Τσεγιέν/Cheyenne

εξώφυλλο: Σημαία του καταυλισμού Βόρειων Τσεγιέν

Η φυλή Τσεγιέν/Cheyenne ήταν μια ισχυρή, πολυπληθής φυλή των Μεγάλων Πεδιάδων που αντιστάθηκε σθεναρά στη καταπάτηση από τους Λευκούς των Ινδιάνικων εδαφών. Μεταξύ των διασημότερων αρχηγών της φυλής περιλαμβάνονται ο Λευκός Βούβαλος/White Buffalo, το Πλατύ Μαχαίρι/Dull Knife, η Ανδρεία Μύτη/Roman Nose, ο Μικρός Βράχος/Little Rock και το Μαύρο Τσουκάλι/Black Kettle.

Ονομασία

Το όνομα «Τσεγιέν» δόθηκε στη φυλή από τους Ντακότα Σιού και προέρχεται από την λέξη Σαι-ένα (Šahíyena) που σημαίνει «μιλάω ασυνάρτητα» διότι όταν εισήλθαν στην περιοχή ουδείς μπορούσε να καταλάβει την γλώσσα τους.

Οι Τσεγιέν αυτοαποκαλούνταν Τσιτσίστας/Tsétsėhéstȧhese το οποίο σύμφωνα με τον ανθρωπολόγο George Bird Grinnell σημαίνει «άνθρωποι». Η γη – πατρίδα των Τσεγιέν ονομάζεται Τσιχιστάνο/Tsiihistano.

Πολιτισμός – κουλτούρα

Οι Τσεγιέν διαβίωναν αρχικά ως αγρότες στην κοιλάδα του ποταμού Σεγιέν/Sheyenne. Αναγκάστηκαν να μετακινηθούν δυτικά στις Μεγάλες Πεδιάδες από τους Γάλλους και τους συμμάχους τους Τσιπέουα/Chippewa και έκτοτε έγιναν νομάδες κυνηγοί βουβάλων που κατοικούσαν σε τίπις/tepees. Το 1832 η φυλή χωρίστηκε σε δύο ομάδες, τους Βόρειους Τσεγιέν που ζούσαν κατά μήκος του ποταμού Πλάτ/Platte και Νότιους Τσεγιέν, κατά μήκος του ποταμού Αρκάνσας στο Κολοράντο και το Κάνσας. Οι Τσεγιέν χωρίζονταν σε πολεμικές ομάδες που ονομάζονταν Αλεπούδες/Fox, Τσακμακόπετρες/Flint Men, Λόγχες/Medicine Lance, Βούβαλοι/Buffalo Bull, Χορδές τόξου/Bowstring και οι διάσημοι Στρατιώτες Σκύλοι/Dog Soldiers.

Οι τελετές της φυλής όπως και πολλών άλλων φυλών των Μεγάλων Πεδιάδων, περιλάμβαναν την τελετή του Ιδρώτα/Sweat Lodge, την Αναζήτηση Οράματος/Vision Quest και την εκθαμβωτική Τελετή Χορού του Ήλιου/Sun Dance Ceremony. Ο τελετουργικός καπνοσωλήνας πίπα Κάλουμετ/Calumet γέμιζε τελετουργικά με καπνό και περνούσε μεταξύ των συμμετεχόντων σε όλες τις ιερές τελετές των Τσεγιέν. Το Κάλουμετ, χρησιμοποιείτο συχνά για να επισφραγίσει μια συνθήκη ειρήνης, εξ ου και ο όρος «Πίπα Ειρήνης» καθώς και σε θρησκευτικές τελετές και πολεμικά συμβούλια.

Γεωγραφικά στοιχεία

Οι Τσεγιέν γεωγραφικά & πολιτισμικά εντάσσονται στις φυλές της Μεγάλης Πεδιάδας. Η μορφολογία της περιοχής στην οποία ζούσαν υπαγόρευε τον τρόπο ζωής και πολιτισμό τους.

