Αθανάσιος Κίρχερ (2 Μαΐ. 1602 – 28 Νοε. 1680)

εξώφυλλο: Πορτρέτο του Κίρχερ από το Mundus Subterraneus (1664) Cornelis Bloemaert, Public domain, via Wikimedia Commons

μετάφραση – επιμέλεια Χείλων

Ο Αθανάσιος Κίρχερ (εξελληνισμός του Athanasius Kircher) ήταν Γερμανός Ιησουίτης ιερέας και πολυμαθής. Δίδαξε στο Ρωμαϊκό Κολέγιο μαθηματικά, φυσική και ανατολικές γλώσσες. Κατά τη διάρκεια του βίου του γνώρισε παγκόσμια φήμη και αναγνώριση ως αυθεντία σε πλειάδα επιστημών. Υπήρξε πρωτοπόρος σε πολλά επιστημονικά πεδία και συνέγραψε περίπου 40 βιβλία, κυρίως γεωλογίας, ιατρικής, γλωσσολογίας και οριενταλισμού.

Βιογραφία

Γεννήθηκε στις 2 Μαΐου 1602, στην Φούλντα περιοχή της Έσσης και το 1618 εντάχθηκε στους Ιησουίτες. Σπούδασε φιλοσοφία και θεολογία στο Πάντεμπορν, όμως διέκοψε το 1622 για να μετακομίσει στην Κολωνία, προκειμένου να διαφύγει από τις προελαύνουσες δυνάμεις των Προτεσταντών.

Ως επιστήμονας ήταν από τους πρώτους που παρατήρησαν με μικροσκόπιο μικρόβια και απέδωσαν τα αίτια της βουβωνικής πανώλης, που μάστιζε τότε την Ευρώπη, σε μόλυνση από μικροοργανισμό. Ασχολήθηκε επίσης με τη γεωλογία, τη γεωγραφία, την αστρονομία και τις φυσικές επιστήμες, τα μαθηματικά, την εθνολογία και τη θρησκειολογία, τη γλωσσολογία, την ιστορία, την αρχαιολογία κ.ά.

**Χάρτης της Ατλαντίδας του Κίρχερ, με προσανατολισμό τον νότο στην κορυφή, από το Mundus Subterraneus.** Athanasius Kircher, Public domain, via Wikimedia Commons

Το 1651 ίδρυσε το Μουσείο του Ρωμαϊκού Κολεγίου/Museum Kircherianum, όπου εκτίθεντο αντικείμενα ποικίλων κατηγοριών και προέλευσης. Ο Κίρχερ ήταν ο πρώτος που δημοσίευσε Χάρτη της Ατλαντίδας, τοποθετώντας την ακριβώς στο μέσον του Ατλαντικού ωκεανού. Αυτή η τοποθέτηση ήταν εύλογη και σύμφωνη με τη μαρτυρία του Πλάτωνα, ενώ δεν ερχόταν σε αντίθεση με τη Βίβλο. Ήταν επίσης ένας από τους κατόχους – και σε ορισμένες μελέτες θεωρείται ο συγγραφέας – του Χειρόγραφου Βόινιτς, ενός μυστηριώδους, ακατανόητου βιβλίου της εποχής.

Στον Κίρχερ αποδίδονται πολλές εφευρέσεις, μεταξύ άλλων του μαγνητικού ρολογιού και του τηλεβόα. Το 1661 ανακάλυψε μια ερειπωμένη εκκλησία στη Μεντορέλλα/Mentorella και ανέλαβε την αναστήλωσή της. Μετά τον θάνατό του, στις 27 Νοεμβρίου 1680, η καρδιά του Κίρχερ τοποθετήθηκε στα πόδια του αγάλματος της Παναγίας της Μεντορέλλα. Ακόμη και σήμερα, στον βωμό του ναού, μια στήλη από μάρμαρο θυμίζει στον επισκέπτη ότι εκεί βρίσκεται θαμμένη η καρδιά του Κίρχερ, αν και το σώμα του ενταφιάστηκε στην Εκκλησία του Ιησού/Chiesa del Gesù, στη Ρώμη.

