Ο οίκος Έστε/Este (1384 – 1628)

Εξώφυλλο: Θυρεός του οίκου Έστε

μετάφραση – απόδοση Χείλων

Ο οίκος των Έστε ήταν πριγκιπική δυναστεία με καταγωγή από την Λομβαρδία, η οποία δραστηριοποιήθηκε στο Έστε (πόλη της επαρχίας Πάδοβα) και τα μέλη του ήσαν δούκες της Φερράρα και της Μόντενα. Ήταν χωρισμένος σε δύο κλάδους, εκ των οποίων βασικός κορμός ήταν ο οίκος των Γουέλφων – Έστε, ή οίκος των Γουέλφων και ο Ιταλικός κλάδο που αποτελούσε ο οίκος των Φούλκ- Έστε, ή οίκος Έστε, ή Μαργράβοι Έστε (Margraves = ηγεμόνας, Γερμανικός τίτλος ευγενίας) στον οποίο αναφέρεται κατά κύριο λόγο το άρθρο.

Ο οίκος Έστε έλαβε το όνομά του από τον ομώνυμο δήμο και κάστρο, 27 μίλια νοτιοδυτικά της Πάντοβα και αληθινός ιδρυτής της οικογένειας ήταν ο μαργράβος Αλμπέρτο Άτσο II (πέθανε το 1097). Από τον γιο του Γουέλφ IV, δούκα της Βαυαρίας, αρχίζει ο κλάδος από τον οποίο προέρχονται οι δούκες της Βαυαρίας, του Μπραουνσβάιγκ και του Λούνεμπουργκ, καθώς και οι εκλέκτορες του Αννόβερου. Ένας άλλος γιος, ο Ούγκο, προσπάθησε χωρίς επιτυχία να εγκατασταθεί στη Γαλλία, ενώ ο τρίτος γιος, Φόλκο I (απεβίωσε περί το 1136) κατέστη δεύτερος τη τάξει στον οίκο των Έστε. Ωστόσο ούτε αυτός, ούτε ο διάδοχός του, Ομπίτζο I (πέθανε το 1193) πέτυχαν κάποια μεγάλη διάκριση, πέρα από τις θέσεις και τους τίτλους που ανήκαν φυσικά στις ανώτερες φεουδαρχικές οικογένειες, αλλά κατά την εποχή του Ομπίτζο Ι ο οίκος απέκτησε για πρώτη φορά πολιτική επιρροή στην Φερράρα, μέσω του γάμου του γιου του Άτζο V, με την κληρονόμο μιας από εκ των δύο μεγάλων και αντιπάλων οικογενειών της Φερράρα.

Τον Ομπίτζο διαδέχτηκε ο εγγονός του Άτζο VI, ο οποίος απέκτησε σημαντική εξουσία στην πόλη και ο πρόωρος θάνατός του το 1212 άφησε την οικογένεια προσωρινά αποδυναμωμένη. Μέχρι το 1240 ένας απόγονος, ο Άτζο VII, επέστρεψε στην εξουσία της πόλης, συνεργαζόμενος με την Συμμαχία των Γουέλφων που σχηματίστηκε από τον Πάπα Γρηγόριο ΙΧ. Αυτή η συνεργασία σημάδεψε την εποχή κυριαρχίας του οίκου Έστε στην Φερράρα.

