύαζε το ενδιαφέρον για το Χριστιανισμό με την εξερεύνηση της κλασικής κουλτούρας. Να σημειωθεί ότι την εποχή του Μακιαβέλλι η Εκκλησία διαδραμάτιζε ήδη σημαντικό ρόλο στην Ευρώπη και η εμπλοκή της στην παγκόσμια πολιτική περιελάμβανε την συμμετοχή της σε κατακτητικούς πολέμους.

Η Φλωρεντία είχε αναδειχθεί σε τραπεζικό κέντρο και από το 1434 κυβερνούσε ο Οίκος των Μεδίκων. Στα εφηβικά του χρόνια βίωσε μια αποτυχημένη απόπειρα κατά της δυναστείας των Μεδίκων από τον Οίκο Πάτσι το 1478, καθώς και τη ραγδαία άνοδο του Δομινικανού μοναχού Σαβοναρόλα. Όταν ο Μακιαβέλλι ήταν 25 ετών, ο Κάρολος VIII της Γαλλίας εισέβαλε στην Ιταλία και τους Μεδίκους διαδέχθηκε ο Σαβοναρόλα. Μετά από ταραχώδη εξουσία τεσσάρων ετών, ο Σαβοναρόλα εκτελέστηκε και ο Πιέρο Σοντερίνι αποκατέστησε τη δημοκρατική διακυβέρνηση.

Σε ηλικία 30 ετών ο Μακιαβέλλι, αναλαμβάνει Γραμματέας των Δέκα στην Β’ Καγκελαρία (με αρμοδιότητα υποθέσεις εσωτερικών και πολέμου) μια σημαντική θέση που περιλάμβανε τόσο εσωτερικά όσο και διπλωματικά καθήκοντα. Μετά την αναδιάρθρωση της δημοκρατίας το 1502 και τον ορισμό του Σοντερίνι ως Γονφαλονιέρου/Gonfaloniere, η επιρροή του Μακιαβέλλι αυξήθηκε. Ανέλαβε διπλωματικές αποστολές σε πολλές από τις μεγάλες Ευρωπαϊκές δυνάμεις και εργάστηκε για την αναβάθμιση της εθνοφρουράς της Φλωρεντίας, με αποτέλεσμα να αποκτήσει εχθρούς.

Στις εν λόγω αποστολές ήλθε σε επαφή με ορισμένες από τις ισχυρότερες πολιτικές προσωπικότητες της εποχής στην Ευρώπη, όπως τον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο ΧΙΙ, τον Πάπα Ιούλιο ΙΙ και τον αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Μαξιμιλιανό Ι. Στον Μακιαβέλλι έκανε επίσης μεγάλη εντύπωση ο Καίσαρας Βοργίας, που είχε διοριστεί από τον πατέρα του, τον Πάπα Αλέξανδρο VI, ως Δούκας της Ρωμανίας. Οι κρίσεις που διατύπωνε στις επιστολές προς τη Σινιορία (Φλωρεντινή κυβέρνηση) για αυτά τα πρόσωπα που συνάντησε ως απεσταλμένος αποτέλεσαν την πρώτη ύλη για τα πορτραίτα τους που σκιαγράφησε στο έργο του Il principe (Ο Ηγεμών).

Ο Μακιαβέλλι από το 1501 μέχρι το θάνατό του, ήταν παντρεμένος με τη Μαριέττα Κορσίνι με την οποία απέκτησαν επτά παιδιά (Μπερνάρντο, Λουδοβίκο, Γκουίντο, Πιέρο, Μπαρτολομέα, Μπάτσα, Πριμεράμα και Μπατσίνα) ενώ οι εξωσυζυγικές του δραστηριότητες υπήρξαν σκανδαλώδεις.

Το 1512 επανήλθαν στην εξουσία οι Μέδικοι καθώς ο Καρδινάλιος Τζοβάνι ντε Μέτσι, ο οποίος επρόκειτο να εκλεγεί ως Πάπας Λέων Χ, κατέκτησε τη Φλωρεντία μαζί με τον Πάπα Ιούλιο ΙΙ. Με την αλλαγή καθεστώτος ο Μακιαβέλλι απομακρύνθηκε από τα αξιώματα και συνελήφθη για συνωμοσία κατά των Μεδίκων.