**Απεικόνιση υπόγειων πύρινων καναλιών και του εσωτερικού της Γης από τον Αθανάσιο Κίρχερ στο Mundo Subterraneus, 1664** Athanasius Kircher, Public domain, via Wikimedia Commons

Γεωγραφία – Γεωλογία

Ο Κίρχερ ανέπτυξε όλες τις συναφείς με τη γεωγραφία επιστήμες, ωστόσο συμπεριέλαβε όπως συνήθιζε, εξωτικά και φανταστικά γεγονότα. Σχεδόν όλη η γεωγραφική γνώση του περιλαμβάνεται στο έργο του Υπόγειος Κόσμος/Mundus Subterraneus (1664-1678). Ο Κίρχερ το 1638 ήταν αυτόπτης μάρτυρας της εξαφάνισης της πόλης Ευφημίας στην Καλαβρία από ηφαιστειακό κατακλυσμό, ο οποίος άφησε στη θέση της μία λίμνη. Άλλωστε, όπως γνώριζε από τη Βίβλο και εξέταζε στο έργο του Κιβωτός του Νώε/Arca Noe το 1675, ο Κατακλυσμός του Νώε είχε προκαλέσει βύθιση της γης, η οποία εμφανίστηκε και πάλι με διαφορετική διάταξη στεριάς και θάλασσας. Ο Κίρχερ ήταν υποστηρικτής της αυτόματης γένεσης. Δεν φαίνεται να υποστήριξε την άποψη – όπως ο σύγχρονός του Νικόλαος Στένο/Nicolaus Steno – ότι τα απολιθώματα ήταν οργανικά υπολείμματα (ο Κίρχερ όμως ουδέποτε συνηγόρησε ανοικτά για την αντίθετη άποψη, ότι δηλαδή τα απολιθώματα δεν είναι οργανικά υπολείμματα). Μια τέτοια θέση θα ανέτρεπε την εκκλησιαστική πεποίθηση για τη μικρή ηλικία του κόσμου.

**Κατασκευή της Κιβωτού του Νώε** See page for author, CC BY 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/4.0>, via Wikimedia Commons

Βιολογία

Στο βιβλίο του Κιβωτός του Νώε/Arca Noe, ο Κίρχερ υποστήριξε ότι μετά την πλημμύρα νέα είδη μετατράπηκαν καθώς μετακινούνταν σε διαφορετικά περιβάλλοντα, για παράδειγμα όταν ένα ελάφι μετακόμισε σε ψυχρότερο κλίμα, έγινε τάρανδος. Επιπλέον, έκρινε ότι πολλά είδη προέκυψαν ως υβρίδια άλλων ειδών, για παράδειγμα οι αρμαντίλλοι (δασυποδίδες) από συνδυασμό χελωνών και ακανθόχοιρων. Υποστήριξε επίσης τη θεωρία της πηγαίας δημιουργίας με αποτέλεσμα ορισμένοι ιστορικοί να θεωρούν ότι ήταν πρωτοεξελικτικός.

**Βουβωνική πανώλη από τον Αθανάσιο Κίρχερ** Athanasius Kircher, Public domain, via Wikimedia Commons

Ιατρική

Το 1646 ο Κίρχερ υιοθέτησε μια ιδιαίτερα σύγχρονη προσέγγιση στη μελέτη των ασθενειών, χρησιμοποιώντας μικροσκόπιο για να εξετάσει το αίμα των θυμάτων της πανώλης. Στο έργο του Έλεγχος του Παρασίτου/Scrutinium Pestis το 1658, σημείωσε την παρουσία «μικρών σκουληκιών» ή «ζωικών ιών» στο αίμα και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ασθένεια προκλήθηκε από μικροοργανισμούς. Το συμπέρασμα ήταν σωστό, αν και είναι πιθανό ότι αυτό που είδε ήταν στην πραγματικότητα κόκκινα ή λευκά αιμοσφαίρια και όχι το στέλεχος της πανώλης, Yersinia pestis. Πρότεινε επίσης μέτρα υγιεινής για την πρόληψη της εξάπλωσης ασθενειών, όπως απομόνωση, καραντίνα, καύση των ρούχων που φοριούνται από τους μολυσμένους και μάσκες προσώπου για την πρόληψη της εισπνοής μικροβίων.

