Το άρθρο αναφέρεται στην άνοδο και την πτώση του στρατηγού Ζορζ Ερνέστ Ζαν-Μαρί Μπουλανζέ (29 Απριλίου, 1837 – 30 Σεπτεμβρίου, 1891) στο πρόσωπο του οποίου οι Γάλλοι είδαν εκείνον που επρόκειτο να ξεπλύνει την ήττα του 1870, θα έφερνε πίσω την Αλσατία και την Λωρραίνη και θα ξανάδινε στην Γαλλία την παλιά δόξα της. Εκείνος όμως προτίμησε να φύγει στο εξωτερικό με μια γυναίκα και ν´ αυτοκτονήσει ύστερα από λίγο επάνω στον τάφο της.

—————————————————————————————————

γράφει η
Fresnette Pisani-Ferry
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο τεύχος 51 του περιοδικού Ιστορία
Εικονογραφημένη τον Σεπτέμβριο του 1972.

Εικόνες και επιμέλεια παρουσίασης από την διαχείριση

Παρίσι, 14 Ιουλίου 1886. Είναι η εθνική εορτή της Γαλλίας, η επέτειος της αλώσεως της Βαστίλης. Στο πεδίο του Λονσάν θα πραγματοποιηθεί η μεγάλη στρατιωτική παρέλαση ενώπιον του Προέδρου της Δημοκρατίας και της Γαλλικής Κυβερνήσεως. Ανώτατοι κρατικοί λειτουργοί, ξένοι στρατιωτικοί ακόλουθοι και η νέα δημοκρατική αριστοκρατία, η οποία σιχαίνεται τους παλιούς μοναρχικούς, έχουν συγκεντρωθεί για να την παρακολουθήσουν.

Μαζί τους κι  ένα τεράστιο πλήθος που ήλθε να καμαρώσει τον στρατό του, τον στρατό της Γαλλίας. Η πίκρα από την ήττα του 1870 στο Σεντάν είναι ακόμη στο στόμα του και η καρδιά του στάζει αίμα για την ταπείνωση της πατρίδας του και την απώλεια της Αλσατίας και της Λωρραίνης.

Μ᾽ ένα ανοιχτό αμάξι φθάνουν δυο ηλικιωμένα άτομα με επίσημο μαύρο ένδυμα: Είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Γκρεβύ (Jules Grévy) και ο πρωθυπουργός Φρεσινέ (Charles de Freycinet). Δειλά χειροκροτήματα υποδέχονται τους δύο άντρες. Επί κεφαλής της φρουράς των Παρισίων είναι μιά ίλη ιππικού αποτελούμενη αποκλειστικά από αξιωματικούς. Προηγείται όλων ο στρατηγός και υπουργός των Στρατιωτικών Μπουλανζέ ένας από τους ωραιότερους αξιωματικούς του Γαλλικού στρατού, έφιππος σ’ ένα μαύρο άλογο.

Μια κραυγή ξέφρενη βγαίνει από τα στήθη όλων.

Ζήτω ο Μπουλανζέ !

Τ’ όνομά του ηλεκτρίζει το πλήθος που παραληρεί, όπως άλλοτε στο όνομα του μεγάλου Κορσικανού και είναι έτοιμο να πέσει ακόμη και στη φωτιά γι’ αυτόν. Εκείνη την περίοδο αναζητεί τον ηγέτη της αναστάσεως του Έθνους και είναι έτοιμο να πέσει στα πόδια του.

Ο στρατηγός Γεώργιος Μπουλανζέ γεννήθηκε το 1837 στην Ρενν της Βρετάννης, προερχόμενος από ευκατάστατους αστούς. Ακολούθησε την στρατιωτική σταδιοδρομία και πήρε το βάπτισμα του πυρός στην Αλγερία, όπου τραυματίσθηκε βαρύτατα. Πολέμησε στην Ιταλία το 1859 με τον Ναπολέοντα ΙΙΙ και μια Αυστριακή σφαίρα διαπέρασε το στήθος του. Έλαβε μέρος στην εκστρατεία της Ινδοκίνας, όπου τραυματίσθηκε πάλι από δηλητηριασμένη λόγχη ιθαγενών.

Στον πόλεμο του 1870 κατά των Πρώσσων διακρίθηκε για τη γενναιότητά του και μια εχθρική ξιφολόγχη τον τραυμάτισε στη δεξιά ωμοπλάτη. Για πέμπτη φορά ξανατραυματίσθηκε στην καταστολή της Κομμούνας των Παρισίων το 1871. Παρασημοφορήθηκε πολλές φορές και πριν ακόμη φθάσει στους ανώτατους βαθμούς είχε τιμηθεί με τον Σταυρό της Λεγεώνος της Τιμής. Το 1884 έγινε στρατηγός και διοικητής του στρατού κατοχής στην Τύνιδα.

 

Δυο χρόνια αργότερα, το 1886, σε ηλικία 49 ετών, χάρις στην υποστήριξη ενός δημοφιλούς πολιτικού, του Γεωργίου Κλεμανσώ γίνεται υπουργός των Στρατιωτικών. Η προσήλωση στο καθήκον, η λεπτότητα των τρόπων, η εξαίρετη εμφάνιση, η έμφυτη καλοσύνη και η δημοκρατικότητά του, ανέβασαν τον Μπουλανζέ ψηλά στη συνείδηση των Γάλλων. Αν προσθέσει κανείς και τη φυσική ομορφιά του, εύκολα θα καταλάβει πόσο γρήγορα κατέκτησε το πλήθος κι έγινε το ίνδαλμα των γυναικών. Από την πτώση του Ναπολέοντα ΙΙΙ, του τελευταίου αυτοκράτορα της Γαλλίας, ουδείς άλλος απέκτησε τόση αίγλη.

