Ιουγούρθας – βασιλέας της Νουμιδίας (160 – 104 π.Χ.)

εξώφυλλο: Η προδοσία και η σύλληψη του Ιουγούρθα από τον Βόκχο (περ. 108 π.Χ.) Internet Archive Book Images, No restrictions, via Wikimedia Commons

Ο Ιουγούρθας (βασ. 118-105 π.Χ.) υπήρξε βασιλιάς της Νουμιδίας στη Βόρεια Αφρική και εγγονός του πρώτου βασιλιά Μασσανάση (βασ. 202-148 π.Χ.). Ήταν νόθος γιος του Μαστανάβαλου, μικρότερου γιου του Μασσανάση και τελευταίος στη διαδοχή του θρόνου. Ωστόσο, η φιλοδοξία, η ευφυΐα και το γεγονός ότι ήταν αδίστακτος, σε συνδυασμό με το κίνητρο εξουσίας και την οικονομική ευχέρεια, τον έφεραν στην εξουσία μετά το θάνατο του θείου του Μικίψα (περ. 148-118 π.Χ.) που διαδέχθηκε τον Μασσανάση.

Ο Μικίψας είχε μοιράσει το βασίλειο στους δύο γιούς του Ιέμψαλο I και Αδέρβαλο και τον υιοθετημένο γιο του Ιουγούρθα, αλλά ο τελευταίος δολοφόνησε τους δύο προηγούμενους. Κατόπιν μέχρι το 105 π.Χ. δωροδοκούσε τη Ρωμαϊκή Σύγκλητο και τους εκάστοτε διαμεσολαβητές ή στρατηγούς που έστελναν εναντίον του, αλλά μετά από αρκετές αποτυχημένες προσπάθειες, τελικά προδόθηκε και παραδόθηκε στους Ρωμαίους από τον πεθερό του, τον Βόκχο, βασιλέα της γειτονικής Μαυριτανίας. Στάλθηκε στη Ρώμη σιδηροδέσμιος όπου πέθανε το 104 π.Χ. στη φυλακή από ασιτία.

Η πιο ολοκληρωμένη περιγραφή του πολέμου της Ρώμης με τον Ιουγούρθα είναι αυτή του ιστορικού Σαλλούστιου Κρίσπου (86 – 35 π.Χ.) αλλά επειδή τα γραπτά του στόχευαν στην ανάδειξη της διαφθοράς και την έλλειψη ακεραιότητας στη Ρώμη, επέλεξε την ιστορία του Ιουγούρθα για να υποστηρίξει τις θέσεις του, με αποτέλεσμα η εκδοχή του για τα γεγονότα, να αμφισβητηθεί από σύγχρονους ιστορικούς που θεωρούν ότι το έργο του είναι περισσότερο επικριτικό παρά ιστορικό.

Ωστόσο, άλλοι αρχαίοι ιστορικοί που γράφουν για τον Ιουγουρθικό πόλεμο όπως ο Πλούταρχος (46-120 π.Χ.) και ο Κάσιος Δίων (155-235 π.Χ.) οι οποίοι παρουσιάζουν περίπου την ίδια εικόνα του ανθρώπου και την σύγκρουση που ξεκίνησε, γίνονται αποδεκτοί, παρόλο που υπερβάλλουν του Σαλλούστιου όσον αφορά στην άνοδο και πτώση του Ιουγούρθα. Το παρόν άρθρο βασίζεται στον Σαλλούστιο καθώς παρουσιάζει με διαφορά την πιο ολοκληρωμένη εκδοχή της ιστορίας του Ιουγούρθα (την οποία οι μεταγενέστεροι συγγραφείς απλώς επαναλαμβάνουν) και δεν υπάρχουν αξιόπιστες εναλλακτικές πηγές.

