Μάχη της Αλεσίας (52 π.Χ.)

Η μάχη της Αλεσίας διεξήχθη κατά τη διάρκεια των Γαλατικών Πολέμων (58-51 π.Χ.) το χρονικό διάστημα Σεπτεμβρίου – Οκτωβρίου 52 π.Χ. μεταξύ Ιουλίου Καίσαρα και Βερκιγγεντόριξ/Vercingetorix και έληξε με ήττα του δεύτερου και των συνασπισμένων Γαλατών (Κέλτες). Η τοποθεσία εντοπίζεται στην περιοχή της σημερινής κοινότητας Αλίζ Σαιντ Ρεν, στο νομό Κοτ ντ’ Ορ, της Βουργουνδίας, όπου ο Ιούλιος Καίσαρ πολιόρκησε τους Γαλάτες στον οικισμό της Αλεσίας. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας, ο Καίσαρας νίκησε τις ενισχύσεις των Γαλατών, υπό την ηγεσία των Κόμμιου/Commius και Βερκασσιβέλαυνου/Vercassivellaunus, ενώ εμπόδισε τον Βερκιγγεντόριξ να διαφύγει. Παγιδευμένος, ο Γαλάτης ηγέτης παραδόθηκε εκχωρώντας ουσιαστικά τον έλεγχο της Γαλατίας στη Ρώμη.

Μαρμάρινη προτομή του Ιούλιου Καίσαρα του 1ου αιώνα μ.Χ. πρόσφατη ανακάλυψη στο νησί Παντελερία. Μουσείο Φυσικών Επιστημών του Χιούστον. Euthman [CC BY-SA]

Ο Καίσαρ στην Γαλατία

Φθάνοντας ο Ιούλιος Καίσαρας το 58 π.Χ. στην Γαλατία, ξεκίνησε μια σειρά εκστρατειών για να υποτάξει την περιοχή και να την θέσει υπό Ρωμαϊκό έλεγχο. Τα επόμενα τέσσερα χρόνια νίκησε διαδοχικά αρκετές φυλές Γαλατών και απέκτησε τον έλεγχο της περιοχής. Τον χειμώνα του 54-53 π.Χ., οι Καρνούτες/Carnutes (Κελτική φυλή της Γαλατίας) οι οποίοι ζούσαν μεταξύ των ποταμών Σηκουάνα και Λίγηρα, σκότωσαν τον φιλο Ρωμαίο κυβερνήτη Τασγκέτιο/Tasgetius και επαναστάτησαν αναγκάζοντας τον Καίσαρα να στείλει στρατεύματα στην περιοχή προκειμένου να εξαλείψει την απειλή.

Στις επιχειρήσεις αυτές καταστράφηκε η XIV λεγεώνα του Κόιντου Τιτούριου Σαβίνου/Quintus Titurius Sabinus όταν έπεσε σε ενέδρα από τους Εβούρωνες Αμπιορίξ/Ambiorix και Κατίβολκο/Cativolcus. Εμπνευσμένοι από την νίκη, οι Αδουατικοί/Atuatuci και Νερούιοι/Nervii συνασπίσθηκαν με τους Καρνούτους και πολιόρκησαν την Ρωμαϊκή φρουρά υπό τον Κόιντο Τύλλιο Κικέρωνα/Quintus Tullius Cicero. Στερούμενος περίπου το ένα τέταρτο των στρατευμάτων του, ο Καίσαρας δεν ήταν σε θέση να λάβει ενισχύσεις από τη Ρώμη λόγω των πολιτικών ιντρίγκων που προκλήθηκαν από την κατάρρευση της Πρώτης Τριανδρίας.

Εν τω μεταξύ ο Τύλλιος Κικέρων κατόρθωσε να αποστείλει έναν αγγελιοφόρο ενημερώνοντας τον Καίσαρα για τη δεινή θέση στην οποία είχε περιέλθει. Ο Καίσαρ αναχώρησε από τη βάση του στη Σαμαρόμριβα με δύο λεγεώνες και κατάφερε να απεγκλωβίσει την φρουρά. Η νίκη του όμως αποδείχθηκε βραχύβια, καθώς οι Σένονες/Senones και Τρεβήροι/Treveri επέλεξαν να επαναστατήσουν ενισχύοντας τον Γαλατικό συνασπισμό. Ο Καίσαρ ενισχύεται με τρεις λεγεώνες από την ενδοχώρα, υπό τους Μάρκιο Κράσσο, Γάιο Φάβιο και Τίτο Λαβιηνό και επικεφαλής πλέον δέκα λεγεώνων, χτυπά γρήγορα τους Νερούιους και τους εξουδετερώνει πριν προλάβουν να μετακινηθούν δυτικά αναγκάζοντας τους Σένονες και Καρνούτες να ζητήσουν συνθηκολόγηση.