Περιοχές: Μινεσότα, Μοντάνα, Οκλαχόμα και τμήματα των Κολοράντο, Γουαϊόμινγκ και Νότιας Ντακότα.

Έδαφος: Λιβάδια – βοσκότοποι με ρυάκια & ποταμούς.

Κλίμα: Θερμό καλοκαίρι & ψυχρός χειμώνας.

Πανίδα: Βίσονες, ελάφια, πούμα, άλκες, αρκούδες, κάστορες, ακανθόχοιροι, αντιλόπες, κυνόμυες (εδαφόβιοι σκίουροι) αετοί και λύκοι.

Κατοικία

Η φυλή ζούσε σε σκηνές που ονομάζονταν Τίπις/teepees τα οποία κατασκευάζονταν από ξύλινες δοκούς καλυμμένες με δέρματα ανθεκτικά στις καιρικές συνθήκες, όπως δέρμα βουβάλου. Είχαν κωνικό σχήμα, στρογγυλή βάση, διέθεταν πλαϊνά ανοίγματα για είσοδο και κατέληγαν στην κορυφή σε ανοιχτή οπή η οποία χρησίμευε ως καπνοδόχος. Το εσωτερικό τους είχε περιορισμένη επίπλωση, τα καθίσματα, καλύμματα και κλινοσκεπάσματα ήταν από δέρμα βουβάλων και στο κέντρο υπήρχε εστία για μαγείρεμα και θέρμανση. Οι περισσότερες σκηνές είχαν διάμετρο βάσης περίπου 4 – 5,5 μέτρα και ύψος περίπου 5 – 6 μέτρα. Το teepee ταίριαζε απόλυτα με τον νομαδικό τρόπο ζωής των Τσεγιέν καθώς ήταν εύκολη & γρήγορη η συναρμολόγηση – αποσυναρμολόγηση του.

Γλώσσα

Οι Τσεγιέν της Μοντάνα και της Οκλαχόμα μιλούν την γλώσσα Τσεγιέν, γνωστή ως Τσισίνστσιστοτς/Tsêhésenêstsestôtse. Εξ’ αυτών περίπου 800 άτομα την ομιλούν στην Οκλαχόμα και μεταξύ των δύο πολιτειών υπάρχουν ελάχιστες διαφορές στο λεξιλόγιο. Το αλφάβητο περιέχει 14 γράμματα και η διάλεκτος ανήκει στην γλωσσική οικογένεια Αλγκόνκουα/Algonquian.

Τροφή

Το βασικό στοιχείο διατροφής των Τσεγιέν ήταν κρέας από όλα τα άγρια ζώα που ήταν διαθέσιμα για κυνήγι όπως βουβάλια, ελάφια, άλκες, αρκούδες και άγριες γαλοπούλες. Το συνόδευαν με ρίζες και άγρια λαχανικά όπως σπανάκι, γογγύλια και πατάτες, αρωματισμένα με άγρια βότανα. Άγρια μούρα και φρούτα προστέθηκαν επίσης στο διαιτολόγιο των Τσεγιέν και όταν το φαγητό ήταν σπάνιο, η φυλή έτρωγε αποξηραμένο κρέας βουβάλου που ονομαζόταν πέμικαν/pemmican.

Οπλισμός

Το οπλοστάσιο των Τσεγιέν περιελάμβανε τόξα και βέλη, πέτρινα και οστέινα ρόπαλα, τσεκούρια, ακόντια, λόγχες και μαχαίρια. Οι πολεμικές ασπίδες χρησιμοποιούνταν όταν ίππευαν ως μέσο άμυνας, ενώ το τυφέκιο προστέθηκε στον οπλισμό με την έλευση των λευκών εισβολέων. Τα μαστίγια χρησιμοποιούνταν για να επιταχύνουν τα άλογα κατά τη διάρκεια των μαχών ή κατά την διάρκεια καταδίωξης των βισόνων.