**Απεικόνιση του Μασσανάση πρώτου βασιλέα της Νουμιδίας** via Wikimedia Commons

Πρώιμος βίος & άνοδος στην εξουσία

Ο Μασσανάσης αρχικά είχε πολεμήσει στο πλευρό της Καρχηδόνας κατά τον Β’ Καρχηδονιακό Πόλεμο (218-202 π.Χ.) μεταξύ Ρώμης και Καρχηδόνας, αλλά στη συνέχεια άλλαξε στρατόπεδο, μόλις συνειδητοποίησε ότι η Καρχηδόνα θα έχανε και έγινε πιστός σύμμαχος της Ρώμης. Όταν οι Ρωμαίοι κέρδισαν τον πόλεμο, ο Μασσανάσης ανταμείφθηκε με όλα τα εδάφη της Βόρειας Αφρικής που κέρδισε κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης και του δόθηκε αρκετή ελευθερία να πάρει ό,τι ήθελε από την Καρχηδόνα.

Ο Μασσανάσης ίδρυσε το Βασίλειο της Νουμιδίας (αντιστοιχεί σε τμήματα της σύγχρονης Αλγερίας και Τυνησίας) αποτελούμενο από γόνιμα εδάφη προμηθεύοντας τη Ρώμη με σιτηρά και μόλις καθιερώθηκε το εμπόριο με τη Ρώμη, γέμιζε συνεχώς το θησαυροφυλάκιό του στην πρωτεύουσα Κίρτη.

Όταν πέθανε, τον διαδέχθηκε ο γιος του Μικίψας, του οποίου ο μικρότερος αδελφός Μαστανάβαλος, είχε έναν νόθο γιο, τον Ιουγούρθα του οποίου οι ικανότητες αναγνωρίζονταν από όλους. Ο Σαλλούστιος γράφει:

«Καθώς μεγάλωνε ο Ιουγούρθας, διέθετε σωματική δύναμη, ομορφιά, αλλά πάνω απ’ όλα ευστροφία και δεν επέτρεψε στον εαυτό του να φθαρεί από την πολυτέλεια ή την αδράνεια αλλά τηρώντας τα έθιμα έτρεξε, πέταξε το ακόντιο, αντιμετώπισε τους αντιπάλους του σε αγώνες και παρόλο που επικράτησε έναντι όλων κέρδισε την συμπάθειά τους. Εκτός αυτού, αφιέρωσε πολύ χρόνο στο κυνήγι, καθώς ήταν ο πρώτος ή από τους πρώτους που σκότωσε λιοντάρια και άλλα άγρια ζώα και παρ’ όλες τις διακρίσεις μιλούσε ελάχιστα για τα κατορθώματά του. (Σαλλούστιος Ιουγουρθικός Πόλεμος 6.1)

Ο Μικίψας αρχικά ήταν ικανοποιημένος με τις επιτυχίες και τη δημοτικότητα του ανιψιού του μέχρι που άρχισε να αναλογίζεται την πιθανότητα να καταστεί απειλή για τον ίδιο και τους δύο γιους του. Σε μια προσπάθεια να επιλύσει το πρόβλημα, ανέθεσε στον Ιουγούρθα να διοικήσει το ιππικό που έστελνε στην Ισπανία για να υποστηρίξει τους Ρωμαίους στις μάχες με την Νουμάντια (αρχαίος Κελτο-Ιβηρικός οικισμός). Ήλπιζε, όπως γράφει ο Σαλλούστιος ότι ο Ιουγούρθας «θα έπεφτε εύκολα θύμα της φιλοδοξίας του ή θα σκοτωνόταν στη μάχη» (Σαλλούστιος 7.2).

Αλλά το αποτέλεσμα δεν ήταν αυτό που περίμενε, διότι ο Ιουγούρθας όντας ευφυής, κατάλαβε γρήγορα τον χαρακτήρα του Πόπλιου Σκιπίωνα, ο οποίος διοικούσε τους Ρωμαίους, καθώς και τις τακτικές του εχθρού. Έτσι με σκληρή εργασία και προσήλωση στο καθήκον, επιδεικνύοντας ταυτόχρονα αυστηρή υπακοή και τόλμη, απέκτησε σύντομα φήμη που τον έκανε δημοφιλή στους στρατιώτες και φόβητρο για τους αντιπάλους. (Σαλλούστιος 7.3-4)