Συνεχίζοντας την εκστρατεία, ο Καίσαρας καθυποτάσσει ξανά τις Γαλατικές φυλές και στρέφεται στους Εβούρωνες διατάσσοντας τους άνδρες του να λεηλατήσουν την γη ενώ οι σύμμαχοί του (Γερμανικά φύλα) μάχονταν τους Γαλάτες και μέχρι το τέλος της εκστρατείας, ο Καίσαρας είχε καταστρέψει όλα τα σιτηρά της περιοχής για να εξασφαλίσει ότι οι επιζώντες θα λιμοκτονούσαν. Αν και ηττημένοι, οι Γαλάτες συνειδητοποίησαν πλέον ότι οι φυλές έπρεπε να ενωθούν εάν ήθελαν να νικήσουν τους Ρωμαίους.

**Άγαλμα του Vercingetorix στο Clermont Γαλλίας** Fabien1309 [CC BY-SA 2.0 FR]

Γαλατικός συνασπισμός

Η θέληση των Γαλατικών φυλών για συνασπισμό διευκόλυνε τους Αβέρνους και τον Βερκιγγεντόριξ να προσελκύσει τις υπόλοιπες φυλές και να συγκεντρώσει την εξουσία. Στο 52 π.Χ., οι Γαλάτες ηγέτες συναντήθηκαν στο Bιμπράκτε και αφού διακήρυξαν ότι ο Βερκιγγεντόριξ θα ηγηθεί του ενωμένου Γαλατικού στρατού εξαπολύουν ένα πρωτοφανές κύμα βίας κατά των Ρωμαίων στρατιωτών, των εποίκων και των εμπόρων, σκοτώνοντας μεγάλο αριθμό εξ’ αυτών. Πληροφορούμενος ο Καίσαρας τα καθέκαστα, κινητοποιεί το στρατό του και περνώντας τις χιονισμένες Άλπεις, οδεύει για να χτυπήσει τους Γαλάτες.

Μόλις πέρασε τα βουνά, ο Καίσαρας έστειλε βόρεια τον Τίτο Λαβιηνό με τέσσερις λεγεώνες για να επιτεθεί στους Σένονες και τους Παρίσιους/Parisii. Ο Καίσαρας διατήρησε πέντε λεγεώνες και το συμμαχικό Γερμανικό ιππικό για την καταδίωξη του Βερκιγγεντόριξ . Μετά από μικρές νίκες, ο Καίσαρας ηττήθηκε από τους Γαλάτες στη μάχη της Γεργοβίας όταν οι άνδρες του απέτυχαν να εκτελέσουν το σχέδιο μάχης. Αυτό συνέβη διότι επιτέθηκαν κατευθείαν εναντίον της πόλης, ενώ τους είχε διατάξει να προσποιηθούν υποχώρηση για να παρασύρουν τον Βερκιγγεντόριξ σε ένα κοντινό λόφο. Τις επόμενες εβδομάδες ο Καίσαρας συνέχισε να επιτίθεται στους Γαλάτες με επιδρομές του ιππικού. Θεωρώντας ότι η εποχή δεν ήταν κατάλληλη για να ρισκάρει μάχη με τον Καίσαρα, ο Βερκιγγεντόριξ αποσύρθηκε στην περιτοιχισμένη πόλη της Αλεσίας.

Αναπαράσταση διάταξης πολιορκίας της Αλεσίας. Α οχυρώσεις Γαλατών – Β εσωτερικό τείχος Ρωμαίων – C εξωτερικό τείχος Ρωμαίων – D στρατόπεδο Ρωμαίων.