Κυρίαρχοι της Φερράρα

Το 1264 ο κληρονόμος του Άτζο, Ομπίτζο II (1264-93) μετά από πιέσεις της Συμμαχίας των Γουέλφων, χρίζεται ισόβιος άρχοντας (podesta) της Φερράρα. Ο Πάπας, νόμιμος άρχοντας της Φερράρα, αρχικά δεν αντιτίθεται, αλλά στη συνέχεια άρχισε να αμφισβητεί την εξουσία των Έστε. Ωστόσο, η δύναμη του Ομπίτζο αυξάνεται και αυτοανακηρύσσεται δούκας της Μόντενα το 1288 και του Ρέτζιο το 1289. Τον 14^ο αιώνα ο οίκος Έστε αντιμετωπίζει δύσκολες και θυελλώδεις περιόδους, όχι μόνο λόγω των αντιπαραθέσεών του με τον Πάπα, αλλά και λόγω εγχώριων διαφωνιών, ορισμένες φορές πολύ επικίνδυνων. Εντούτοις καταφέρνει να ενισχύσει τη θέση του και υπό τον Νίκολο II τον Χωλό (βασιλεύει 1361-88) χτίζεται το περίφημο Κάστρο Έστε, έργο του αρχιτέκτονα Μπαρτολίνο ντα Νοβάρα, το οποίο έγινε σύμβολο εξουσίας της πόλης της Φερράρα και οχυρό κατά των εξωτερικών κινδύνων. Στον αδελφό και διάδοχο του Νίκολο II, Αλμπέρτο V (βασιλεύει το 1388-93) οφείλεται η ανέγερση του φημισμένου Πανεπιστημίου της Φερράρα, το οποίο παραχωρήθηκε στον Πάπα Βονιφάτιο IX το 1391.

Η βασιλεία του Νίκολο III (1393-1441) γιού του Αλμπέρτο, σηματοδότησε την ενδυνάμωση της κυριαρχίας των Έστε στην Φερράρα και την εν γένει επιρροή τους στην Ιταλική πολιτική. Αφού κατέστειλε την προσπάθεια των Παδουανών να ηγεμονεύσουν στην Φερράρα, ο δούκας έγινε διαμεσολαβητής στους πολιτικούς και στρατιωτικούς αγώνες μεταξύ των Ιταλικών κρατών και επέκτεινε τις κυριαρχίες του. Σε προσωπικό επίπεδο, ο Νίκολο ήταν γνωστός για τον αισθησιασμό του…..κάποτε μία γυναίκα της Φερράρα φώναζε ενώ έτρεχε «και στις δύο πλευρές του ποταμού Πάδου όλοι είναι γιοι του Νίκολο» αλλά και την σκληρότητά του αφού αποκεφάλισε τον γιο του Ούγκο και την δεύτερη σύζυγό του, Παρίσινα Μαλατέστα, επειδή διέπραξαν μοιχεία.

Έδωσε μεγάλη έμφαση στις εκδηλώσεις θρησκευτικής πίστης – μεταβαίνοντας σε προσκύνημα στον Πανάγιο Τάφο, τον άγιο Αντώνιο της Βιέννης και φιλοξενώντας την Οικουμενική Σύνοδο το 1438, η οποία αποτέλεσε μια άκαρπη προσπάθεια να ενωθούν και πάλι οι εκκλησίες της Δύσης και της Ανατολής (η Σύνοδος μεταφέρθηκε αργότερα στη Φλωρεντία). Φαίνεται μάλιστα ότι απέκτησε κληρονομική διαδοχή των Έστε στα κράτη του Μιλάνου, αλλά πέθανε ξαφνικά, ίσως δηλητηριασμένος, στις 26 Δεκεμβρίου 1441.

**Leonello d’ Este_πορτραίτο του Pisanello**

Ενώ ο Νίκολο III ανέδειξε τον οίκο στην Ιταλική πολιτική σκηνή πέρα από τα εδαφικά και οικονομικά όρια, ο γιος και διάδοχός του Λεονέλλο (βασιλεία 1441 – 50) προσέφερε στην Φερράρα σημαντικά επιτεύγματα στην τέχνη και κουλτούρα. Ο Λεονέλλο εκπαιδεύτηκε από τον ανθρωπιστή Γκουαρίνο Βερονέζε, που κλήθηκε στην Φερράρα από τον πατέρα του και την περίοδο της βασιλείας του η Φερράρα κατέστη πολυσύχναστο κέντρο πολιτισμού και ανθρωπισμού, με φημισμένους ζωγράφους όπως οι: Πισανέλλο, Τζάκοπο Μπελλίνι, Ρότζιερ βαν ντερ Βάιντεν, Αντρέα Μαντένια, αρχιτέκτονες όπως ο Λεόν Μπατίστα Αλμπέρτι και λόγιους.