Όταν κερδήθηκε ο πόλεμος κατά της Νουμάντια, ο Σκιπίων έστειλε τον Ιουγούρθα στην Κίρτη με μια συστατική επιστολή στην οποία τον επαινούσε και προέτρεπε τον Μικίψα να τον υιοθετήσει ως γιο και διάδοχο κάτι που ο τελευταίος έκανε άμεσα. Στην τελετή, ή λίγο μετά, ο Μικίψας ζήτησε από τον Ιουγούρθα να φροντίσει τα ξαδέρφια του σαν αδέλφια του, στο οποίο συμφώνησε, αλλά τίποτα δεν έδειχνε ότι θα κρατούσε την υπόσχεσή του. Ο Ιουγούρθας είχε περάσει τα νιάτα του ασκούμενος και πολεμώντας, ενώ ο Ιέμψαλος και ο Αδέρβαλος μεγάλωσαν στην άνεση του παλατιού και εκτός αυτού ήταν πολύ νεότεροι από αυτόν και δεν είχαν κερδίσει το σεβασμό του.

Ούτε ο ίδιος όμως έχαιρε εκτίμησης από τα ξαδέρφια του κάτι που έγινε εμφανές όταν πέθανε ο πατέρας τους. Ο Μικίψας είχε ζητήσει να κυβερνήσουν το βασίλειο και οι τρεις από κοινού αλλά στην πρώτη συνάντηση των πριγκίπων, ο Ιέμψαλος πήρε τον θρόνο και απέρριψε τον Ιουγούρθα. Όταν αυτός πρότεινε το πρώτο βήμα στην κοινή τους διακυβέρνηση έπρεπε να είναι η ανάκληση των αποφάσεων του Μικίψα της τελευταίας πενταετίας – επειδή ο βασιλιάς ήταν ασθενής και δεν είχε καθαρή σκέψη – ο Ιέμψαλος συμφώνησε, θεωρώντας πώς αυτό θα ακύρωνε την υιοθέτηση του Ιουγούρθα και έτσι θα διεκδικούσε την εξουσία. Λίγο αργότερα ο Ιουγούρθας θα δολοφονούσε τον Ιέμψαλος στην οικία του, ενώ ο Αδέρβαλος διέφυγε και κινητοποίησε τον στρατό, στέλνοντας ταυτόχρονα απεσταλμένους στη Ρώμη προκειμένου να ενημερώσουν τη Σύγκλητο για τις ενέργειες του Ιουγούρθα και να ζητήσουν βοήθεια.

Ο Αδέρβαλος είχε την υποστήριξη των πολιτών, αλλά ο Ιουγούρθας λόγω των στρατιωτικών του επιτευγμάτων, είχε την υποστήριξη του στρατού. Όταν ο Αδέρβαλος αντιμετώπισε τον Ιουγούρθα σε μάχη ηττήθηκε γρήγορα και εγκατέλειψε το πεδίο. Εγκατέλειψε τη Νουμιδία καταφεύγοντας σε μια Ρωμαϊκή επαρχία στα εδάφη που είχαν ληφθεί από την Καρχηδόνα και από εκεί απέπλευσε για τη Ρώμη προκειμένου να αναφέρει αυτοπροσώπως τα γεγονότα στη Σύγκλητο.

Ιουγούρθας και Αδέρβαλος

Ο Ιουγούρθας όταν ήταν στην Ισπανία έκανε πολλούς φίλους μεταξύ των Ρωμαίων και αντελήφθη ότι ο χρυσός μπορούσε να αγοράσει κάθε είδους εύνοια. Ως εκ τούτου, έστειλε απεσταλμένους με δώρα στους Ρωμαίους συγκλητικούς, οι οποίοι ήταν φίλοι του, καθώς και σε άλλους που θα γίνονταν σύντομα. Ο λόγιος Φίλιπ Μάτισζακ /Philip Matyszak σχολιάζει:

«Ο Ιουγούρθας στην Ισπανία έμαθε περισσότερα εκτός από τον πόλεμο. Γνώριζε ότι η επιτυχία ή αποτυχία στη Ρώμη εξαρτιόταν από τα αξιώματα και ότι οι εκλογές ακόμη και για τα χαμηλότερα αξιώματα ήταν απίστευτα ακριβές. Ο Αδέρβαλος πήγε στη Ρώμη έχοντας το δίκιο με το μέρος του, ζητώντας δικαιοσύνη. Οι απεσταλμένοι του Ιουγούρθα ήρθαν με χρυσό. Προς απογοήτευση των αδιάφθορων Ρωμαίων, ο Ιουγούρθας πήρε ένα διάταγμα που χώριζε το βασίλειο μεταξύ του ίδιου και του Αδέρβαλου, με αυτόν να κατέχει το πλουσιότερο τμήμα». (Σαλλούστιος 65)

Παρότι αυτός ο ισχυρισμός αμφισβητήθηκε και ορισμένοι μελετητές επιμένουν ότι η επικράτεια του Ιουγούρθα ήταν ισοδύναμη σε πλούτο και πόρους με εκείνη του Αδέρβαλου, ο Σαλλούστιος υποστηρίζει ότι Ιουγούρθας έλαβε το καλύτερο μέρος του βασιλείου. Επιπλέον, η Σύγκλητος αρνήθηκε να τον ελέγξει με οποιονδήποτε τρόπο για τη δολοφονία του Ιέμψαλου ή την απροκάλυπτη επίθεση κατά του Αδέρβαλου. Ο Ιουγούρθας ήταν σίγουρος ότι αρκετός χρυσός μπορούσε να του αγοράσει μια ευνοϊκή απόφαση και αποδείχθηκε ότι είχε δίκιο.

Έχοντας πλέον το δικό του βασίλειο, ο Ιουγούρθας συγκέντρωσε τις δυνάμεις του και επιτέθηκε στην επικράτεια του Αδέρβαλου τον οποίο ανάγκασε να υποχωρήσει και να βρει καταφύγιο στην οχυρωμένη πόλη Κίρτη. Ο Ιουγούρθας τον ακολούθησε και οργάνωσε πολιορκία. Ο Αδέρβαλος έστειλε απεσταλμένους στη Ρώμη ζητώντας βοήθεια και καταγγέλλοντας τις ενέργειες του Ιουγούρθα.

Η Ρώμη έστειλε διαμεσολαβητές αλλά συναντήθηκαν μόνο με τον Ιουγούρθα και ποτέ με τον Αδέρβαλο. Ο Ιουγούρθας αρνήθηκε να λύσει την πολιορκία ή να σταματήσει τις εχθροπραξίες με οποιονδήποτε τρόπο και αφού πιθανότατα δωροδοκήθηκαν, οι Ρωμαίοι επέστρεψαν στην Ιταλία.

Οι υπερασπιστές της Κίρτης, συνειδητοποιώντας ότι εγκαταλείφθηκαν από τη Ρώμη, δεν είχαν άλλη επιλογή από το να αναζητήσουν όρους παράδοσης. Δεν είχαν αρκετή τροφή ή νερό για να αντέξουν μια μακρά πολιορκία και πίστευαν ότι ο Ιουγούρθας θα τιμούσε τους όρους, αφού τους πρόσφερε αμνηστεία σε αντάλλαγμα για την πόλη. Ωστόσο, όταν αποσύρθηκαν οι φρουρές, ο Ιουγούρθας διέταξε τους άνδρες του να σκοτώσουν κάθε ενήλικα που βρισκόταν οπλισμένος στα τείχη της πόλης και ο Αδέρβαλος βασανίστηκε μέχρι θανάτου.