**Διακοσμημένο υποκάμισο Τσεγιέν** Wolfgang Sauber / CC BY-SA

Ενδυμασία

Οι γυναίκες ήταν υπεύθυνες για την κατασκευή του ρουχισμού της φυλής όπου τα περισσότερα ενδύματα ήταν ραμμένα από μαλακά, αποξηραμένα δέρματα ελαφιών (καστόρι) και βουβάλων. Τα ρούχα συχνά διακοσμούνταν με χρώμα ή χάντρες και τόσο τα γυναικεία όσο και τα ανδρικά είχαν στολίδια και συνδυάζονταν με περίτεχνα περιδέραια και περιβραχιόνια. Κατά την διάρκεια της μάχης οι πολεμιστές φορούσαν ελάχιστο ρουχισμό.

Ο ανδρικός ρουχισμός αποτελούνταν από breechclout (ένδυμα κατασκευασμένο από μακρύ ορθογώνιο τεμάχιο ζωικού δέρματος ή υφάσματος που φορούσαν στην μέση και μάζευε πάνω από μια ζώνη) δερμάτινες μπλούζες ή πουκάμισα και γκέτες. Φορούσαν επίσης παλτά από δέρμα βουβάλου ή μανδύες για προστασία από την βροχή και το κρύο. Οι ενήλικοι άντρες της φυλής φορούσαν φτερωτά καπέλα από φτερά αετού και χάντρες ως σύμβολα θάρρους και κατορθωμάτων. Οι Τσεγιέν έβαφαν το πρόσωπό τους σε περιόδους σύγκρουσης και θρησκευτικές τελετές.

Ο γυναικείος ρουχισμός αποτελούνταν από φορέματα μέχρι το γόνατο και γκέτες. Φορούσαν επίσης παλτά από δέρμα βουβάλων για προστασία από το κρύο, ενώ η ένδυση που χρησιμοποιούσαν στις τελετές ήταν διακοσμημένη με χάντρες. Τα φορέματα ήταν βαμμένα με σύμβολα που αντιπροσώπευαν την φυλετική ταυτότητα και τις οικογενειακές αξίες τιμώντας τις ανδραγαθίες των ανδρών ή τις θυσίες για την ευημερία της οικογένειας και της φυλής. Η κόμμωση αποτελείτο από μακριά μαλλιά χωρισμένα σε δύο παχιές πλεξούδες διακοσμημένες με χάντρες.

Θρησκεία

Η θρησκεία και οι δοξασίες της φυλής βασίστηκαν στον Ανιμισμό που πρέσβευε ότι το σύμπαν και όλα τα φυσικά αντικείμενα ζώα, φυτά, δέντρα, ποτάμια, βράχοι, βουνά κ.λπ. έχουν ψυχή ή πνεύμα. Οι φυλές των Μεγάλων Πεδιάδων όπως οι Τσεγιέν πιστεύουν στον Μανιτού/Manitou, το Μεγάλο Πνεύμα. Η ονομασία των Τσεγιέν για το Υπέρτατο Ον είναι Μαχέο/Maheo.

Οι Τσεγιέν πίστευαν στον Αρχικό Δημιουργό και υπήρχαν δύο πρωταρχικές θεότητες που ονομάζονταν «Ο σοφός Άνωθεν» και «Ο Θεός που ζει στη Γη». Υπήρχαν τέσσερα πνεύματα σε κάθε κατεύθυνση ανατολικά, δυτικά, νότια και βόρεια. Ο Χορός του Ήλιου ήταν βασικό στοιχείο για το τελετουργικό των Τσεγιέν, λάμβανε χώρα κάθε καλοκαίρι και κατά τη διάρκεια αυτού οι χορευτές τρυπούσαν το στήθος τους και κρέμονταν από τον κεντρικό στύλο ενόσω χόρευαν και κοιτούσαν τον ήλιο μπαίνοντας σε έκσταση.