**Ο Λορέντζο των Μεδίκων στον οποίο ήταν αφιερωμένη η τελική έκδοση του «Ηγεμόνα»** Cristofano dell’Altissimo, Public domain, via Wikimedia Commons

Ο Μακιαβέλλι τα επόμενα χρόνια συνέγραψε τα σημαντικότερα έργα του, όταν αποσύρθηκε στο πατρικό του κτήμα στην περιοχή Σαντ’ Αντρέα έξω από τη Φλωρεντία, χωρίς όμως να εγκαταλείψει τις πολιτικές του φιλοδοξίες. Το πρώτο του έργο, Ο Ηγεμών/Il Principe, το οποίο ολοκλήρωσε προς τα τέλη του 1513, φέρει μια αφιέρωση στον Λορέντζο των Μεδίκων — εκφράζοντας τις ελπίδες του να επιστρέψει στην πολιτική ζωή. Την ίδια περίπου εποχή, συνέγραφε τον Λόγο επί των δέκα πρώτων βιβλίων του Τίτου Λίβιου/Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio, ένα τρίτομο έργο που ολοκληρώθηκε το 1517. Ωστόσο, ουδεμία πολιτική πραγματεία δημοσιεύθηκε κατά τη διάρκεια του βίου του, αφού οι Λόγοι δημοσιεύθηκαν το 1531 και Ο Ηγεμών το 1532.

Ο Μακιαβέλλι συνέχισε να συγγράφει και μετά το 1513. Ο Χρυσός Όνος/Asino d’oro, αν και δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, γράφτηκε το 1517, ενώ το επόμενο έτος ακολούθησε η κωμωδία Μανδραγόρας/Mandragola. Στις αρχές της δεκαετίας του 1520, ο Μακιαβέλλι έγραψε το Βίος του Καστρούτσιο Καστρακάνι της Λούκα/Vita di Castruccio Castracani da Lucca, ενώ την ίδια χρονική περίοδο οι Μέδικοι του ανέθεσαν να γράψει τις Ιστορίες της Φλωρεντίας/Istorie fiorentine (δημοσιεύτηκε το 1525) και το 1521 δημοσίευσε το Περί τέχνης του πολέμου/Dell’arte della guerra.

Το καθεστώς των Μεδίκων, ανατράπηκε τον Μάιο του 1527 μετά την ήττα της Φλωρεντίας από την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, η δημοκρατία παλινορθώθηκε και ο Μακιαβέλλι έχασε τη θέση του. Απογοητευμένος πέθανε λίγο αργότερα στη Φλωρεντία από πάθηση του στομάχου. Ωστόσο, η πολιτική του κληρονομιά μόλις είχε ξεκινήσει.

Εισαγωγή στο έργο του Μακιαβέλλι

Παρόλο που ο Μακιαβέλλι ήταν πολυσχιδής – σύμβουλος, ποιητής, ιστορικός – καθιερώθηκε για το βιβλίο του ο Ηγεμών, που αφορούσε στις αρχές – αρετές – προσόντα που πρέπει να διέπουν τους ηγέτες. Το βιβλίο διδάσκεται σε φοιτητές που σπουδάζουν πολιτικές επιστήμες και κατέχει περίοπτη θέση στις βιβλιοθήκες πολιτικών και επιχειρηματιών. Ο Ηγεμών δεν ήταν το μοναδικό σημαντικό πολιτικό του έργο, αφού κατέγραψε την εμπειρία του και στο Λόγο επί των δέκα πρώτων βιβλίων του Τίτου Λίβιου. Σε αμφότερα τα έργα παρουσιάζει την πολιτική του επιστήμη σε όλες τις πτυχές της, αν και με διαφορετικές επισημάνσεις που οδήγησαν σε αντικρουόμενες ερμηνείες.