**Ο Ιουγούρθας αλυσοδεμένος προ του Σύλλα (Μαδρίτη, 1772)** Joachin Ibarra, scanned by Shlavozensky, Public domain, via Wikimedia Commons

Περίοδος βασιλείας

Μεταξύ των υπερασπιστών της Κίρτης ήταν αρκετοί Ιταλοί οι οποίοι σύμφωνα με το Σαλλούστιο, είχαν ενθαρρύνει τον Αδέρβαλο να παραδοθεί πιστεύοντας εσφαλμένα ότι θα γλιτώσουν και θα σταλούν στην πατρίδα τους. Όταν τα νέα για τη σφαγή στην Κίρτη έφτασαν στη Ρώμη, η Σύγκλητος – αν και απρόθυμα – αναγκάστηκε να δράσει. Ο Σαλλούστιος αναφέρει ότι ορισμένοι Συγκλητικοί παρακώλυαν τη συζήτηση για το αν θα αποστείλουν δυνάμεις εναντίον του Ιουγούρθα επειδή είχαν δωροδοκηθεί και τους χαρακτηρίζει ως «εργαλεία του βασιλιά», γράφοντας:

«Όταν η αποτρόπαια πράξη έγινε γνωστή στη Ρώμη και το θέμα τέθηκε προς συζήτηση στη Σύγκλητο, τα ίδια εργαλεία του βασιλιά, διακόπτοντας τις συζητήσεις και σπαταλώντας χρόνο, άλλοτε μέσω της προσωπικής τους επιρροής και άλλοτε με διαπληκτισμούς, προσπάθησαν να συγκαλύψουν την αγριότητα της πράξης». (Σαλλούστιος 27.1)

Ωστόσο, όσο και να προσπαθούσαν, δεν υπήρχε καμία πιθανότητα να αλλάξει το γεγονός ότι ο Ιουγούρθας είχε δολοφονήσει έναν εν ενεργεία μονάρχη σύμμαχο της Ρώμης, καθώς και τους Ιταλούς υπερασπιστές της Κίρτης και τους αμάχους. Η Σύγκλητος κήρυξε πόλεμο στη Νουμιδία το 112 π.Χ. και το 111 π.Χ. επιλέχθηκε ο Ύπατος Λούκιος Καλπούρνιος Βέστιας να ηγηθεί των Ρωμαϊκών δυνάμεων κατά του Ιουγούρθα .

Όταν ο Ιουγούρθας πληροφορήθηκε την είδηση σοκαρίστηκε, καθώς πίστευε ότι τα χρήματα μπορούσαν να εξαγοράσουν οτιδήποτε τους Ρωμαίους και έστειλε άμεσα τον γιο του και απεσταλμένους στη Ρώμη με ακόμα περισσότερα χρήματα, καθώς θεωρούσε ότι δεν είχε στείλει αρκετά. Αν και φαίνεται ότι ο Βέστιας μπήκε στον πειρασμό να δεχτεί τους απεσταλμένους, η Γερουσία έστειλε μήνυμα ότι εκτός και αν η αντιπροσωπεία των Νουμιδών ερχόταν να ανακοινώσει την άνευ όρων παράδοση του Ιουγούρθα, θα έπρεπε να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.

Ο Βέστιας δεν είχε άλλη επιλογή από το να οδηγήσει τα στρατεύματά του σε μάχη στη Βόρεια Αφρική. Ξεκίνησε την εκστρατεία του δυναμικά, νικώντας τις δυνάμεις του Ιουγούρθα καταλαμβάνοντας πόλεις και προπύργια. Ο Ιουγούρθας ωστόσο αντέδρασε όχι με τη βία αλλά με δωροδοκία. Συναντήθηκε με τον Βέστια και τόνισε πως δεν υπήρχε λόγος για μια παρατεταμένη και δαπανηρή σύγκρουση, υποστηρίζοντας λίγο πολύ ότι «ό,τι έγινε – έγινε» και υποσχέθηκε να προσφέρει στους Ρωμαίους περισσότερους από 30 ελέφαντες και ένα σημαντικό ποσό χρημάτων – εκτός από αυτά που θα έδινε στον Βέστια.