Ο Μπουλανζέ απήλασε τον δούκα του Ωμάλ ( παρόλο που ήταν φίλος του) και κέρδισε την εμπιστοσύνη των οπαδών της δημοκρατίας, οι οποίοι πάντα έβλεπαν δύσπιστα τους παλαιούς μοναρχικούς κι όταν στα 1886 έγινε η απεργία των ανθρακωρύχων στο Αβερόν, έβγαλε διαταγή, η οποία απαγόρευε τη χρήση όπλων κατά του πλήθους και ταυτόχρονα διέταξε τους στρατιώτες να μοιρασθούν το συσσίτιό τους με τους απεργούς.

Μετά από λίγες ημέρες βγάζει λόγο στη Βουλή και λέει ότι οι στρατιώτες και οι εργάτες είναι τέκνα μιας και αυτής πατρίδος και τα δικαιώματα των τελευταίων πρέπει να γίνονται δεκτά με μεγάλη κατανόηση. Η Βουλή ολόκληρη σείεται από τα χειροκροτήματα και πρώτος απ’ όλους χειροκροτεί  ο Κλεμανσώ, ο λαμπρότερος εκπρόσωπος του λαϊκού ρεύματος. Από τότε αρχίζει η καταπληκτική άνοδος του Μπουλανζέ στις καρδιές των συμπατριωτών του. Γίνεται τόσο δημοφιλής στους Γάλλους, ώστε μια εφημερίδα, η οποία είχε την ιδέα να δημοσιεύσει μια μεγάλη εικόνα του στρατηγού, πούλησε σε μια μέρα 800.000 φύλλα. Οι εικόνες του σε μικρό διάστημα θα πλημμυρίσουν ολόκληρη τη χώρα και θα πουληθούν 5.000.000 απ’ αυτές.

Στην αύξηση της αίγλης του θα βοηθήσει σημαντικά η Γερμανική Αυτοκρατορία. Μετά τη νίκη της το 1870 και την προσάρτηση της Αλσατίας και της Λωρραίνης, με την αναμφισβήτητη στρατιωτική υπεροχή της επωφελείται κάθε ευκαιρίας για να ταπεινώσει την Γαλλία. Η κυβέρνηση αντιμετωπίζει τα θέματα με διπλωματικότητα και σύνεση, καθότι η χώρα ήταν ακόμη αδύναμη!

Όμως ο λαός δεν είναι σε θέση να κάνει σωστές εκτιμήσεις. Του δημιουργείται η πεποίθηση ότι πρέπει να διοργανωθεί μια νέα πανίσχυρη στρατιά, η οποία θα καταστήσει τη Γαλλία σεβαστή στο εξωτερικό και την Γερμανία και μ’ έναν νέο πόλεμο, θα δώσει στην τελευταία ένα σκληρό μάθημα. Ο Γαλλικός λαός θερμαίνεται από την ιερή Εθνική φλόγα, η οποία γνωρίζει μόνο θυσίες και δεν λογαριάζει ούτε αριθμούς, ούτε στρατιωτική υπεροχή, – την ίδια φλόγα που, πενήντα χρόνια πριν, ξεσήκωσε κάποιους «ραγιάδες» εναντίον της πανίσχυρης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κι έκανε να ξαναγεννηθεί η πεντάμορφη Ελλάδα. Τότε συμβαίνει το επεισόδιο Σναϊμπελέ για ν’ ανεβάσει τον Μπουλανζέ στα ουράνια.

 

Η Γερμανία ανησυχούσε σοβαρά από την άνοδο του Μπουλανζέ, όχι μόνο για τη δημοτικότητά του, αλλά και για τα διάφορα μέτρα που έλαβε για την αναδιοργάνωση του Γαλλικού στρατού. Επέβαλε τριετή στρατιωτική θητεία σε όλους τους πολίτες. Αντικατέστησε τον παλαιό τύπο τυφεκίου με τον νεότατο τύπο Λεμπέλ (ο οποίος φάνηκε τόσο αποτελεσματικός στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο). Περιόρισε το χρόνο γενικής επιστρατεύσεως και κινητοποιήσεως. Ο Βίσμαρκ (Otto von Vismark), «ο Σιδηρούς Καγκελάριος», αντέδρασε αμέσως. Επέβαλε τη διατήρηση στρατιωτικής δυνάμεως 468.000 ανδρών για περίοδο επτά ετών, ώστε ν’ αντιμετωπίσει τυχόν επίθεση εκ μέρους της Γαλλίας και έπνεε μένεα κατά του Μπουλανζέ. Πίστευε ότι ο στρατηγός θα ανέτρεπε την δημοκρατία και θα επέβαλλε δική του δικτατορία με απώτερο σκοπό τη διεξαγωγή πολέμου κατά της Γερμανίας.

Ο ίδιος ο αυτοκράτωρ Γουλιέλμος δήλωσε ότι : «Δεν σκοπεύω να κάνω πόλεμο με τη Γαλλία, θ ´αναγκαστώ όμως να τον κάνω αν ο κύριος Μπουλανζέ μου επιτεθεί».

Η Γαλλική κυβέρνηση ανησυχεί και αυτή εκτιμώντας ότι ο Μπουλανζέ είναι επικίνδυνος όχι μόνο για το καθεστώς, αλλά και την ειρήνη. Τότε συμβαίνει το επεισόδιο του Απριλίου 1887. Ο αστυνομικός επιθεωρητής Σναϊμπελέ (Guillaume Schnaebelé), που υπηρετούσε σε Γαλλικό μεθοριακό σταθμό, απήχθη από τους Γερμανούς μέσα από Γαλλικό έδαφος ως ύποπτος κατασκοπίας. Το επεισόδιο αυτό προκάλεσε αγανάκτηση σε ολόκληρη τη Γαλλία, της οποίας έθιξε την Εθνική κυριαρχία. Η κυβέρνηση προσπάθησε να βρει τρόπο να ικανοποιηθεί το εθνικό αίσθημα και να μη φθάσει η υπόθεση σε πόλεμο, ο οποίος θα ήταν καταστροφή για το Έθνος.