Η πολιορκία

Χτισμένη σε λόφο και περιτριγυρισμένη από κοιλάδες και ποταμούς, η Αλεσία προσέφερε μια ισχυρή αμυντική θέση. Φτάνοντας με τις λεγεώνες του, ο Καίσαρας αρνήθηκε να ξεκινήσει μετωπική επίθεση και αντ’ αυτού αποφάσισε να πολιορκήσει την πόλη, θεωρώντας ότι αφού το σύνολο του Γαλατικού στρατού ήταν εντός των τειχών μαζί με τον πληθυσμό, η πολιορκία θα ήταν σύντομη. Για να εξασφαλίσει δε ότι η Αλεσία θα ήταν πλήρως αποκομμένη από εξωτερική βοήθεια, διέταξε τους άνδρες του να κατασκευάσουν περιμετρικά ένα σύνολο οχυρωματικών έργων, τα οποία περιλάμβαναν ένα περίτεχνο σύνολο τειχών, τάφρους, παρατηρητήρια και παγίδες συνολικού μήκους περίπου 18 χιλιομέτρων. Συγκεκριμένα ανήγειρε διπλά τείχη, ένα τείχος προς την πλευρά της πόλης – ένα δεύτερο προς την εξωτερική πλευρά και ενδιάμεσα ανέπτυξε τις λεγεώνες του, διότι αν οι Γαλατικές δυνάμεις ενώνονταν, θα είχε λήξει ο πόλεμος με ολοκληρωτική καταστροφή. Με αυτόν τον τρόπο κατόρθωσε να ανταποκριθεί σε δύο μέτωπα, το πρώτο εναντίον των πολιορκημένων και το δεύτερο εναντίον των Γαλατικών ορδών οι οποίες θα έσπευδαν σε βοήθεια.

Κατανοώντας τις προθέσεις του Καίσαρα, ο Βερκιγγεντόριξ εξαπέλυσε αρκετές επιθέσεις ιππικού με στόχο να αποτρέψει την ολοκλήρωση του αποκλεισμού, αλλά οι περισσότερες αποκρούσθηκαν και μόνο μια μικρή δύναμη του Γαλατικού ιππικού κατάφερε να διαφύγει.

Η πολιορκία προβλεπόταν δύσκολη για τους Ρωμαίους, αφενός λόγω του μεγάλου αριθμού των υπερασπιστών της πόλης, αφετέρου λόγω των ισχυρών τειχών της Αλεσίας. Επί πλέον, τα Ρωμαϊκά στρατεύματα αντιμετώπιζαν προβλήματα επισιτισμού, καθώς οι Γαλάτες είχαν εφαρμόσει στρατηγική καμένης γης, πυρπολώντας τις πόλεις και ερημώνοντας την γη ώστε να εμποδίσουν τον ανεφοδιασμό των Ρωμαϊκών λεγεώνων.

Αλλά και οι πολιορκημένοι αντιμετώπιζαν επισιτιστικά προβλήματα και όταν επιδεινώθηκε η κατάσταση, ο Βερκιγγεντόριξ ζήτησε από τον Καίσαρα να αποχωρήσει ο άμαχος πληθυσμός με την ελπίδα ότι οι Ρωμαίοι θα τους εξασφάλιζαν τροφή. Επειδή όμως οι Ρωμαίοι αντιμετώπιζαν το ίδιο πρόβλημα, δεν δέχθηκαν και χιλιάδες άμαχοι πέθαναν από την πείνα εγκλωβισμένοι μεταξύ των τειχών της Αλεσίας και των Ρωμαίων.

Στα τέλη Σεπτεμβρίου, ο Βερκιγγεντόριξ αντιμετώπισε επισιτιστική κρίση με τις προμήθειες σχεδόν εξαντλημένες και μέρος του στρατού του να συζητά την παράδοση. Οι ελπίδες του αναπτερώθηκαν από την άφιξη εξωτερικών ενισχύσεων υπό τη διοίκηση των Κόμμιου και Βερκασσιβέλαυνου. Στις 30 Σεπτεμβρίου, ο Κόμμιος επιτέθηκε στο εξωτερικό τείχος του Καίσαρα, ενώ ο Βερκιγγεντόριξ επιτέθηκε εκ των έσω, αλλά και οι δυο προσπάθειες απέτυχαν καθώς αποκρούσθηκαν από τους Ρωμαίους. Την επόμενη μέρα οι Γαλάτες επιτέθηκαν ξανά, αυτή τη φορά την νύχτα. Αν και ο Κόμμιος κατάφερε να διασπάσει τις Ρωμαϊκές γραμμές, το χάσμα έκλεισε σύντομα από το Ρωμαϊκό ιππικό υπό την ηγεσία των Μάρκου Αντώνιου και Γάιου Τριβώνιου. Εσωτερικά επιτέθηκε ο Βερκιγγεντόριξ, αλλά το στοιχείο του αιφνιδιασμού χάθηκε λόγω των τάφρων.