**Διάγραμμα μαγνητικής απόκλισης της γης από το «Magnes sive de arte magnetica»**Athanasius Kircher, Public domain, via Wikimedia Commons

Μαγνητισμός

Ο Κίρχερ πρέπει να βρήκε πολλά στοιχεία σχετικά με τον μαγνητισμό στα κείμενα της αρχαίας γραμματείας. Επηρεάστηκε από το έργο του Γουίλιαμ Γκίλμπερτ/William Gilbert (Άγγλος γιατρός και φυσικός) ο οποίος υποστήριζε ότι η Γη είναι ένας μαγνήτης, αποδεικνύοντας ότι κάποιοι μαγνήτες, όταν θερμαίνονται, χάνουν τις ιδιότητές τους. Ωστόσο, δεν δεχόταν την άποψη του Γκίλμπερτ ότι η γη έχει μαγνητικές ιδιότητες. Ένα από τα επιχειρήματα που επικαλείτο υπέρ αυτής της άποψης ήταν ότι αν η σελήνη είναι από σίδερο και η γη μαγνήτης, τότε η μία θα συγκρούονταν με στην άλλη. Πίστευε επίσης ότι τα υπόλοιπα σιδερένια αντικείμενα θα ήταν ασήκωτα άρα η γη δεν είναι μαγνήτης. Σύμφωνα με τον Κίρχερ η μαγνητική δύναμη υπάρχει και διαχέεται παντού. Η άποψη του Κίρχερ περί κοσμικού μαγνητισμού συνάδει με τη θεολογική θέση του ότι ο Θεός είναι ο μέγας μαγνήτης όλων των όντων. Με το έργο του Μαγνήτες ή Περί Μαγνητικής Τέχνης/Magnes sive de Arte Magnetica, προσπάθησε να θεμελιώσει την κοσμική ενότητα όλων των όντων.

**Προμετωπίδα 2ης έκδοσης του Itinerarium Exstaticum** Deutsche Fotothek, Public domain, via Wikimedia Commons

Αστρονομία & Φυσικές επιστήμες

Πολλές αστρονομικές παρατηρήσεις αποδίδονται στον Κίρχερ, όταν βρισκόταν στην Αβινιόν το 1624 και στη Ρώμη το 1635, όπου παρατήρησε μια έκλειψη σελήνης. Το μόνο βιβλίο του αφιερωμένο αποκλειστικά στην αστρονομία είναι το Εκστατικό Δρομολόγιο/Itinerarium Exstaticum (1656-57). Σε αυτό ο συγγραφέας, για να προσδώσει ζωντάνια στο κείμενο, υποτίθεται ότι ταξιδεύει στο ηλιακό σύστημα συνοδευόμενος από τους αγαθούς Αγγέλους Κοσμιέλ/Cosmiel και Θεοδίδακτο/Theodidactus, δίνοντας πλήρεις περιγραφές των πλανητών που επισκέπτεται. Το έργο του υπέστη μεγάλη λογοκρισία από τους Ιησουίτες, ενώ κατά πάσα πιθανότητα και ο ίδιος αποδεχόταν την Κοπερνίκεια θεωρία. Υποστήριξε ότι ο Θεός έχει τη δύναμη να δημιουργήσει παρόμοιους κόσμους με τον δικό μας σε άπειρες αποστάσεις από τη Γη, θέση που κατά τη γνώμη των σχολιαστών της εποχής του, δεν αντιτίθετο με αυτήν της Εκκλησίας. Μια άλλη επιστήμη με την οποία ασχολήθηκε ο Κίρχερ ήταν η χημεία και παρότι δεν ήταν ιδιαίτερα καταρτισμένος, προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες κατά το εμβρυακό στάδιο ανάπτυξης της επιστήμης, αφού όπως είναι γνωστό, κατά τον Μεσαίωνα ανθούσε η τέχνη της αλχημείας. Εκτός της χημείας, ο Κίρχερ συνέβαλε και σε άλλες επιστήμες, όπως η ακουστική και η οπτική.