Ο Ηγεμών

Ο Μακιαβέλλι προσέφερε τον Ηγεμόνα ως συμβουλευτικό βιβλίο στον Λορέντζο των Μεδίκων, ο οποίος κυβέρνησε τη Φλωρεντία από το 1514 μέχρι το 1519. Αποτυπώνοντας την πολιτική του επιστήμη σε ένα βιβλίο συμβουλών, ο Μακιαβέλλι κατέδειξε τη συμμετοχή του στην παράδοση του πολιτικού προβληματισμού, ως καθρέφτης των ηγεμόνων. Πολλοί από τους μεγάλους Χριστιανούς μελετητές της πολιτικής έκαναν το ίδιο όπως ο Αυγουστίνος Ιππώνος στο «Η Πόλη του Θεού/De civitate dei» ο Αιγίδιος Ρωμανός (Giles of Rome) στο «Κυβερνητικοί αξιωματούχοι/De regimine principum» και ο Θωμάς Ακινάτης στο «Η διακυβέρνηση των Ηγεμόνων/De regno and regem Cypri». Σύμφωνα με τον Αιγίδιο «Ο Ηγεμών» ήταν το πλέον διαδεδομένο εγχειρίδιο στην πολιτική λογοτεχνία κάτι που ο Μακιαβέλλι είχε προβλέψει.

Τα 26 κεφάλαια του έργου χωρίζονται σε τρία μέρη. Τα πρώτα 11 κεφάλαια αφορούν σε αρχές και ηγέτες, τα κεφάλαια 12-14 αφορούν στη σχέση του ηγέτη με το στρατό και τα κεφάλαια 15-26 αναφέρονται στις αρετές που αρμόζουν σε έναν ηγέτη και τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να βοηθήσουν όσους διαβάσουν το έργο.

Το θέμα των αρχικών κεφαλαίων του Ηγεμόνα είναι οι τύποι εξουσίας και οι τρόποι απόκτησης. Σε αντίθεση με τα μεγάλα κλασικά έργα πολιτικής επιστήμης όπως η «Πολιτική» του Αριστοτέλη, ο Μακιαβέλλι τονίζει τον τρόπο απόκτησης εξουσίας – γνώση χρήσιμη σε έναν φιλόδοξο ηγεμόνα παρά για τον απλό θεματοφύλακα της υφιστάμενης εξουσίας. Ο Μακιαβέλλι στο 2^ο κεφάλαιο υποβαθμίζει την κληρονομική εξουσία, ως το πρώτο και λιγότερο ενδιαφέρον είδος και επικεντρώνεται στην απόκτηση εξουσίας. Διαχωρίζει τα πριγκιπάτα σε αυτά που κατακτώνται και στα αυτοδιοικούμενα. Αναλύει τις εξουσίες που αποκτώνται με όπλα και τν περιουσία και τις εξουσίες που αποκτώνται με όπλα και την αρετή του ηγέτη. Τα επόμενα κεφάλαια αναφέρονται στην απόκτηση εξουσίας μέσω εγκλημάτων, συμμαχίας με το λαό, στρατιωτικής δύναμης και μέσω θρησκευτικών παρεμβάσεων.

**Εξώφυλλο του «Ηγεμόνα» του «Βίου του Καστρούτσιο Καστρακάνι της Λούκα» από έκδοση του 1550** Niccolò Machiavelli, Public domain, via Wikimedia Commons

Η έμφαση του Μακιαβέλλι στον τρόπο με τον οποίο κατακτάται η εξουσία συνεπάγεται αλλαγή οπτικής γωνίας από ό,τι ήταν γνωστό στην πολιτική ανάλυση του Αριστοτέλη. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, τα πολιτικά καθεστώτα ταξινομούνταν βάσει δύο κριτηρίων: τον αριθμό των κυβερνώντων (ένας, λίγοι, πολλοί) και το αν η εξουσία ήταν για το κοινό καλό ή επ’ ωφελεία των κυβερνώντων. Η εν λόγω ταξινόμηση καταδείκνυε το αντικείμενο των πολιτικών καθεστώτων αφενός και αφετέρου την βαρύτητα κάθε καθεστώτος στη δικαιοσύνη και τον κομματισμό (νόμος πολλών, λίγων ή ενός). Η μεταστροφή του Μακιαβέλλι στον Ηγεμόνα δίνει έμφαση στον τρόπο απόκτησης της εξουσίας και όχι στον σκοπό, γεγονός που αποκλίνει από το κοινό καλό και τη δικαιοσύνη, που ήταν η βάση της κλασικής φιλοσοφίας.