Σημαντικές επίσης ήταν οι τελετές Ανανέωση του Βέλους και Χορός των Ζώων. Η Ανανέωση των Ιερών Βελών περιελάμβανε τα τέσσερα ιερά βέλη, τα σύμφωνα με τον θρύλο δίδονταν από το Μεγάλο Πνεύμα στον Θεραπευτή, τον προγονικό ήρωα της φυλής, μετά από προσκύνημα στο Ιερό Βουνό. Τα ιερά βέλη φυλάσσονταν μαζί με άλλα αντικείμενα, σηματοδοτώντας την ύπαρξη της φυλής. Περιοδικά, οι Τσεγιέν συγκεντρώνονταν εκτελώντας μια σειρά τελετουργικών προκειμένου να ανανεώσουν τα βέλη και έτσι να ανανεώσουν την φυλή.

Ο Χορός των Ζώων ήταν μια κυνηγετική τελετή, την οποία λάμβανε ο Θεραπευτής στο Ιερό Βουνό, για να φέρει επιτυχία στους κυνηγούς και στην προετοιμασία συμμετείχαν γυναίκες. Κατά την εν λόγω τελετή συμμετείχαν άνδρες ντυμένοι ζώα και τα μέλη της ομάδας Χορδή τόξου προσποιούνταν ότι τους κυνηγούσαν, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.

Σήμερα, η Εκκλησία Peyote Βόρειας Αμερικής αποτελεί βασικό στοιχείο της θρησκευτικής ζωής. Η πνευματική κάθαρση πριν από οποιαδήποτε θρησκευτική τελετή σε ένα ιδρωτοποιείο/sweat lodge ήταν και συνεχίζει να παραμένει σημαντική για τον εξαγνισμό.

**Αρχηγός Λευκός Βούβαλος_Rinehart Indian Photographs collection, Haskell Indian Nations University USA Public Domain**

Διάσημοι αρχηγοί Τσεγιέν

Διάσημοι ηγέτες και αρχηγοί της φυλής ήταν ο Λευκός Βούβαλος, το Πλατύ Μαχαίρι (ή Πρωινό Άστρο) η Ανδρεία Μύτη, ο Μικρός Βράχος, το Μαύρο Τσουκάλι, η Μαύρη Αρκούδα, ο Μικρός Λύκος, ο Τρελός Λύκος, η Στραβή Μύτη και το Μικρό Άλογο. Υπήρχαν συνεχείς μάχες μεταξύ φυλών των Μεγάλων Πεδιάδων και των Τσεγιέν οι οποίοι τελικά συνασπίστηκαν με τους Σιού, τους Αράπαχο και τους Κομάντσι εναντίον των Κρόου, Πόουνι, Σοσόνι και Γιούτ. Ειδικά μια ομάδα πολεμιστών Τσεγιέν που ονομάζονταν Σκύλοι υπήρξε εξαιρετικά θαρραλέα και πολεμούσε μέχρι θανάτου.

Χάρτης Ινδιάνικων καταυλισμών στην πολιτεία Μοντάνα, συμπεριλαμβανομένου του καταυλισμού των Βόρειων Τσεγιέν.

Παρούσα κατάσταση

Σήμερα, οι Βόρειοι Τσεγιέν ζουν στην νοτιοανατολική Μοντάνα στον ομώνυμο καταυλισμό, ενώ οι Νότιοι Τσεγιέν ζουν μαζί με τους Αράπαχο στην Κεντρική Οκλαχόμα.

Ο Βόρειος καταυλισμός παλαιότερα ονομαζόταν Tongue River και εκτείνεται γύρω από τις μικρές πόλεις Lame Deer και Ashland της Μοντάνα καθώς και σε τμήματα των κομητειών Rosebud και Big Horn. Η έκταση αυτή βρίσκεται περίπου 160 χιλιόμετρα ανατολικά της περιοχής που έγινε το 1876 η μάχη του Little Big Horn. Οι Βόρειοι Τσεγιέν το 2018 αριθμούσαν 11.266 μέλη εκ των οποίων τα 5.012 διαμένουν στον καταυλισμό.