 

Ο Μπουλανζέ, αδιάλλακτος, ζητά να τηρήσει η κυβέρνηση σταθερή στάση, έστω κι αν αυτό θα έφερνε την χώρα σε σύγκρουση με τη Γερμανία.

Ευτυχώς για τη Γαλλία το ζήτημα λύθηκε μόνο του από την αντίδραση την οποία προκάλεσε σε ολόκληρη την Ευρώπη η άστοχη ενέργεια της Γερμανίας. Ο Βίσμαρκ αναγκάσθηκε να παραδώσει τον Σναϊμπελέ στους Γάλλους, θέτοντας ως μόνο όρο να τοποθετηθεί όσο το δυνατόν πιο μακριά από τα σύνορα. Η κυβέρνηση ανέπνευσε, αλλά ο Γαλλικός λαός απέδωσε την ευχάριστη λύση του επεισοδίου στον Μπουλανζέ, που ενσαρκώνει πιά τους πόθους του. Ο Αλφόνσος Ντωντέ (Alhonse Daudet) γράφει τι του είπε ένας λοχίας την εποχή εκείνη: «Ο Μπουλανζέ μας έκανε επιθεώρηση και ύστερα μας μίλησε για την πατρίδα. Συγκινήθηκα τόσο πολύ, ώστε άρχισα να κλαίω. Αν εκείνη τη στιγμή μου έλεγε να πέσω επάνω στη ξιφολόγχη μου, θα έπεφτα δίχως να διστάσω ούτε στιγμή!».

Ο Μπουλανζέ ήταν πλέον ο ήρως της Γαλλίας.

Η αίγλη του όμως τρομάζει την κυβέρνηση, η οποία φοβάται ακόμη περισσότερο τη συγκέντρωση γύρω του όλων των αντιδραστικών κι επικίνδυνων για το καθεστώς στοιχείων, τα οποία αποβλέπουν κυρίως στην ανατροπή της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας. Των μοναρχικών, των βοναπαρτιστών, ακόμη και ορισμένων κομμουνάρων. Η αντίδραση εκδηλώνεται άμεσα.

Στον ανασχηματισμό της κυβερνήσεως υπό τον Ρουβιέ (Maurice Rouvier) ο Μπουλανζέ δεν μετέχει. Αμέσως έρχεται και η αντίδραση των οπαδών του. Με επικεφαλής τον ποιητή Ντερουλέντ (ο οποίος είχε ιδρύσει το 1880 την «Ένωση των Πατριωτών» με κύριο σκοπό την εκδίκηση κατά της Γερμανίας) χιλιάδες Παρισινοί συγκεντρώνονται μπροστά στο Μέγαρο των Ηλυσίων κραυγάζοντας «Ζήτω ο Μπουλανζέ!». Ταυτόχρονα διάφορες εφημερίδες και πρώτη απ´ όλες ο «Αδιάλλακτος», τονίζουν ότι η απομάκρυνση του Μπουλανζέ αποτελεί Εθνική συμφορά. Η παρουσία του πλέον στο Παρίσι, εγκυμονεί σοβαρότατους κινδύνους. Η κυβέρνηση τον μεταθέτει ως διοικητή του 13^ου Σώματος Στρατού μακριά, στο Κλερμόν – Φερράν. Πρόκειται ουσιαστικά περί εξορίας.

Την ημέρα που φεύγει για τη νέα του θέση 50.000 Παρισινοί συγκεντρώνονται για να εμποδίσουν την αναχώρησή του, αλλά αυτός, πειθαρχικός στις διαταγές των ανωτέρων του, αναχωρεί αμέσως. Είναι φανερό πως πρέπει ν ´απαλλαχθούν από τον Μπουλανζέ για να σωθεί η Τρίτη Γαλλική Δημοκρατία. Η ευκαιρία θα δοθεί με το περίφημο «Σκάνδαλο των παρασήμων». Ο υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου, μέσω κάποιας κυρίας ελαφρών ηθών ονόματι Λιμουζέν, απένειμε παράσημα σε άτομα που τα πλήρωναν ακριβά. Η κυρία Λιμουζέν έχει ήδη εξαφανισθεί, μέσα όμως στο αρχείο της που κατεσχέθη, βρέθηκε κι ένα μπιλιέτο του Μπουλανζέ.

Ο νέος υπουργός των Στρατιωτικών, ο Φερρόν (Theophile Ferron) τον καλεί τηλεγραφικώς να απαντήσει αν ορισμένες δηλώσεις του στον Τύπο σχετικά με το θέμα αυτό είναι αληθινές. Ο Μπουλανζέ απαντά καταφατικά και ο υπουργός του επιβάλλει φυλάκιση 30 ημερών. Διεξάγεται αμέσως ανάκριση εναντίον του μετά από την οποία του αφαιρείται η διοίκηση του 13ου Σώματος Στρατού και τίθεται σε διαθεσιμότητα. Σε λίγο απομακρύνεται με απόφαση ανακριτικού συμβουλίου από τις τάξεις του στρατού.

Πολλοί κατέκριναν την ενέργεια αυτή της Γαλλικής κυβερνήσεως διότι άνοιξε στον Μπουλανζέ το δρόμο για την πολιτική. Επειδή όμως σχεδόν πάντοτε οι ανθρώπινες πράξεις κρίνονται από τ´αποτελέσματά τους και όχι από τον σωστό ή εσφαλμένο υπολογισμό, οι ρεαλιστές ιστορικοί κρίνουν την ενέργεια αυτή ορθή. Γεγονός ότι η απομάκρυνσή του από το στράτευμα σημειώνει και την στροφή του Μπουλανζέ κατά της Γ᾽ Γαλλικής Δημοκρατίας. Μια σειρά σκανδάλων των τότε πολιτικών θα καταστήσει τον στρατηγό κεντρικό πόλο έλξεως. Θ ´αναμιχθεί οριστικά στην πολιτική.