Εξετάζοντας την κατάκτηση της εξουσίας, ο Μακιαβέλλι προβάλλει ένα στοιχείο που σηματοδοτεί την απομάκρυνση από την κλασική και Χριστιανική σκέψη – το στοιχείο της αναγκαιότητας. Ο κληρονομικός ηγεμόνας δεν έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον Μακιαβέλλι, διότι λόγω της αγάπης που έχει ο λαός γι’ αυτόν, έχει «λιγότερα κίνητρα και ανάγκη να αποκτήσει εξουσία». Ο επίδοξος ηγεμόνας δεν διαθέτει αυτήν την ασφάλεια και έτσι η περίπτωσή του παρουσιάζει μεγαλύτερη δυσκολία αλλά ταυτόχρονα ευκαιρία για διάκριση και δόξα. Καθώς ο Μακιαβέλλι εξετάζει τα διάφορα είδη επίδοξου ηγεμόνα, θεωρεί ότι οι ικανοί έχουν περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας. Αν και το να είσαι νέος ηγεμών απαιτεί την «ανάγκη να έλθεις σε ρήξεις» – όχι ως δίλημμα για το αν πρέπει, αλλά ως ανάγκη να το πράξεις – οι νέοι ηγεμόνες αποτελούν δείγμα του τι μπορεί να επιτύχουν βασιζόμενοι στις ικανότητές τους ή σε αυτό που ο Μακιαβέλλι αποκαλεί «με τα ίδια σου χέρια» αφού όσοι βασίζονταν σε αυτές δεν έχουν ανάγκη την τύχη «παρά μόνο την ευκαιρία». Σύμφωνα με τον Μακιαβέλλι παραδείγματα τέτοιων ηγετών είναι οι Θησέας, Κύρος, Ρωμύλος και Μωυσής. Ο Μακιαβέλλι προτείνει την ύπαρξη ενός νέου είδους αρετής που προβλέπει ανυπακοή στις εντολές του Θεού και εκμετάλλευση των ευκαιριών.

Η νέα αντίληψη περί αρετής του Μακιαβέλλι αναδεικνύεται σαφέστερα στο κεφάλαιο 15 του Ηγεμόνα. Σε αυτό το κεφάλαιο απευθύνεται όχι μόνο σε ηγέτες αλλά σε όλους τους άνδρες. Όπως αναφέρει οι παλαιοί συγγραφείς διδάσκουν στους ηγεμόνες τι πρέπει να κάνουν αντί να τους υποδεικνύουν πώς πρέπει να ενεργούν στην πραγματικότητα. Σύμφωνα με τον Μακιαβέλλι «Το να επιδιώκεις την αρετή με την παραδοσιακή έννοια ηθικής, οδηγεί στην καταστροφή».

Στην περί αρετής ανάλυση του Αριστοτέλη στο έργο «Ηθικά Νικομάχεια» κάθε προσόν είναι ο μέσος όρος δύο ελαττωμάτων. Η αρετή του θάρρους, για παράδειγμα, επιτυγχάνει σωστή ισορροπία σε θέματα φόβου. Η υπέρβαση είναι το ελάττωμα της απερισκεψίας, που οφείλεται στην δειλία. Ο Μακιαβέλλι παρουσιάζει αντ’ αυτού αρκετά προσόντα για τα οποία οι ηγέτες επαινούνται ή κατηγορούνται, χωρίς να υποδεικνύει ποια είναι αξιέπαινα και ποια αποτρόπαια. Θεωρεί ότι η ικανότητα του ηγεμόνα συνίσταται στην ορθή αξιοποίηση των εν λόγω προσόντων, ενώ ταυτόχρονα διαχειρίζεται τους επαίνους και τις ευθύνες που τα συνοδεύουν.