**Ars magna sciendi, by Athanasius Kircher**. See page for author, CC BY 4.0 via Wikimedia Commons

Συνδυαστική

Αν και το έργο του Κίρχερ δεν βασιζόταν μαθηματικά, ανέπτυξε διάφορα συστήματα για τη δημιουργία και την καταμέτρηση όλων των συνδυασμών μιας πεπερασμένης συλλογής αντικειμένων (πεπερασμένου συνόλου) με βάση προηγούμενο έργο του Ραμόν Λιούλ/Ramon Llull. Οι μέθοδοι και τα διαγράμματα του αναλύονται στο έργο Η Μεγάλη Τέχνη της Γνώσης/Ars Magna Sciendi, ή Συνδυαστική/Combinatoria (1669). Οι εν λόγω μέθοδοι περιλαμβάνουν πιθανά σχέδια πλήρων διμερών γραφημάτων, επεκτείνοντας μια παρόμοια τεχνική που χρησιμοποιείται από τον Λιούλ για την απεικόνιση πλήρων γραφημάτων. Ο Κίρχερ χρησιμοποίησε επίσης συνδυαστικά στην Μουσαρυθμική Κιβωτό/Arca Musarithmica του, μια αλεατορική συσκευή σύνθεσης μουσικής ικανή να παράγει εκατομμύρια εκκλησιαστικούς ύμνους συνδυάζοντας τυχαία επιλεγμένες μουσικές φράσεις.

**Σελίδα τίτλου του Specula Melitensis** Secundino Roncagliolo, Public domain, via Wikimedia Commons

Μαθηματικά

Τα μαθηματικά, με τις συναφείς επιστήμες της γεωμετρίας και της άλγεβρας, αποτελούσαν προσφιλή θέματα του Κίρχερ. Ο ίδιος είχε λάβει εκτενή Ιησουιτική εκπαίδευση πάνω στον Ευκλείδη, στον Πυθαγόρα και στον Αριστοτέλη. Συνεπακόλουθη ήταν η αγάπη του για μικροεφαρμογές και πολύπλοκες μηχανικές κατασκευές. Μία από αυτές τις μηχανές παρουσιάστηκε στο Μαλτέζικο Παρατηρητήριο/Specula Melitensis, που εκδόθηκε στη Μεσσήνη της Σικελίας το 1638. Το βιβλίο αυτό γράφτηκε με την παρακίνηση του Μεγάλου Διδασκάλου των Ιπποτών της Μάλτας, επ’ ευκαιρία της επίσκεψης του Κίρχερ στο νησί.

**Χάρτης της Κίνας από το China Illustrata** Athanasius Kircher, Public domain, via Wikimedia Commons

Εθνολογία – Θρησκειολογία

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τους ιεραποστόλους, συνέγραψε το 1667 το έργο Εικονογραφημένη Κίνα/China Illustrata, όπου παρουσίασε εκτενώς τα έθιμα, τη θρησκεία, τη μυθολογία, τη γεωγραφία και την ιστορία της Κίνας. Ωστόσο ο Κίρχερ θεωρούσε ότι η Αίγυπτος υπήρξε ο τόπος ενός μεγάλου πολιτισμού πριν τον Κατακλυσμό, όπου άρχισε η εξέλιξη της ιστορίας του Χριστιανισμού. Ο Κίρχερ μπορεί να θεωρηθεί ένας από τους πρωτοπόρους της θρησκειολογικής και εθνογραφικής επιστήμης. Το θέμα είναι ότι οι κρίσεις του για τους λαούς επηρεάζονται έντονα από τη Χριστιανική, Μουσουλμανική, Ιουδαϊκή και Νεοπλατωνική παράδοση. Εκτός της επιρροής από το Νεοπλατωνισμό, ο Κίρχερ διατήρησε πλήρως την Αναγεννησιακή στάση απέναντι στον Ερμή τον Τρισμέγιστο (Ελληνική εκδοχή του Αιγυπτιακού θεού Θωθ) αγνοώντας την πραγματική χρονολόγηση των Ερμητικών Κειμένων που είχε ήδη γίνει από τον Ισαάκ Καζομπόν/Isaac Casaubon (Γάλλος κλασικός λόγιος και φιλόλογος). Πίστευε ότι είναι ο συγγραφέας των κειμένων που του αποδίδονται και έζησε στην εποχή του Αβραάμ, έχοντας αναφερθεί στην Αγία Τριάδα καλύτερα από κάθε μεταγενέστερο Εθνικό.