Η υγειονομική περίθαλψη είναι πολύ σημαντική για τους Τσεγιέν, όπως και για τις περισσότερες φυλές. Βρίσκονται υπό κατασκευή κλινικές για την αντιμετώπιση αυξανόμενων προβλημάτων υγείας όπως διαβήτης, παχυσαρκία, κατάχρηση ουσιών και εφηβική αυτοκτονία, με ιδιαίτερη έμφαση στην πρόληψη και αλλαγή του τρόπου ζωής. Υποστηρίζεται ότι η επιστροφή στην κατανάλωση κρέατος βουβάλου και άλλων τοπικών προϊόντων είναι ένας τρόπος με τον οποίο οι αλλαγές του τρόπου ζωής μπορούν να βελτιώσουν τα αποτελέσματα της υγείας διατηρώντας παράλληλα ζωντανές τις παραδόσεις και τις τοπικές γεωργικές επιχειρήσεις.

Στην περιοχή εδρεύει το Αμερικανικό κοινοτικό κολέγιο «Αρχηγός Πλατύ μαχαίρι/Chief Dull Knife College» το οποίο λειτουργεί και ως υποθηκοφυλακείο και επιχορηγείται από το Υπουργείο Παιδείας των Ηνωμένων Πολιτειών.

Με αποφασιστικότητα και θυσίες, οι Βόρειοι Τσεγιέν κέρδισαν το δικαίωμα να παραμείνουν στο βορρά κοντά στους Μαύρους Λόφους και τις πατρογονικές εστίες. Κατάφεραν επίσης να διατηρήσουν άθικτη την κουλτούρα, τη θρησκεία και τη γλώσσα τους. Σήμερα, το Βόρειο Έθνος των Τσεγιέν είναι ένα από τα λίγα Αμερικανικά Ινδιάνικα έθνη που έχουν τον έλεγχο της πλειονότητας της γης τους, σε ποσοστό 98%.

Οι Τσεγιέν και Αράπαχο αποτελούν μια ενιαία και ομοσπονδιακά αναγνωρισμένη φυλή των Νότιων Αράπαχο και Νότιων Τσεγιέν στη δυτική Οκλαχόμα η κυβέρνηση των οποίων έχει έδρα στο Κόντσο της Οκλαχόμα.

Η φυλή λειτουργεί αρκετά καζίνο, όπως τα καζίνο Lucky Star και Feather Warrior Casinos και την εφημερίδα της φυλής Cheyenne & Arapaho Tribal Tribune. Στα πλαίσια του Προγράμματος Πολιτισμού και Κληρονομιάς της Οκλαχόμα διδάσκονται παιχνίδια χειρός, παραδοσιακοί χοροί και τραγούδια, φροντίδα αλόγων και ιππασία, διαχείριση βουβάλων και η γλώσσα Τσεγιέν και Αράπαχο.

Το 2003 υπήρχαν 11.507 εγγεγραμμένοι πολίτες της Τσεγιέν – Αράπαχο εκ των οποίων περίπου 8.000 θεωρούνταν Τσεγιέν. Έχουν γίνει προσπάθειες για τον διοικητικό διαχωρισμό των Νότιων Τσεγιέν από τους Νότιους Αράπαχο, αλλά λόγω των μικτών γάμων παρόμοιες προσπάθειες γίνονται πιο δύσκολες.

Σε συνεργασία με το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Νοτιοδυτικής Οκλαχόμα, η φυλή ίδρυσε το Φυλετικό Κολέγιο των Τσεγιέν και Αράπαχο στις 25 Αυγούστου 2006 και στις 3 Απριλίου 2008, ορίστηκε η πρώτη πρόεδρος μέλος της φυλής, η Δρ. Henrietta Mann. Το κολέγιο παρέχει πτυχία στην Επιστήμη Διοίκησης Φυλών, Παιδαγωγική, Αμερικανικές Ινδιάνικες Σπουδές και Γενικές Σπουδές και μέχρι το 2015 είχαν αποφοιτήσει 55 φοιτητές.