**Άγαλμα του Μακιαβέλλι, έξω από την Πινακοθήκη Ουφίτσι** Lorenzo Bartolini, Public domain, via Wikimedia Commons

Στα επόμενα τέσσερα κεφάλαια (16 – 19) εξετάζει αρκετά από αυτά τα προσόντα για να διευκρινίσει τι εννοεί. Η γενναιοδωρία και η φειδώ είναι αντίθετες, αφού η γενναιοδωρία είναι αξιέπαινη ενώ η φειδώ κατακριτέα. Στη ανάλυση του Μακιαβέλλι, η γενναιοδωρία που προσφέρεται στο τέλος στερεί από τον ηγεμόνα τα περιθώρια παροχών. Αντ’ αυτού, πρέπει να διαχειρίζεται τις υποθέσεις με τέτοιο τρόπο ώστε να κερδίσει τα υλικά οφέλη της φειδούς μαζί με τη φήμη της γενναιοδωρίας.

Αν και ο Μακιαβέλλι προτρέπει τους ηγεμόνες να χρησιμοποιούν καλές και κακές μεθόδους, δεν εγκρίνει την κακία με την παραδοσιακή έννοια. Ο Αριστοτέλης δίδαξε ότι οι αρετές και οι κακίες ήταν ενέργειες που αποκτήθηκαν με την πάροδο του χρόνου. Ο Μακιαβέλλι απέχει πολύ από το να επιτρέπει στους ηγεμόνες να ενδίδουν στις επιθυμίες τους – ιδιαίτερα για την ιδιοκτησία ή τις γυναίκες των υπηκόων τους. Αντίθετα, ένας συνετός ηγεμόνας πρέπει να μελετήσει τι είναι απαραίτητο για την επιτυχία του σκοπού του. Πρέπει, όπως γράφει ο Μακιαβέλλι στο κεφάλαιο 15, «να μάθει να μην είναι καλός και να το χρησιμοποιεί ανάλογα με τις περιστάσεις». Πρέπει να επιλέξει ό, τι είναι αναγκαίο ανάλογα με την χρονική στιγμή, προκειμένου να αποτρέψει τυχαίες παρενέργειες. Η ικανότητα να γίνει αυτό με επιτυχία είναι η καρδιά της νέας αντίληψης περί αρετής του Μακιαβέλλι.

Σύμφωνα με τον, οι παραδοσιακές αρετές αλληλοαναιρούνται. Ακριβώς όπως η γενναιοδωρία μπορεί να οδηγήσει στην απώλεια όλων των αγαθών, έτσι και ο οίκτος μπορεί να προκαλέσει σκληρές καταστάσεις, ενώ μια φαινομενικά σκληρή πράξη μπορεί να φέρει την ασφάλεια που είναι απαραίτητη στους ανθρώπους για να ευδοκιμήσουν. Αντί να συμβουλεύσει τους αναγνώστες του να ακολουθήσουν το παράδειγμα των αγίων ή του Θεού, ο Μακιαβέλλι επικαλείται παραδείγματα θηρίων όπως η αλεπού και το λιοντάρι προκειμένου να περιγράψει τον συνδυασμό της εξυπνάδας και της δύναμης που απαιτείται για να κυβερνηθεί σωστά ένα πριγκιπάτο. Ο ηγεμόνας πρέπει να αποφεύγει να προκαλεί μίσος ή περιφρόνηση σε όσους κυβερνά. Πρέπει να είναι κύριος των πράξεων και του τρόπου με τον οποίο εκλαμβάνονται και πρέπει να γνωρίζει τις αρετές που οι άλλοι επιθυμούν να δουν σε εκείνους που τους κυβερνούν.

Ο Μακιαβέλλι δείχνει σ’ έναν φιλόδοξο ηγεμόνα πώς να τοποθετηθεί σε σχέση με τις δύο τάσεις που διέπουν τον πολιτικό βίο – εκείνη του μεγάλου ηγέτη που θέλει να κυβερνήσει και εκείνη των ανθρώπων που δεν επιθυμούν να κυβερνηθούν. Η επιστήμη του Μακιαβέλλι παρουσιάζει την πολιτική ζωή ως προϊόν αυτών των ανταγωνιστικών τάσεων. Οπλισμένος με αυτήν την γνώση, ουδείς ηγεμόνας θα ενεργούσε όπως οι Ιταλοί πρίγκιπες την εποχή του Μακιαβέλλι και κατόπιν θα κακοτύχιζε τον εαυτό του. Οι πολιτικοί επικαλούνται την επίδραση της τύχης και της ανθρώπινης αρετής και αν δεν αντιτάξουν την αρετή ενάντια στην τύχη, θα εκπέσουν του αξιώματος. Η πίστη στην πρόνοια μπορεί να στηρίξει τους ανθρώπους όταν υποφέρουν, αλλά δεν αποτελεί ουσιαστικό υπόβαθρο στην πολιτική.