Σύντομα θα πλαισιωθεί από ένα πλήθος ετερόκλητων ατόμων, τα οποία είναι δυσαρεστημένα από την καιροσκοπική πολιτική της Κυβερνήσεως, τα πιο πολλά όμως επιδιώκουν την κατάλυση του καθεστώτος: Μοναρχικοί, βοναπαρτιστές ή ορλεανιστές (οι τελευταίοι χρηματοδοτούν με μεγάλα ποσά τον αγώνα του) ακόμη και αρκετοί δημοκρατικοί, οι οποίοι ονειρεύονται να τον δουν στον προεδρικό θώκο.

Το κόμμα του φέρει τον τίτλο «Εθνικό Δημοκρατικό Κόμμα» και η επιτροπή του αποτελείται από ακραιφνείς δημοκρατικούς, η σιωπηρή όμως συμμαχία με τα μοναρχικά στοιχεία υπάρχει πάντα. Ο Μπουλανζισμός σαν πολιτική κίνηση αποτελεί πλέον πραγματικότητα.

 

Το έτος 1888 είναι μια σειρά θριάμβων. Ο Γαλλικός εκλογικός νόμος επιτρέπει στους υποψηφίους να εκτεθούν σε πολλές περιφέρειες. Ο Μπουλανζέ, με πρόγραμμα απλό: «Διάλυση της Βουλής – Αναθεώρηση – Συντακτική Συνέλευση» υπόσχεται εκκαθάριση του καθεστώτος από τα φαύλα στοιχεία. Και στους προεκλογικούς του λόγους δε διστάζει να διακηρύξει ότι «η δημοκρατία πρέπει ν’ ανήκει σε όλους κι όχι να είναι φέουδο μιας πολιτικής καμαρίλας, η οποία σκέπτεται μόνο τ’ ατομικά της συμφέροντα».

Υποβάλλει υποψηφιότητα σε τρείς περιφέρειες. Και στις τρείς εκλέγεται θριαμβευτικά, συντρίβοντας τον αντίπαλο κυβερνητικό υποψήφιο. Ο Μπουλανζέ είναι ήδη βουλευτής της Γαλλίας. Ο Μπουλανζισμός (Boulangisme) σημειώνει σταθερή άνοδο, γεγονός που ήδη έχει βάλει σε μεγάλη ανησυχία τους δημοκρατικούς, οι οποίοι φοβούνται πραξικόπημα. Στις τάξεις των αντιπάλων του ανήκει πλέον κι εκείνος που τον ανέβασε στο αξίωμα του υπουργού των Στρατιωτικών, ο Κλεμανσώ. Όμως ο Μπουλανζέ δε θα χάσει το παιχνίδι από τους αντιπάλους του………………θα το χάσει από μια γυναίκα.

Ο Μπουλανζέ ήταν νυμφευμένος, αλλά είχε χωρίσει από τη γυναίκα του, μια ύπαρξη άχαρη και θρησκόληπτη. Παρηγορήθηκε εύκολα περνώντας από την μία αγκαλιά στην άλλη…….Άλλωστε ήταν το ίνδαλμα των γυναικών της Γαλλίας…….Από τη στιγμή όμως που γνώρισε την υποκόμισσα Μαργαρίτα ντε Μπονμαίν (Margarite de Bonnemain) -χωρισμένη κι αυτή από τον άνδρα της – όλες οι άλλες γυναίκες έσβησαν γι’ αυτόν. Η καρδιά του αφοσιώνεται μόνο σ ´αυτήν και καμμιά άλλη ερωτική συνάντηση είχε με γυναίκα.

Το παράδοξο είναι ότι η γυναίκα αυτή δεν είχε κάποια έντονη προσωπικότητα ώστε να επιβληθεί μέσω του χαρακτήρα της. Μάλλον ο Μπουλανζέ προσκολλήθηκε τόσο πολύ σ’ αυτήν από μια εσωτερική παρόρμηση.

Ο Μπουλανζέ στη Βουλή εκδηλώνει αμέσως επαναστατικές διαθέσεις. Εκφωνεί πύρινους λόγους και στις 12 Ιουλίου, ζητά την διάλυση της Βουλής και προκήρυξη εκλογών με σκοπό την αναθεώρηση του Συντάγματος. Η Βουλή απορρίπτει την πρόταση και ο πρωθυπουργός Φλοκέ (Charles Floquet) εκνευρισμένος του απαντά: «Ποιός σας έδωσε το δικαίωμα κύριε να μιλάτε όπως ο Μέγας Ναπολέων; Στην ηλικία σας ο Βοναπάρτης είχε πεθάνει!». Ο Μπουλανζέ απάντησε με λόγια προσβλητικά και ο Φλοκέ τον κάλεσε σε μονομαχία.

Η συνάντηση των δύο αντιπάλων έγινε ύστερα από δυο ημέρες στο Νεϊγύ. Οι μάρτυρες έμειναν κατάπληκτοι: Ο ατρόμητος στρατηγός, που είχε τόσες φορές πολεμήσει και αντικρύσει τόσους εχθρούς, δεν ήξερε τους στοιχειώδεις κανόνες της ξιφομαχίας. Χτυπούσε μανιασμένα χωρίς να προφυλάσσεται και σε μια στιγμή ο Φλοκέ του κάρφωσε το ξίφος στο λαιμό.