Οι οχυρώσεις που χτίστηκαν από τον Καίσαρα στην Αλεσία. Ο σταυρός άνω δεξιά δείχνει την τοποθεσία της Αλεσίας στην Γαλατία (σύγχρονη Γαλλία). Ο κύκλος δείχνει το αδύνατο σημείο του βορειοδυτικού τμήματος της οχυρωματικής γραμμής. https://tinyurl.com/r2s5862

Έχοντας ηττηθεί στις αρχικές προσπάθειες οι Γαλάτες προγραμμάτισαν έφοδο στις 2 Οκτωβρίου στοχεύοντας σε ένα αδύναμο σημείο στις γραμμές του Καίσαρα, όπου φυσικά εμπόδια εμπόδιζαν την κατασκευή ενιαίου τείχους. Επιτιθέμενος με 60.000 άντρες ο Βερκασσιβέλαυνος χτύπησε το αδύναμο σημείο, ενώ ο Βερκιγγεντόριξ επιτίθετο εσωτερικά. Ο Καίσαρας βλέποντας τις επιθέσεις διέσχιζε τις Ρωμαϊκές γραμμές για να εμψυχώσει τους άνδρες του.

Επιτιθέμενοι σε πολλά σημεία οι άνδρες του Βερκασσιβέλαυνου πίεζαν τους Ρωμαίους. Δεχόμενος ακραία πίεση σε όλα τα μέτωπα, ο Καίσαρας μετέφερε στρατεύματα για να αντιμετωπίσουν τις απειλές στέλνοντας το ιππικό του Λαβιηνού για να βοηθήσει στην κάλυψη, ενώ ο ίδιος ηγήθηκε σειρά αντεπιθέσεων εναντίον των στρατευμάτων του Βερκιγγεντόριξ κατά μήκος του εσωτερικού τείχους. Παρόλο που η συγκεκριμένη περιοχή ανθίστατο, οι άνδρες του Λαβιηνού είχαν περιέλθει σε οριακό σημείο. Συγκεντρώνοντας δεκατρείς κοόρτεις (περίπου 6.000 άνδρες) ο Καίσαρας τους οδήγησε προσωπικά έξω από τις Ρωμαϊκές γραμμές για να επιτεθούν στα μετόπισθεν των Γαλατών.

**Ο Vercingetorix καταθέτει τα όπλα στα πόδια του Ιούλιου Καίσαρα. Πίνακας του Λάιονελ Ρόγιερ.** Lionel Royer [Public domain]

Παρακινημένοι από την προσωπική γενναιότητα του ηγέτη τους, οι άνδρες του Λαβιηνού μάχονταν με αυταπάρνηση ενόσω επιτίθετο ο Καίσαρ. Παγιδευμένοι ανάμεσα σε δύο δυνάμεις, οι Γαλάτες διασπάστηκαν και άρχισαν να διασκορπίζονται, ενώ οι Ρωμαίοι τους καταδίωξαν με αποτέλεσμα να υποστούν βαρύτατες απώλειες. Με τις ενισχύσεις να έχουν διαλυθεί και τους δικούς του να μην μπορούν να διαφύγουν, ο Βερκιγγεντόριξ παραδόθηκε την επόμενη μέρα και κατέθεσε τα όπλα του στον θριαμβευτή Καίσαρα.

Αποτέλεσμα

Όπως και με τις περισσότερες μάχες από αυτή την περίοδο, ο ακριβής αριθμός των θυμάτων είναι άγνωστος, διότι αρκετές σύγχρονες ιστορικές πηγές διογκώνουν τους αριθμούς για πολιτικούς σκοπούς. Έχοντας αυτό υπόψιν, οι απώλειες των Ρωμαίων που σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν ανέρχονται σε περίπου 12.800, ενώ οι Γαλάτες εκτιμάται ότι είχαν 250.000 νεκρούς και τραυματίες και 40.000 συλληφθέντες.

Η νίκη στην Αλεσία τερμάτισε οριστικά την οργανωμένη αντίσταση των Γαλατών στη Ρωμαϊκή κυριαρχία και αποτέλεσε μεγάλη προσωπική επιτυχία για τον Καίσαρα, με αποτέλεσμα η Ρωμαϊκή Γερουσία να κηρύξει εικοσαήμερο πανηγυρισμών για τη νίκη, αλλά αρνήθηκε θριαμβευτική παρέλαση στην Ρώμη. Αυτό είχε ως επακόλουθο, να συνεχιστούν οι πολιτικές εντάσεις στη Ρώμη, οι οποίες οδήγησαν τελικά σε εμφύλιο πόλεμο.