Δούκες της Φερράρα – Μόντενα & Ρέτζιο

Ο αδελφός και διάδοχος του Λεονέλλο, ο Μπόρσο (βασιλεία 1450-71) παρά τις κάποιες στρατιωτικές αποτυχίες, όχι μόνο διατήρησε το κράτος του και αύξησε το αισθητικό και πολιτιστικό κύρος του, αλλά του απονεμήθηκε από τον αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Φρειδερίκο ΙΙΙ ο τίτλος του δούκα της Μοντένα και του Ρέτζιο (1452 ) και από τον Πάπα Παύλο Β’ ο τίτλος του δούκα της Φερράρα (1471).

Έρκολε I

Η μακρά βασιλεία του Λεονέλλο και του ετεροθαλούς αδελφού του Μπόρσο, Έρκολε I (1471-1505) σηματοδότησε μία από τις σημαντικότερες περιόδους στην ιστορία του οίκου Έστε και της Φερράρα. Ο Έρκολε κατάφερε να αποκτήσει σημαντική πολιτική στήριξη μετά τον γάμο με την Λεονόρα, κόρη του βασιλιά της Νάπολης, χωρίς ωστόσο να αποφύγει τις ταραγμένες περιόδους. Ο Έρκολε έπρεπε να καταστείλει την προσπάθεια του ανιψιού Νίκολο, γιου του Λεονέλλο, να σφετεριστεί τον θρόνο και στη συνέχεια έπρεπε να αντιμετωπίσει τον εχθρικό συνασπισμό της Βενετίας και του Πάπα Σίξτου IV, ο οποίος έφερε τον πόλεμο σχεδόν έξω από τα τείχη της Φερράρα (1482-84). Η συνθήκη του Μπανιόλο, ωστόσο, αν και δεν ήταν απολύτως ικανοποιητική, απήλλαξε την Φερράρα από άμεσους κινδύνους.

Το βασικό πρόβλημα του Έρκολε ήταν να εδραιώσει την πολιτική θέση μέσω γάμων που θα του προσέφεραν δεσμούς με τις κυρίαρχους Ιταλικούς οίκους: από τις τρεις κόρες του, η Λουκρητία παντρεύτηκε τον Αννίμπαλε Μπεντιβόλιο (της Μπολόνια), η Ισαβέλλα τον Φραντσέσκο Γκονζάγκα (της Μάντοβα) και η Βεατρίκη τον Λουδοβίκο Σφόρτσα (του Μιλάνου). Ο μεγαλύτερος γιος Αλφόνσο, παντρεύτηκε πρώτα με την Άννα Σφόρτσα (Μιλάνο) και στη συνέχεια με τη διάσημη Λουκρητία Βοργία, κόρη του Πάπα Αλεξάνδρου VI. Παρά τις δύσκολες πολιτικές ισορροπίες, ο Έρκολε συνέχισε την προώθηση των τεχνών, διορίζοντας υπουργό τον ποιητή Ματτέο Μπογιάρντο, προσέφερε την υποστήριξή του στον ποιητή Λουδοβίκο Αριόστο, υποστήριξε το θέατρο και τις μουσικές τέχνες, διεύρυνε και εξωράισε την Φερράρα σε βαθμό που να καταστεί μια από τις πρώτες πόλεις της Ευρώπης.

Αλφόνσο Ι

Ο γιος του Έρκολε, Αλφόνσο I (βασιλεία 1505-34) ενώ ήταν τραχύς και αγενής ως νέος, αποδείχθηκε σοφός και σίγουρος για τον εαυτό του, όταν ανέλαβε τα ηνία της διακυβέρνησης. Αρχικά κατέστειλε την συνωμοσία του ετεροθαλούς αδελφού, Τζούλιο και ενός άλλου αδελφού του Φερράντε και τους καταδίκασε σε ισόβια φυλάκιση. Κατόπιν αφοσιώθηκε στον πόλεμο εναντίον της Βενετίας (1509) όπου αναδείχθηκε η ικανότητές του στην μηχανική και τον σχεδιασμό πυροβόλων. Ήταν νικητής στην ναυμαχία της Πολεσέλλα και επανέκτησε την Πολέσινε του Ροβίγκο (είχε χαθεί από τον Έρκολε I).