Μόνο από θαύμα δεν του τρύπησε την αρτηρία και δεν τον σκότωσε. Οι Μπουλανζιστές, οι οποίοι περίμεναν από τον στρατηγό να εξοντώσει τον Φλοκέ, αιφνιδιάστηκαν από το αποτέλεσμα, η δημοτικότητά του όμως δε μειώθηκε καθόλου. Ο Μπουλανζέ ξαναγύρισε στη Βουλή το ίδιο ορμητικός και πιστός στο πρόγραμμά του. Και φθάνει η κρίσιμη καμπή της Ιστορίας…

Στο τέλος του 1888 ένας βουλευτής του Σηκουάνα πεθαίνει και οι εκλογές για την κενή έδρα στο Παρίσι προκηρύσσονται για τις 27 Ιανουαρίου 1889. Οι αντίπαλοι του Μπουλανζέ, με επικεφαλής τον Κλεμανσώ, του απευθύνουν μια πρόκληση: Αν τολμά ας βάλει υποψηφιότητα μέσα στο Παρίσι! Ο Μπουλανζέ, παρακινούμενος κυρίως απ’ ον Ροσφόρ, αριστερό δημοκρατικό, αποδέχεται την πρόκληση αυτή, ενώ οι αντίπαλοί του πετούν απ´ την χαρά τους: Το Παρίσι ουδέποτε έβγαλε δεξιό βουλευτή και εκεί ετάφη δύο φορές ο μοναρχισμός.

Είναι τόσο σίγουροι για τη νίκη τους, ώστε υποψήφιό τους βάζουν τον ριζοσπάστη Ζακ, του οποίου η άχρωμη προσωπικότητα δεν μπορεί να συγκριθεί μ’ εκείνη του Μπουλανζέ. Το Παρίσι γεμίζει προεκλογικές αφίσες. Επικεφαλής του αγώνα είναι ο ίδιος ο Μπουλανζέ, αλλά την μάχη δίνει ουσιαστικά ο Ντερουλέντ με τις χιλιάδες των οπαδών της «Ένωσης των Πατριωτών». Τα εκλογικά συνθήματα φανατίζουν τους ψηφοφόρους, ο πυρετός των εκλογέων ανεβαίνει κι όταν αργά το βράδυ βγαίνουν τ’ αποτελέσματα το πλήθος καταλαμβάνεται από παραλήρημα. Ο Μπουλανζέ συντρίβει τους αντιπάλους του παίρνοντας 244.000 ψήφους επί συνόλου 420.000.

Η Κυβέρνηση αιφνιδιάζεται. Συγκαλείται εκτάκτως το Υπουργικό Συμβούλιο για ν᾽ αντιμετωπισθεί η κατάσταση. Ένας ωκεανός από διαδηλωτές κραυγάζει «Στα Ηλύσια! Στα Ηλύσια!» καλώντας τον Μπουλανζέ να καταλάβει πραξικοπηματικά την εξουσία και να καταλύσει τις αρχές.

 

Τίποτε πιο εύκολο απ’ αυτό. Οι στρατιωτικές μονάδες των Παρισίων και τα Σώματα Ασφαλείας είναι κατά μέγα μέρος οπαδοί του Μπουλανζέ, ακόμη και οι αξιωματικοί της προεδρικής φρουράς. Ποιος θα τολμήσει, άλλωστε, να αντιμετωπίσει το λαϊκό ρεύμα που ξεχύθηκε στους δρόμους; Την ίδια στιγμή η Κυβέρνηση εφοδιάζει έναν αστυνομικό επιθεωρητή με ένταλμα συλλήψεως του Μπουλανζέ, σε περίπτωση που τολμήσει να προκαλέσει ταραχές!

– Στα Ηλύσια, στρατηγέ μου! Στα Ηλύσια!

Η ανθρωποθάλασσα των διαδηλωτών περιμένει ένα σύνθημα από τον Μπουλανζέ, μιά κίνηση και θα σαρώσει τα πάντα στο διάβα της. Όπως λέει ο ποιητής «σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα που πρέπει να πούνε το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο Όχι». Μπροστά στις εκκλήσεις και στο έξαλλο πλήθος ο Μπουλανζέ θα διστάσει. Σκέπτεται το μέλλον, σκέπτεται ότι μπορεί να χυθεί αίμα, σκέπτεται ότι η υπόληψή του μπορεί να κηλιδωθεί αν αποτύχει. Σκέπτεται…σκέπτεται……Βγαίνει μια στιγμή και συναντά τη Μαργαρίτα κι ύστερα γυρίζει κοντά στους αφοσιωμένους φίλους του. Ο Ροσφόρ τον καλεί: «Πέστε μας μια λέξη στρατηγέ μου κι εμείς θα βαδίσουμε!».

Η απάντηση ήταν πολύ σκληρή για ένα τόσο παλιό και τόσο αφοσιωμένο φίλο: «Το ίδιο θα μου έλεγε και ο Φλοκέ» ο φανατικός εχθρός του. Ποια είναι τα αίτια που τον έκαναν να διστάσει; Η πιθανότητα ότι θα έφθανε στην εξουσία με νόμιμα μέσα, ότι μ’ ένα πραξικόπημα η δημοτικότητά του θα έπεφτε, ο έμφυτος φόβος προς την πολιτική εξουσία, ή ακόμη και η επίδραση της Μαργαρίτας, η οποία τον ήθελε αποκλειστικά δικό της και φοβόταν ότι θα τον έχανε αν ανέβαινε στην αρχή;

Ο Μπουλανζέ δεν τόλμησε να περάσει τον Ρουβίκωνα. Με το αμάξι του θα πάει στο σπίτι της Μαργαρίτας, ενώ το πλήθος τραγουδώντας θα διαλυθεί σιγά – σιγά. Στα Ηλύσια ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αγρυπνεί…Φθάνει ένας αξιωματικός αγγελιοφόρος, ο οποίος διαβεβαιώνει τον Ανώτατο Άρχοντα ότι ο κίνδυνος προς το παρόν παρήλθε.

–Που είναι ο Μπουλανζέ;

–Ο στρατηγός Μπουλανζέ πήγε να κοιμηθεί! – Να κοιμηθεί είπατε; – Μάλιστα, κύριε Πρόεδρε.