**Σελίδα 444 από το Obeliscus Pamphilius** Athanasius Kircher, Public domain, via Wikimedia Commons

Αιγυπτιολογία

Ο Κίρχερ θεωρούνταν από συγχρόνους, αυθεντία στα Αιγυπτιακά ιερογλυφικά. Μπόρεσε να δείξει τις γνώσεις του σχετικά με την ιερογλυφική γραφή χάρη στον διάδοχο του πάπα Ουρβανού VIII, τον Τζιοβάνι Μπατίστα Παμφίλι, ο οποίος εκλέχθηκε το 1644 με το όνομα Πάπας Ιννοκέντιος Χ ο οποίος συνέλαβε το σχέδιο αποκατάστασης ενός οβελίσκου για τον εορτασμό του Ιωβηλαίου της Καθολικής Εκκλησίας του 1650. Στον Κίρχερ ανατέθηκε η ερμηνεία των ιερογλυφικών που κοσμούσαν τον οβελίσκο, πράγμα που έγινε με τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων της εργασίας του στο έργο Παμφίλιος Οβελίσκος/Obeliscus Pamphilius (1650). Έπειτα από το 1660 όμως η επιστημονική γνώση των ιερογλυφικών από τον Κίρχερ άρχισε να τίθεται σοβαρά υπό αμφισβήτηση και σήμερα, με την αποκρυπτογράφηση των Αιγυπτιακών ιερογλυφικών, έχει αποδειχτεί ότι οι μεταφράσεις του δεν είχαν απολύτως καμία σχέση με το πραγματικό Αιγυπτιακό κείμενο. Ήταν όμως ο πρώτος που σημείωσε τη σχέση της Αιγυπτιακής γραφής με την Κοπτική γλώσσα.

Γλωσσολογία

Ο Κίρχερ διέθετε εξαιρετικές ικανότητες σε πολλές γλώσσες. Δίδασκε Λατινικά, Ελληνικά, τις βιβλικές γλώσσες Εβραϊκά και Συριακά και άλλες ανατολικές γλώσσες. Λέγεται ότι σε μία εορταστική εκδήλωση στη Ρώμη, το 1655, για τη μεταστροφή της βασίλισσας Χριστίνας της Σουηδίας στον Καθολικισμό καλωσόρισε τη βασίλισσα σε 34 γλώσσες. Επίσης, ανέπτυξε, εκτός των άλλων, τον συνδυασμό διαφορετικών γλωσσικών συστημάτων, τη λεγόμενη συνδυαστική τεχνική/ars combinatoria. Όπως και άλλοι στην εποχή του, ο Κίρχερ επεξεργάστηκε διάφορες ιδέες για την επινόηση μιας παγκόσμιας γλώσσας. Το σχετικό έργο του ονομάζεται Νέα και παγκόσμια πολυγραφία/Polygraphia nova et universalis (1663). Αυτή τη γλώσσα προσπάθησε να τη συνδυάσει με την κρυπτογραφία, χωρίς ιδιαίτερα πετυχημένο αποτέλεσμα, αφού η παγκόσμια γλώσσα στόχευε στην απλοποίηση της επικοινωνίας, ενώ η κρυπτογραφία στο να την καταστήσει προσωρινά μη κωδικοποιήσιμη.

Αυτιά ανθρώπου, αγελάδας, αλόγου, σκύλου, λεοπάρδαλης, γάτας, αρουραίου, χοίρου, προβάτου και χήνας εικονογραφημένα στο Musurgia Universalis. http://special.lib.gla.ac.uk/exhibns/month/nov2002.html

Θάνατος – Επίδραση

Το σκούρο δέρμα του είχε αποδοθεί σε περίσσεια μαύρης χολής, που σημαίνει ότι ήταν μελαγχολικός. Αυτό θεωρήθηκε ένδειξη ότι ήταν στοχαστικός και εγκεφαλικός. Η ιστορία όμως περιγράφει τον Κίρχερ ως έναν άνθρωπο χαρούμενο και με αυτοπεποίθηση, που επιβεβαίωνε τον τίτλο του ως «δάσκαλος των εκατό επιστημών». Προς το τέλος του βίου του οι πόνοι εντάθηκαν και οι επικριτές του αυξήθηκαν. Οι νεότεροι του έκαναν φάρσες με ψεύτικα χειρόγραφα που ερμήνευε αφελώς. Έχασε την επιρροή του με τους Ιησουίτες, οι οποίοι έδιωξαν το αγαπημένο του Κιρχεριάνειο/Kircherianum (συλλογή αρχαιοτήτων) από την περίφημη γκαλερί διασπώντας το σε μικρότερους και απρόσιτους χώρους. Ένας συνάδελφος απέδωσε στην ηλικία του Κίρχερ την αυξανόμενη ευερεθιστότητά του και τόνισε την τάση του να γίνεται καχύποπτος.