Ταυτόχρονα όμως, οι επεκτατικές βλέψεις της Παπικής Έδρας έγιναν απειλητικές. Υποστηρίζοντας πιστά τα Γαλλικά συμφέροντα στην Ιταλία, ο Αλφόνσο ήλθε σε σύγκρουση με τον Πάπα Ιούλιο Β‘ με αποτέλεσμα να του αφαιρεθούν οι Μοντένα (1510) και το Ρέτζιο (1512) και να εκδιωχθεί. Οι Μέδικοι Πάπες Λέων X και Κλήμης VII, ασχολήθηκαν αμφότεροι με την καταστροφή του οίκου Έστε, αλλά ο θάνατος του πρώτου και η πολιτική αδυναμία του δεύτερου, δίνουν την δυνατότητα στον Αλφόνσο να ανακτήσει το Ρέτζιο το 1523 και την Μοντένα το 1527. Ο Αλφόνσο πέθανε το 1534 και η διαδοχή του εξασφαλίσθηκε όχι μόνο από τα νόμιμα παιδιά του αλλά και από τα νόθα που απέκτησε με την ερωμένη του Λάουρα Εουστόκια Ντιάντι, από την οποία προέκυψαν οι μελλοντικοί δούκες της Μόντενα και του Ρέτζιο.

Έρκολε ΙΙ και Αλφόνσο ΙΙ

Κατά την βασιλεία του γιου και διαδόχου του Αλφόνσο, Έρκολε ΙΙ (1534-1559) τα στρατιωτικά προβλήματα αποδείχθηκαν λιγότερο σοβαρά (αν και οι πόλεμοι του 1557-1558 ήσαν δύσκολοι) από τα προσωπικά. Ο Έρκολε παντρεύτηκε την Ρενέ, κόρη του βασιλιά Λουδοβίκου ΧΙΙ της Γαλλίας, η οποία αφικνούμενη στην Φερράρα υποστήριξε την Λουθηρανική θρησκεία, καθιερώνοντας την αυλή ως σημείο συνάντησης των πλέον γνωστών αιρετικών και φιλελεύθερων στοχαστών της εποχής. Ο Έρκολε, ο οποίος ήταν επίσκοπος του Πάπα στη Φερράρα, προσπάθησε να την περιορίσει, ακόμη και με προσωρινή φυλάκιση, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.

Επόμενος κυβερνήτης ήταν ο πρωτότοκος γιός του, ο Αλφόνσο II (βασιλεία 1559-97) ο 5^ος και τελευταίος δούκας της Φερράρα. Ο Αλφόνσο προσπάθησε χωρίς επιτυχία να γίνει βασιλέας της Πολωνίας και να οργανώσει μια σταυροφορία εναντίον των Τούρκων. Το σημαντικότερο όμως για την δυναστεία των Έστε, ήταν το γεγονός ότι παρόλο που ο Αλφόνσο έκανε τρεις γάμους δεν απέκτησε παιδιά και ο Πάπας Πίος V το 1567 απαγόρευσε ρητώς στα νόθα παιδιά να έχουν δικαιώματα στην εκκλησιαστική γη. Ο Αλφόνσο απογοητεύτηκε σε τέτοιο βαθμό, ώστε εγκατέλειψε την διακυβέρνηση του κράτους. Μετά τον θάνατό του κληροδότησε το δουκάτο στον ξάδελφό του Καίσαρα, αλλά ο Πάπας Κλήμης VII αρνήθηκε να αναγνωρίσει την διαδοχή, κηρύσσοντας τον Καίσαρα παράνομο και το 1598 η Φερράρα μεταπίπτει στην Παπική κυριαρχία, σηματοδοτώντας το τέλος του οίκου Έστε.