Κάποιος υπουργός θ’ αναφωνήσει: – Τι ηλίθιος! ενώ την ίδια ώρα κάπου αλλού ο Ροσφόρ θα πεί:

–Τώρα πιά είναι πολύ αργά! Οι μεγάλες στιγμές θέλουν και μεγάλες αποφάσεις.

Την άλλη μέρα ο Μπουλανζέ δηλώνει: «Εκλέχθηκα διότι αντιπροσωπεύω την έννοια της τάξης και πρώτιστο καθήκον μου είναι ν’ αποφευχθεί οιαδήποτε ένοπλη σύγκρουση». Μάταια ο Ντερουλέντ προσπαθεί να τον πείσει ότι τώρα πρέπει να δράσει: Αυτός αναλαμβάνει να συγκεντρώσει μπροστά στο Παλαί – Μπουρμπόν 200.000 διαδηλωτές και ο Μπουλανζέ θα ζητήσει από τη Βουλή την διάλυσή της. Η άρνηση της είναι βέβαιη και τότε ο στρατηγός θα τεθεί επικεφαλής των διαδηλωτών και θα βαδίσει προς το μέγαρο των Ηλυσίων.

Ο Μπουλανζέ μένει πάντα αναποφάσιστος και – ακόμη χειρότερο – εξαφανίζεται μυστηριωδώς την επομένη για μερικές ημέρες. Οι αναφορές της αστυνομίας σημειώνουν ότι δεν είναι ούτε στο σπίτι του ούτε στο γραφείο του. Η Κυβέρνηση αγωνιά……Συναντήθηκε με τους μοναρχικούς ή τους βοναπαρτιστές; Ετοιμάζει το πραξικόπημα; Κινητοποιεί μεγάλες μονάδες κατά της πρωτεύουσας; Ας μη λησμονούμε ότι στις 17 Ιουλίου 1887, 94 στρατηγοί του ζήτησαν να κηρύξει δικτατορία.

Το μυστήριο θα λυθεί σύντομα. Ο στρατηγός και η φίλη του πήγαν να περάσουν μερικές ευχάριστες ημέρες σ ´ένα φιλόξενο ξενοδοχείο με απόλυτη μυστικότητα. Στο μεταξύ οι σύντροφοί του στο άμεσο περιβάλλον περιμένουν διαταγές, το πλήθος αναζητά το είδωλό του, ενώ οι κυβερνητικοί οργανώνονται συστηματικά για ν´ αντιμετωπίσουν κάθε πραξικόπημα.

 

Ο Μπουλανζέ ελπίζει ότι οι εκλογές του Σεπτεμβρίου θα τον φέρουν στην εξουσία οπωσδήποτε. Όμως η χαμένη ευκαιρία δεν ξαναβρίσκεται. Η 27^η Ιανουαρίου 1889 σημειώνει το απόγαιο του Μπουλανζέ, αλλά και την αρχή της πτώσεώς του. Οι δημοκρατικοί και τα κυβερνητικά κόμματα ένοιωσαν τον κίνδυνο και συσπειρώνουν τις δυνάμεις τους. Ο κίνδυνος έχει τώρα απομακρυνθεί.

Η Γαλλική κυβέρνηση περνά στην αντεπίθεση. Καταθέτει αμέσως αίτηση στη Βουλή και ζητά την άρση της βουλευτικής του ασυλίας. Κι εδώ φάνηκε πόσο αδύνατος ήταν στην ψυχή, εκείνος που τον πίστεψε η μισή Γαλλία για σωτήρα της. Η φίλη του στάθηκε γι’ αυτόν ανώτερη όχι μόνο από την πολιτική του καριέρα ή την κατάκτηση της εξουσίας, αλλά ακόμη και από αυτά τα Εθνικά ιδεώδη. Εμπρός στην απειλή ότι κινδυνεύει να συλληφθεί ως «πρόσωπο επικίνδυνο για τη Δημοκρατία» και να δημιουργήσει περιπέτειες στην αγαπημένη του, την 1 Απριλίου 1889 περνά μαζί της τα σύνορα και καταφεύγει στο Βέλγιο. Η απογοήτευση και η θλίψη του είναι απέραντη.

Τέσσερις μέρες αργότερα η Γερουσία συγκροτείται με διάταγμα σε Ανώτατο Δικαστήριο για να δικάσει όλους εκείνους οι οποίοι συνωμότησαν κατά του δημοκρατικού καθεστώτος μαζί με τους μοναρχικούς και πρώτον απ´ όλους τον Μπουλανζέ. Το κατηγορητήριο κατά του πρώην υπουργού των Στρατιωτικών περιλαμβάνει 19 κατηγορίες κατά της ασφάλειας του Κράτους και η απαγγελία του μόνο θα διαρκέσει τρείς ημέρες.

Η απόφαση εκδίδεται στις 14 Αυγούστου. Ο στρατηγός Μπουλανζέ, πρώην υπουργός των Στρατιωτικών καταδικάζεται ερήμην σε ισόβια δεσμά έγκλειστος, σε δήμευση της περιουσίας του και ισόβια στέρηση των πολιτικών και αστικών δικαιωμάτων του. Τώρα πια όλες οι ελπίδες των οπαδών του – και είναι ακόμη αρκετοί όχι όμως φανατισμένοι – συγκεντρώνονται στις εκλογές του Σεπτεμβρίου: Αν τις κερδίσουν εκείνος θα ξαναγυρίσει και θ’ ανατρέψει την κατάσταση. Κι όπως οι κάλπες επιφυλάσσουν πάντα εκπλήξεις έτσι και το βράδυ εκείνο του Σεπτεμβρίου όταν ανοίχτηκαν μετά την ψηφοφορία, έκαμαν και την ίδια την Κυβέρνηση να μη μπορεί να πιστέψει την επιτυχία της. Το Παρίσι εξέλεξε και πάλι βουλευτή τον Μπουλανζέ, αλλά στη νέα Βουλή η Κυβέρνηση έχει 366 έδρες, ενώ οι οπαδοί του στρατηγού μόνο 44.