Ο Βέστιας ανακάλεσε τα στρατεύματά του και επέστρεψε στη Ρώμη, αφήνοντας πίσω μια συμβολική δύναμη. Οι διοικητές αυτής της δύναμης, οι οποίοι φαίνεται ότι δωροδοκήθηκαν από τον Ιουγούρθα, του επέστρεψαν τους ελέφαντες και του πούλησαν αρκετούς λιποτάκτες. Ο Βέστιας ισχυρίστηκε ότι με τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η Ρώμη, είχε κερδίσει την ειρήνη με τον Ιουγούρθα χωρίς δαπανηρό πόλεμο.

Ο λαός της Ρώμης και ορισμένα μέλη της Συγκλήτου, ωστόσο, δεν ικανοποιήθηκαν με αυτό το αποτέλεσμα και ξεκίνησαν έρευνα για το ποιος και πόσοι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι δωροδοκήθηκαν. Ο Ιουγούρθας κλήθηκε να εμφανιστεί στην Σύγκλητο για να καταθέσει και του υποσχέθηκαν ασφαλή διέλευση και ασυλία καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής του.

Ο Ιουγούρθας υπάκουσε, αλλά πριν καταθέσει, ένας από τους Τριβούνους (Δημάρχους) ο Γάιος Βαίβιος, παρενέβη και του απαγόρευσε να μιλήσει. Το ευρύ κοινό που είχε συγκεντρωθεί για να παρακολουθήσει τις διαδικασίες εξοργίστηκε και προσπάθησε να τον απομακρύνει, αλλά αυτός χρησιμοποίησε την επιρροή του για να αποτρέψει την κατάθεση του Ιουγούρθα και η έρευνα απέβη άκαρπη.

Ένας από τους εγγονούς του Μασσανάση ο Μασσίβας, ο οποίος είχε ζητήσει από τη Σύγκλητο υποστήριξη για να γίνει βασιλιάς της Νουμιδίας μετά την άρση εμπιστοσύνης στον Ιουγούρθα, βρισκόταν στη Ρώμη παρακολουθώντας τις διαδικασίες. Ο Ιουγούρθας ανακάλυψε που διέμενε και τον σκότωσε. Όταν αποκαλύφθηκε, ομολόγησε ανοιχτά τι είχε κάνει, αλλά δεν θεωρούσε ότι αφορούσε στην Ρώμη και επειδή του υποσχέθηκαν ασυλία κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του και δεν μπορούσαν να του κάνουν τίποτα. Η Σύγκλητος δεν είχε άλλη επιλογή από το να ζητήσει να εγκαταλείψει αμέσως τη Ρώμη και την Ιταλία. Ο Ιουγούρθας υπάκουσε και εξερχόμενος της Ρώμης στράφηκε προς αυτή και κοιτώντας επιτιμητικά αναφώνησε «ω! πόλη εξαγοράσιμη πόσο εύκολα θα μπορούσες να πουληθείς αν βρισκόταν κάποιος που μπορεί να σε αγοράσει».

**Χάρτης της Νουμιδίας και μάχες του Ιουγουρθικού πολέμου** Frank Martini. Cartographer, Department of History, United States Military Academy, Public domain, via Wikimedia Commons

Ιουγουρθικός πόλεμος

Η αυθαιρεσία και η αυθάδεια του Ιουγούρθα δεν μπορούσαν πλέον να γίνουν ανεκτές και έτσι το 110 π.Χ. στράτευμα υπό τον στρατηγό Ποστούμιο Αλβίνο στάλθηκε στη Βόρεια Αφρική για να τον αντιμετωπίσει. Ο Αλβίνος ήταν μεταξύ εκείνων στη Ρώμη που ευνοούσαν τον δολοφονηθέντα Μασσίβα και δεν είχαν καμία συμπάθεια προς τον Ιουγούρθα, αλλά για κάποιο λόγο, δεν σημείωσε σημαντική πρόοδο εναντίον του. Επειδή δε έπρεπε να επιστρέψει στη Ρώμη για τις εκλογές ανέθεσε τη διοίκηση στον αδερφό του Αύλο.