Λόγοι επί των δέκα πρώτων βιβλίων του Τίτου Λίβιου

Ο αρχαίος ιστορικός Τίτος Λίβιος είχε ως θέμα την άνοδο της Ρώμης και το ενδιαφέρον του Μακιαβέλλι για την διακυβέρνηση της Ρωμαϊκής δημοκρατίας αποτέλεσε τη βάση του δεύτερου μεγάλου πολιτικού έργου του. Οι Λόγοι και ο Ηγεμών προκαλούν σύγχυση στους αναγνώστες από τις εντυπωσιακά διαφορετικές επισημάνσεις. Ο συγγραφέας, ο οποίος στον Ηγεμόνα αποδέχεται τη σκληρότητα, δεν υποστηρίζει το ίδιο στους Λόγους, όπου κεντρικό θέμα είναι η Δημοκρατική παρά η Ηγεμονική διακυβέρνηση και ο Μακιαβέλλι «συζητά» αυτόν τον τρόπο διακυβέρνησης.

**Ο τάφος του Μακιαβέλλι στην Βασιλική του Τιμίου Σταυρού στη Φλωρεντία** Gryffindor, CC BY-SA 3.0 , via Wikimedia Commons

Οι Λόγοι εξετάζουν τις δημόσιες συζητήσεις σχετικά με την ανάπτυξη της Ρώμης από εσωτερική (βιβλίο 1) και εξωτερική οπτική γωνία (βιβλίο 2) πριν στραφούν στους ατομικούς ελιγμούς που συνέβαλαν στην άνοδο της Ρώμης (βιβλίο 3).

Αυτό που διαφοροποιεί την ανάλυση του Μακιαβέλλι στην εσωτερική ανάπτυξη της Ρώμης είναι η προάσπιση της κομματικής διακυβέρνησης. Αντιθέτως, ο Αριστοτέλης σκέφτηκε ότι το κόμμα ενισχύει τις διαμάχες, οι οποίες με τη σειρά τους οδηγούν στη καταστροφή, ή ανακύκλωση των καθεστώτων. Ο Μακιαβέλλι ισχυρίζεται «ότι η διάλυση των πληβείων και η Ρωμαϊκή Σύγκλητος κατέστησαν τη δημοκρατία ελεύθερη και ισχυρή» (βιβλίο 1, κεφάλαιο 4, τίτλος) και προτείνει να ξεπεραστεί ο παραδοσιακός κύκλος των καθεστώτων. Αντί να αποδυναμωθεί μια πόλη, η σύγκρουση μεταξύ των τάσεων αποτελεί πηγή ενέργειας που μπορεί να κατευθυνθεί προς τα έξω, στην κατάκτηση άλλων καθεστώτων. Πριν αναλύσει τις εξωτερικές ενέργειες της Ρώμης στο βιβλίο 2, ο Μακιαβέλλι αντιμετωπίζει τις δύο τάσεις, την λαϊκή και την ηγετική, από τις οποίες προκύπτει ο πολιτικός βίος. Αντί να επιδιώξει την καθιέρωση ενός καθεστώτος που θα βασίζεται στο κοινό καλό, θεωρεί πώς η διαχείριση των διαφορετικών τάσεων μπορεί να οδηγήσει σε ασφαλέστερο και καλύτερο αποτέλεσμα.