Η πτώση

Ο Καίσαρας κράτησε την Μοντάνα και το Ρέτζιο, αλλά μαζί του ο οίκος έπαψε να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην Ιταλική πολιτική και η αυλή του ήταν πολιτισμικά κατώτερη από τους λαμπρούς προκατόχους του. Μεταξύ των πολλών δουκών της Μόντενα που ακολούθησαν τον 17^ο αιώνα, ο Φραντσέσκο I (βασιλεία 1629-58) ο οποίος ανήλθε στον θρόνο κατά την διάρκεια της θυελλώδους περιόδου του 30ετή Πολέμου, ήταν ίσως ο πιο σημαντικός. Στον πόλεμο ήταν αρχικά σύμμαχος της Ισπανίας και στη συνέχεια συμμάχησε με την Γαλλία, η οποία πίστευε ότι θα υποστήριζε καλύτερα τα συμφέροντά του στην Φερράρα. Αργότερα, προσπάθησε να συμφιλιωθεί με την Ισπανία, αλλά από ειρωνεία της τύχης, εκείνη την περίοδο βρισκόταν στο πεδίο της μάχης, πολεμώντας τους Ισπανούς, όταν πέθανε από ελονοσία.

Ήταν άνθρωπος με τεράστιες φιλοδοξίες και διατεθειμένος να ακολουθήσει τις παραδόσεις στην πολιτική, ευνόησε τις τέχνες υποστηρίζοντας ανθρώπους των γραμμάτων και διέθετε μεγάλη συλλογή έργων τέχνης (υπάρχει ένα εξαιρετικό πορτρέτο του από τον Ντιέγκο Βελάσκεζ και μια όμορφη προτομή του Τζιάν Λορέντζο Μπερνίνι).

Μεταξύ των διαδόχων του, αξίζει να αναφέρουμε τον Ρινάλντο I (1694-1737) του οποίου ο γάμος με την Σαρλότ Φελίτσιτας του Μπραουνσβάιγκ – Λούνεμπουργκ επανέφερε τους συγγενικούς δεσμούς με τον οίκο Έστε. Κατά την διάρκεια της βασιλείας του ασχολήθηκε με την αυτοκρατορική πολιτική. Ο γιος του Φραντσέσκο III (1737-80) γνωστός ως «ακόλαστος», ανέλαβε την κυβέρνηση της Λομβαρδίας από την αυτοκράτειρα Μαρία Τερέζα της Αυστρίας. Ο Έρκολε ΙΙΙ (1780-96) ευγενής και ευχάριστος, εγκατέλειψε την Μόντενα το 1796 όταν εισέβαλε ο επαναστατικός Γαλλικός στρατός.

Μετά τους Ναπολεόντειους πολέμους, ο δούκας Φραντσέσκο IV (1814-46), γιος της Μαρίας Βεατρίκης ντ’ Έστε (η μόνη επιζώσα θυγατέρα του Έρκολε III) και του αρχιδούκα Φερδινάνδου του οίκου των Αψβούργων – Λωρραίνης, γιος της Μαρίας Τερέζα, επέστρεψε στη Μόντενα, ιδρύοντας την δυναστεία Αυστρο – Έστε, η οποία όμως τελείωσε με το γιο του Φραντσέσκο V (1846-59) όταν η Μόντενα εξεγέρθηκε για να ενταχθεί στη Σαρδηνία – Πιεμόντε και κατόπιν στην Ιταλία. Ανύπαρκτος, ο Φραντσέσκο V επέλεξε ως διάδοχο τον Φραντς Φέρντιναντ, κληρονόμο του Αυστριακού θρόνου, ο οποίος δολοφονήθηκε στο Σεράγεβο το 1914. Τον διαδέχτηκε ο Κάρολος Α’ της Αυστρίας. Τον διαδέχθηκε ο αρχιδούκας Ρόμπερτ, δεύτερος γιος του. Ο πρίγκιπας Λόρεντζ του Βελγίου έγινε ο νόμιμος κάτοχος του επωνύμου και των Εραλδικών συμβόλων του οίκου Έστε το 1996, μετά τον θάνατο του Ρόμπερτ.