Την άνοιξη του 1680, ο Κίρχερ εισήλθε σε αυτό που ένας Ιησουίτης χαρακτήρισε ως τη «δεύτερη παιδική του ηλικία» η οποία διήρκεσε μέχρι το θάνατό του τον Νοέμβριο. Τα λείψανά του θάφτηκαν στην Εκκλησία του Ιησού κοντά στο Ρωμαϊκό Κολλέγιο, εκτός από την καρδιά του, για την οποία είχε ζητήσει να ταφεί στη Μεντορέλλα/Mentorella, μια παλιά εκκλησία σε ορεινή περιοχή έξω από τη Ρώμη, στην οποία είχε εργαστεί πολλά χρόνια για την αναστήλωσή της. Η συλλογή των έργων του διασπάστηκε σε μεγάλο βαθμό με αποτέλεσμα να χαθεί μετά το θάνατό του και να μειωθεί η φήμη του. Αλλά επέζησαν τα γραπτά του και οι ιδέες του όπως η εκκλησία στη Μεντορέλλα και η Κρήνη των Τεσσάρων Ποταμών.

Ο Κίρχερ ονομάστηκε από πολλούς ως ο τελευταίος Αναγεννησιακός άνθρωπος. Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που τον συνέκριναν με το Λεονάρντο Ντα Βίντσι για την ευρύτητα των γνώσεων και του πεδίου των ενασχολήσεών του. Ωστόσο το έργο του περιλαμβάνει πολλές ανακρίβειες, λάθη και φανταστικές πληροφορίες. Μετά τον θάνατό του λησμονήθηκε, για να ανακαλυφθεί εκ νέου την εποχή του Ύστερου Μεταμοντερνισμού, τον οποίο εκφράζει ως συλλέκτης ετερόκλητων πληροφοριών, αξιοπερίεργων αντικειμένων και νεοπλατωνικός στοχαστής.

Προμετωπίδα στον Οιδίποδα Αιγυπτιακό του Κίρχερ. Η Σφίγγα, αντιμέτωπη με τις γνώσεις του Κίρχερ, παραδέχεται ότι έλυσε το αίνιγμα. Rijksmuseum, CC0, via Wikimedia Commons

Σπουδές στην Ελλάδα

Δυστυχώς η μελέτη του έργου του πολυμαθούς Ιησουίτη δεν έχει ευδοκιμήσει στην Ελλάδα. Μόνο κατά τη δεύτερη δεκαετία του 21^ου αιώνα έγινε προσπάθεια να παρουσιαστούν στο Ελληνόφωνο κοινό αρχικά οι πραγματικές επιστημονικές συμβολές του Αθανάσιου Κίρχερ και να διαχωριστούν από τις ανακρίβειες και τις φανταστικές πληροφορίες που περιέχονται στα βιβλία του. Επίσης, στο ηλεκτρονικό περιοδικό φιλοσοφίας και πολιτισμού του Πανεπιστημίου της Σόφιας PHILOSOPHIA, παρουσιάστηκαν σε Ελληνική γλώσσα εκτενώς οι Ελληνικές και ειδικότερα οι νεοπλατωνικές επιδράσεις στην προσπάθεια του Κίρχερ για την αποκρυπτογράφηση των Αιγυπτιακών ιερογλυφικών και τη δημιουργία μίας παγκόσμιας γλώσσας. Επιπλέον, υπογραμμίστηκε η επιστημολογική σημασία της σύνδεσης του Ολισμού με τον Νεοπλατωνισμό χάρη στην εισαγωγή μίας νέας συμβολικής τάξης, στηριγμένη σε μία νοητή και εν πολλοίς φανταστική ερμηνεία του πραγματικού. Ωστόσο, μένουν ακόμη πολλά να γίνουν για την καλύτερη παρουσίαση του έργου του Αθανάσιου Κίρχερ στην Ελλάδα και προπαντός για τον τρόπο που αντιμετώπισε και αξιοποίησε την Ελληνική Αρχαιότητα.