Ο Αύλος βάδισε εναντίον του Ιουγούρθα, αλλά ο βασιλιάς των Νουμιδών ζήτησε συνομιλίες και οι εχθροπραξίες σταμάτησαν. Στη συνέχεια, καθυστέρησε και διέκοψε τις διαπραγματεύσεις μέχρι το τέλος σχεδόν της προεκλογικής περιόδου. Αντιλαμβανόμενος ότι θα επέστρεφε στη Ρώμη χωρίς αποτέλεσμα, ο Αύλος κινητοποίησε τους άνδρες του για να επιτεθούν στην πόλη Σουθούλη όπου σύμφωνα με πληροφορίες, ο Ιουγούρθας αποθήκευε μεγάλο μέρος του θησαυρού του.

Ωστόσο ο Ιουγούρθας είχε παντού κατασκόπους και πληροφορήθηκε για τα σχέδια του Αύλου. Συγκέντρωσε το στρατό του και επιτέθηκε γρήγορα στο Ρωμαϊκό στρατόπεδο, σκορπίζοντας το στρατό του Αύλου. Όσοι δεν σκοτώθηκαν στην αρχική επίθεση δεν είχαν άλλη επιλογή από το να παραδοθούν.

Στη συνέχεια, διέταξε κάθε έναν από τους ηττημένους στρατιώτες και τους διοικητές να «περάσουν κάτω από τον ζυγό» – ένα συμβολικό τελετουργικό που αναγνώριζε την υπεροχή του αντιπάλου – και στη συνέχεια τους έδωσε λιγότερο από δύο εβδομάδες να εγκαταλείψουν το βασίλειό του ή να εκτελεστούν.

Η επίθεσή του στο Ρωμαϊκό στρατόπεδο – και στη συνέχεια η ταπείνωση που επέβαλε στα ηττημένα στρατεύματα- εξόργισαν τον Ρωμαϊκό λαό και τη Σύγκλητο. Φαίνεται ότι ο Ιουγούρθας πίστευε ότι μπορούσε να εξαγοράσει πάλι την απαλλαγή του από τις όποιες συνέπειες, αλλά αυτή τη φορά έκανε λάθος.

Η αποκαλούμενη προτομή του Γάιου Μάριου_, μάρμαρο, Ρωμαϊκό έργο τέχνης του 1ου αιώνα π.Χ., που ανακαινίστηκε από τον Alexander Trippel, στο Μουσείο του Βατικανού Vatican Museums, CC BY 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/3.0>, via Wikimedia Commons

Η Ρώμη έστειλε εναντίον του τον στρατηγό Κόιντο Καικίλιο Μέτελλο (αργότερα ονομάστηκε Νουμιδικός, περ. 109 π.Χ.) με εντυπωσιακή δύναμη. Ο Μέτελλος ήταν γνωστός για την ακεραιότητά του και δεν μπορούσε να εξαγοραστεί, αλλά ο Ιουγούρθας εξακολουθούσε να πιστεύει ότι οτιδήποτε μπορούσε να αγοραστεί στη σωστή τιμή. Ως εκ τούτου, έστειλε απεσταλμένους να διαπραγματευτούν. Ο Κάσσιος Δίων γράφει στην ιστορία του:

«Όταν ο Ιουγούρθας έστειλε μήνυμα στον Μέτελλο για ειρήνη, ο τελευταίος του έθεσε πολλούς όρους, έναν προς έναν, σαν τελεσίγραφο και με αυτόν τον τρόπο απέσπασε από αυτόν τους ομήρους, τα όπλα, τους ελέφαντες, τους αιχμαλώτους και τους λιποτάκτες τους οποίους σκότωσε. Αλλά δεν ολοκλήρωσε αποστολή του αφού ο Ιουγούρθας, φοβούμενος την σύλληψη, αρνήθηκε να παραδοθεί». (Σαλλούστιος 26,89)