Ωστόσο, οι σύγχρονες δημοκρατίες διαφέρουν σημαντικά από τις αρχαίες. Η σύγχρονη εκπαίδευση, όπως την αποκαλεί ο Μακιαβέλλι, εξαρτάται από μια διαφορετική θρησκεία. Ο Χριστιανισμός κατευθύνει τις ανθρώπινες αρετές προς την αιώνια ζωή του παραδείσου, σε αντίθεση με την Ρωμαϊκή θρησκεία που οδηγεί στην απόκτηση παγκόσμιας δόξας. Καθώς ο Μακιαβέλλι αναλύει την επέκταση της Ρώμης, επισημαίνει ταυτόχρονα τις διαφορές μεταξύ Ρωμαϊκής και Χριστιανικής θρησκείας. Οι Ρωμαίοι επεδίωξαν την παγκόσμια δόξα και την πέτυχαν μέσω συνεχούς επέκτασης, η οποία «εξαέρωσε» τις τοπικές τάσεις που συνήθως μαστίζουν την πολιτική ζωή. Η δημοκρατία που εκφράζει ο Μακιαβέλλι στους Λόγους, σε αντίθεση με τις αρχές των κλασικών φιλοσόφων, προϋποθέτει ότι οι πόλεις δεν είναι αυτάρκεις και πρέπει να στραφούν προς τα έξω για να αναπτυχθούν (κατακτητικές τάσεις).

Συμπέρασμα

Οι ιδέες του Μακιαβέλλι είναι πιο ριζοσπαστικές από όσο φαίνονται, διότι διατυπώνουν μια νέα αντίληψη θεμελιωδών ζητημάτων πέραν αυτών που αφορούν στην πολιτική, όπως η φύση, η τύχη και η ιστορία, καθώς και ζητήματα ηθικής και διακυβέρνησης. Το έργο του Μακιαβέλλι υποδηλώνει αλλαγή του κλασικού και Χριστιανικού επαίνου της αρετής. Θεωρεί επίσης ότι τα «ατυχήματα» που ορισμένοι αποδίδουν στην τύχη μπορούν να ελεγχθούν ορθολογικά, αν οι άνθρωποι ελέγξουν την ανθρώπινη φύση. Όταν η ανθρώπινη φύση αναλυθεί στα βασικά της συστατικά, στο ηγεμονικό και λαϊκό, προκύπτει μια νέα εικόνα πολιτικού βίου. Το κοινό καλό που επιδιώκεται από την κλασική πολιτική φιλοσοφία δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσω της ηθικής εκπαίδευσης. Η αναγκαιότητα επιβάλλει στις ανθρώπινες σχέσεις ένα διαφορετικό σύνολο απαιτήσεων που δεν ακολουθούν τις παραδοσιακές αρετές. Επιδιώκοντας υψηλότερους στόχους, ιδίως μέσω της Χριστιανικής αυταπάρνησης και ταπεινότητας, οι ανθρώπινες σχέσεις κατέστησαν δυσεπίλυτες. Η νέα θεώρηση των πολιτικών φορέων υποδεικνύει ότι η έμμεση διαχείριση θεμάτων, από την κυβέρνηση και η επαρκής κατανόηση της αρετής, αποφέρει μεγαλύτερη δόξα έναντι του Χριστιανισμού.

Η πολιτική επιστήμη του Μακιαβέλλι θεωρεί ότι οι άνθρωποι εξαρτώνται από τις δυνατότητές τους. Η σύγχρονη πολιτική καταδεικνύει τα επιτεύγματα και τα προβλήματα που προκαλούνται από αυτόν τον ισχυρισμό και τις συμβουλές.

**Υπογραφή του Μακιαβέλλι** http://donmacdonald.com/Signature.gif

Οι σκέψεις του Μακιαβέλλι δέχθηκαν σοβαρές επικρίσεις, αλλά συνάντησαν και πλήρη αποδοχή. Είναι πολλοί εκείνοι που τον θεωρούν πατέρα της σύγχρονης πολιτικής επιστήμης και αρκετοί εκείνοι που τον χαρακτηρίζουν κυνικό, διεφθαρμένο και αυταρχικό. Ο Ηγεμών επηρέασε την πολιτική σκέψη πολλών πολιτικών και στοχαστών και άσκησε σημαντική επίδραση σε πολιτικές εξελίξεις της εποχής του και μεταγενέστερων περιόδων.

Ο Μακιαβέλλι πέθανε το 1527 σε ηλικία 58 ετών. Ο τάφος του βρίσκεται στην Βασιλική του Τιμίου Σταυρού στη Φλωρεντία και σε αυτόν υπάρχει χαραγμένη η Λατινική επιγραφή: Tanto Nomini Nullum Par Elogium/Πέρα από κάθε έπαινο.