Πιο δυνατή τώρα η Κυβέρνηση δίνει τη χαριστική βολή στον αντίπαλό της. Ακυρώνει την εκλογή του ως βουλευτή «λόγω της υπάρχουσας καταδίκης του σε ισόβια δεσμά». Οι οπαδοί του όμως δεν πίστευαν ότι νικήθηκαν. Πιστεύουν πάντα ότι εκείνος θα γυρίσει και θ ´αντιμετωπίσει τους δικαστές του στο Παρίσι και με την εμφάνισή του και μόνο θα κερδίσει την παλιά δημοτικότητά του και θα είναι σε θέση να πραγματοποιήσει τις παλιές προσδοκίες τους.

Ο Μπουλανζέ ελπίζει ότι οι εκλογές του Σεπτεμβρίου θα τον φέρουν στην εξουσία οπωσδήποτε. Όμως η χαμένη ευκαιρία δεν ξαναβρίσκεται. Η 27^η Ιανουαρίου 1889 σημειώνει το απόγαιο του Μπουλανζέ, αλλά και την αρχή της πτώσεώς του. Οι δημοκρατικοί και τα κυβερνητικά κόμματα ένοιωσαν τον κίνδυνο και συσπειρώνουν τις δυνάμεις τους. Ο κίνδυνος έχει τώρα απομακρυνθεί.

Η Γαλλική κυβέρνηση περνά στην αντεπίθεση. Καταθέτει αμέσως αίτηση στη Βουλή και ζητά την άρση της βουλευτικής του ασυλίας. Κι εδώ φάνηκε πόσο αδύνατος ήταν στην ψυχή, εκείνος που τον πίστεψε η μισή Γαλλία για σωτήρα της. Η φίλη του στάθηκε γι’ αυτόν ανώτερη όχι μόνο από την πολιτική του καριέρα ή την κατάκτηση της εξουσίας, αλλά ακόμη και από αυτά τα Εθνικά ιδεώδη. Εμπρός στην απειλή ότι κινδυνεύει να συλληφθεί ως «πρόσωπο επικίνδυνο για τη Δημοκρατία» και να δημιουργήσει περιπέτειες στην αγαπημένη του, την 1 Απριλίου 1889 περνά μαζί της τα σύνορα και καταφεύγει στο Βέλγιο. Η απογοήτευση και η θλίψη του είναι απέραντη.

Τέσσερις μέρες αργότερα η Γερουσία συγκροτείται με διάταγμα σε Ανώτατο Δικαστήριο για να δικάσει όλους εκείνους οι οποίοι συνωμότησαν κατά του δημοκρατικού καθεστώτος μαζί με τους μοναρχικούς και πρώτον απ´ όλους τον Μπουλανζέ. Το κατηγορητήριο κατά του πρώην υπουργού των Στρατιωτικών περιλαμβάνει 19 κατηγορίες κατά της ασφάλειας του Κράτους και η απαγγελία του μόνο θα διαρκέσει τρείς ημέρες.

Η απόφαση εκδίδεται στις 14 Αυγούστου. Ο στρατηγός Μπουλανζέ, πρώην υπουργός των Στρατιωτικών καταδικάζεται ερήμην σε ισόβια δεσμά έγκλειστος, σε δήμευση της περιουσίας του και ισόβια στέρηση των πολιτικών και αστικών δικαιωμάτων του. Τώρα πια όλες οι ελπίδες των οπαδών του – και είναι ακόμη αρκετοί όχι όμως φανατισμένοι – συγκεντρώνονται στις εκλογές του Σεπτεμβρίου: Αν τις κερδίσουν εκείνος θα ξαναγυρίσει και θ’ ανατρέψει την κατάσταση. Κι όπως οι κάλπες επιφυλάσσουν πάντα εκπλήξεις έτσι και το βράδυ εκείνο του Σεπτεμβρίου όταν ανοίχτηκαν μετά την ψηφοφορία, έκαμαν και την ίδια την Κυβέρνηση να μη μπορεί να πιστέψει την επιτυχία της. Το Παρίσι εξέλεξε και πάλι βουλευτή τον Μπουλανζέ, αλλά στη νέα Βουλή η Κυβέρνηση έχει 366 έδρες, ενώ οι οπαδοί του στρατηγού μόνο 44.

Πιο δυνατή τώρα η Κυβέρνηση δίνει τη χαριστική βολή στον αντίπαλό της. Ακυρώνει την εκλογή του ως βουλευτή «λόγω της υπάρχουσας καταδίκης του σε ισόβια δεσμά». Οι οπαδοί του όμως δεν πίστευαν ότι νικήθηκαν. Πιστεύουν πάντα ότι εκείνος θα γυρίσει και θ ´αντιμετωπίσει τους δικαστές του στο Παρίσι και με την εμφάνισή του και μόνο θα κερδίσει την παλιά δημοτικότητά του και θα είναι σε θέση να πραγματοποιήσει τις παλιές προσδοκίες τους.

Πολλοί από τους παλιούς συναγωνιστές του αγωνίζονται να τον πείσουν προς αυτή την κατεύθυνση και αρκετοί πήγαν στην εξορία του να τον συναντήσουν γι᾽ αυτόν τον σκοπό. Όλες όμως οι εκκλήσεις τους πέφτουν στο κενό. Εκείνος εξακολουθεί να μένει στην εξορία. Το τελευταίο χαρτί των Μπουλανζιστών θα παιχτεί τον Απρίλιο του 1890. Ο Ντερουλέντ (Paul Déroulède) στην τελευταία συνάντησή τους θα θέσει τον στρατηγό μπροστά στο δίλημμα «εμφανισθείτε ή εξαφανισθείτε!». Η απάντησή του τον αφήνει κατάπληκτο: «Ο ίδιος ο Θεός αν ερχόταν να μου πεί να γυρίσω στη Γαλλία θ´ απαντούσα: Όχι!». Ο Ντερουλέντ αφήνει πια την οργή του να ξεσπάσει: «Στρατηγέ μου, έχετε θάρρος σαν στρατιωτικός, όχι όμως σαν πολιτικός!». Το μόνο θάρρος, που θα δείξει ο Μπουλανζέ είναι να τον πετάξει έξω απ᾽ την πόρτα!