Στην εικόνα καταδεικνύεται η σχεδόν αποκλειστική εξάρτηση των Ινδιάνων των Μεγάλων Πεδιάδων από τον βίσονα ως προς την διαβίωσή τους

Χρονολόγιο

Παρακάτω αναφέρονται τα σημαντικότερα γεγονότα, ημερομηνίες, ορόσημα και μάχες της φυλής.

1600: Οι Τσεγιέν εγκαθίστανται στη Μινεσότα ως αγρότες.

1680: Πρώτη επαφή με λευκούς στο οχυρό Ντε λα Σαλ στο Ιλινόις.

1700: Οι Τσεγιέν μετακινούνται βορειοδυτικά στον ποταμό Sheyenne στη βόρεια Ντακότα, συνεχίζουν να καλλιεργούν αλλά αρχίζουν παράλληλα να κυνηγούν βουβάλια.

1780: Οι Σεγιέν αποκτούν άλογα, υιοθετούν νομαδικό τρόπο ζωής χρησιμοποιώντας τίπις και μετακομίζουν στους Μαύρους Λόφους.

1790: Σύγκρουση με την φυλή Τσιπίουα/Chippewa.

1804: Η Αποστολή Λιούις και Κλαρκ συναντά τους Τσεγιέν.

1832: Η φυλή χωρίζεται σε Βόρειους και Νότιους Τσεγιέν.

1849: Επιδημία χολέρας.

1851: Πρώτη συνθήκη στο οχυρό Laramie.

1856: Συμβάν γέφυρας Platte.

1861: Η Συνθήκη του Fort Wise θεσπίζει καταυλισμό στο Κολοράντο. Πολλοί Τσεγιέν αντιτάσσονται στη συνθήκη.

1864: Σφαγή του Σαντ Κρικ. Η σφαγή του Τσίβινγκτον το 1864 στους Τσεγιέν του Αρχηγού Μαύρο Τσουκάλι στο Σαντ Κρικ.

1865: 1.000 πολεμιστές Τσεγιέν επιτίθενται στην πόλη του Julesburg σε αντίποινα για τη σφαγή.

1865: Αποστολή Powder River.

**Αρχηγός Πλατύ Μαχαίρι** Department of Defense. Department of the Army. Office of the Chief Signal Officer. / Public domain

1865: Το Πλατύ Μαχαίρι συμμετέχει στον πόλεμο του Κόκκινου Σύννεφου (1865–1868).

1865: Συνθήκη με τους Νότιους Τσεγιέν και ίδρυση καταυλισμού στον ποταμό Little Arkansas.

1866: Μάχη Fetterman 21 Δεκ. 1866.

1868: Η Συνθήκη του 1868 στο Φορτ Λάραμι, όριζε να εγκαταλείψει ο Αμερικανικός στρατός τις θέσεις κατά μήκος του μονοπατιού Bozeman.

1875: Ανακάλυψη χρυσού στο Black Hills.

1875: Ινδιάνοι υπάλληλοι έλαβαν εντολή να μετακινήσουν εκτός καταυλισμού Ινδιάνους προκαλώντας βίαιες συγκρούσεις.

1876: Μάχη Powder River 17 Μαρ. 1876.

1876: Πόλεμος των Βουβάλων – τα βουβάλια θανατώνονται άσκοπα σε όλες τις Μεγάλες Πεδιάδες (πάνω από 65 εκατομμύρια εξολοθρεύτηκαν από λευκούς κυνηγούς) στερώντας από τους Ινδιάνους τα μέσα διαβίωσης.

1876: Μάχη του Rosebud 17 Ιουν. 1876.