Αυτό ήταν και το τέλος των Μπουλανζιστών. Η κοινή γνώμη πίστεψε πιά ότι ο μόνος λόγος για τον οποίο αρνείται να επιστρέψει στη Γαλλία είναι ότι δεν μπορεί ν´ αποχωρισθεί για λίγο τη γυναίκα που αγαπά και ότι η ωραία Μαργαρίτα ήταν ο μόνος σκοπός της ζωής του.

Η άνοδος μόνο είναι δύσκολη, η πτώση είναι εύκολη. Ο Μπουλανζέ, που μένει στις Βρυξέλλες, παρακαλείται από την κυβέρνηση του Βελγίου ν´ αλλάξει τόπο διαμονής, ώστε να μη δημιουργούνται θέματα με τη Γαλλία. Ο Μπουλανζέ και η Μαργαρίτα θα περάσουν στην Αγγλία και θα μείνουν αρχικά στο Λονδίνο και ύστερα στη νήσο Υερσέη. Σε μικρό χρονικό διάστημα όμως η Μαργαρίτα, η οποία είχε κινδυνεύσει από μια πλευρίτιδα στο Λονδίνο, γίνεται φυματική. Γεμάτος απελπισία ο Μπουλανζέ την μεταφέρει στις Βρυξέλλες για να εφαρμόσουν μια νέα αντιφυματική θεραπεία στην ασθενή. Η κατάστασή της παρουσιάζει βελτίωση. Είναι όμως η τελευταία αναλαμπή πριν από το θάνατο.

Η Μαργαρίτα θα ξεψυχήσει στις 16 Ιουλίου 1891 φωνάζοντας: «Μη με αφήνεις! Μη με αφήνεις!»…… Ύστερα από δυόμιση μήνες οι επισκέπτες του νεκροταφείου, όπου είναι θαμμένη, ακούν ένα πυροβολισμό. Ο Γεώργιος Μπουλανζέ αυτοκτονεί επάνω στον τάφο της. Στη διαθήκη του, γραμμένη την προηγούμενη μέρα, έχει σημειώσει: «Αύριο θ´ αυτοκτονήσω. Μου είναι αδύνατο να ζήσω χωρίς εκείνη που ήταν η μόνη χαρά στη ζωή μου…Δεν αντέχω άλλο. Δεν έχω μεγάλη ελπίδα να την ξανασυναντήσω, αλλά ποιος τα ξέρει αυτά; Τώρα πάντως θα περάσω στην ανυπαρξία όπου δε θα υποφέρω πιά».

Ο ρομαντικός θάνατος του δε συγκίνησε τους Γάλλους, οι οποίοι στο πρόσωπό του αντίκρυσαν την ελπίδα να γίνουν πραγματικότητα τα όνειρά τους, να εξαλειφθεί η ταπείνωση της ήττας και να ξαναβρεί η χώρα το παλιό της μεγαλείο. Μετά το θάνατό του πολλοί και για διάφορους σκοπούς, θα προσπαθήσουν να εξιδανικεύσουν τη μορφή του και να διατηρήσουν τη μνήμη του αλώβητη: Ο Μωρίς Ροστάν γράφει το θεατρικό έργο «Ο στρατηγός Μπουλανζέ» που παίχθηκε στο Παρίσι το 1931 – σαράντα χρόνια ακριβώς από το θάνατό του. Ο ήρωας εμφανίζεται σαν ιδανικός ερωτευμένος και η άρρωστη αγαπημένη σαν νέα «Κυρία με τας καμελίας», όπως η συνώνυμή της Μαργαρίτα Ντυπλεσσί.

Η ιστορία  όμως δεν ανέχεται στις κρίσιμες στιγμές ούτε μεγάλους ερωτευμένους, ούτε ιδανικούς αυτόχειρες. Αν ο Μπουλανζέ είχε μείνει να δώσει την μάχη στο Παρίσι, είτε την κέρδιζε, είτε την έχανε, θα κατείχε σήμερα σημαντική θέση στην ιστορία της Γαλλίας. Δεν τόλμησε και προτίμησε την φυγή. Πολλοί υποστήριξαν ότι ήταν πάντα δημοκρατικός στο βάθος και δεν ήθελε να καταλύσει την Τρίτη Δημοκρατία. Ψέμα! Είναι βεβαιωμένο ιστορικά ότι είχε επαφές και συνεννοήσεις με τους μοναρχικούς και τον ηγέτη των Βουρβώνων, κόμητα των Παρισίων.

Το ασφαλέστερο είναι ότι ο ρόλος για τον οποίο τον προόριζαν οι υποστηρικτές του – μοναρχικοί, βοναπαρτιστές κ.λ.π. ξεπερνούσε τις δυνατότητές του.

Μαζί με τον Μπουλανζέ έσβησε και ο Μπουλανζισμός.

Τον επίλογο, που θα θάψει οριστικά την προσωπικότητα του ιδιόρρυθμου αυτού πολιτικού, θα τον δώσει ο Γεώργιος Κλεμανσώ, ο «Τίγρης της Γαλλίας», το άξιο τέκνο της που θα την οδηγήσει στη νίκη του Μάρνη και στην εξόφληση των λογαριασμών με την Γερμανία:

«Ο στρατηγός Μπουλανζέ πέθανε όπως έζησε………..σαν ανθυπολοχαγός».