Ο Μέτελλος στη συνέχεια επιτέθηκε με σφοδρότητα στον Ιουγούρθα, καταλαμβάνοντας την πόλη Βάγα και κατόπιν τον νίκησε στη μάχη της Μουθούλης το 108 π.Χ. Ο Ιουγούρθας προσπάθησε να ανασυνταχθεί αλλά πολλοί από τους στρατιώτες του θεωρώντας ότι είχαν κάνει περισσότερα από το καθήκον τους για το βασιλιά επέστρεψαν στα σπίτια τους. Ο Ιουγούρθας στη συνέχεια έστειλε απεσταλμένους στον Μέτελλο για να διαπραγματευτούν ειρήνη, αλλά κάθε φορά, ο Μέτελλος τους απέρριπτε και τους έστελνε πίσω με την προτροπή να δολοφονήσουν τον Ιουγούρθα. Ο Μάτισζακ γράφει:

«Υπήρχε μια κάποια ειρωνεία στην όλη κατάσταση: ο άνθρωπος που δεν μπορούσε να διαφθείρει ο Ιουγούρθας χρησιμοποιούσε τα δικά του όπλα διαφθοράς, εξαπάτησης και καθυστέρησης εναντίον του. Για το υπόλοιπο της ζωής του, ο Ιουγούρθας δεν μπορούσε να εμπιστευτεί κανέναν και κάθε υπηρέτης ήταν υποψήφιος δολοφόνος. Η ατμόσφαιρα φόβου και καχυποψίας που επικράτησε οδήγησε πολλούς από τους στενότερους συμβούλους του να τον εγκαταλείψουν πριν κατηγορηθούν ότι συνωμοτούσαν εναντίον του αρχηγού τους». (Σαλλούστιος 69)

Ο Μέτελλος συνέχισε την εκστρατεία του, καταλαμβάνοντας τη μια πόλη μετά την άλλη, ακόμα και την Βάγα την οποία ο Ιουγούρθας είχε ανακαταλάβει. Στην Θάλα, ο Ιουγούρθας ηττήθηκε πάλι από τον Μέτελλο, χάνοντας εδάφη, όπλα και άνδρες και ο Ρωμαίος στρατηγός ετοιμαζόταν για την ολοκλήρωση της νίκης, αλλά αντικαταστάθηκε από τον υποδιοικητή του Γάιο Μάριο (περ. 107 π.Χ.) ο οποίος όντας φιλόδοξος εις βάρος του Μέτελλου τον κατηγόρησε ότι παράτεινε τον πόλεμο χωρίς λόγο. Αν και οι αρχαίοι ιστορικοί επαινούν ομόφωνα τη συμπεριφορά του Μέτελλου έναντι του Μάριου, ο τελευταίος αποδείχθηκε εξαίρετος στρατηγός, επιλέγοντας να συντρίψει τον Ιουγούρθα μειώνοντας συστηματικά τις πόλεις του και εξαντλώντας τους πόρους, αντί να τον αντιμετωπίσει σε επανειλημμένες μάχες.

Μινιατούρα του βασιλιά Ιουγούρθα που παρελαύνει στη Ρώμη κρατούμενος (αριστερά) ενώ ο βασιλιάς Βόκχος κάνει ειρήνη με τους Ρωμαίους (δεξιά) British Library, Public domain, via Wikimedia Commons

Σύλληψη και θάνατος

Ο Ιουγούρθας όντας απελπισμένος απευθύνθηκε στον πεθερό του Βόκχο, υποσχόμενος το 1/3 του βασιλείου του ζητώντας τη βοήθειά του να νικήσει τον Μάριο. Ο Βόκχος αποδέχθηκε την προσφορά και οι συμμαχικές δυνάμεις επιτέθηκαν στον Ρωμαϊκό στρατό ενώ αυτός βάδιζε στα χειμερινά καταλύματα. Ο Μάριος απέκρουσε την κατά πολύ μεγαλύτερη δύναμη και στη συνέχεια τους νίκησε, προκαλώντας μεγάλες απώλειες στο στρατό του Ιουγούρθα. Ο Βόκχος αποσύρθηκε από το πεδίο με τις δυνάμεις του σε μεγάλο βαθμό άθικτες, επειδή αρνήθηκε να στείλει πολλά στρατεύματα όταν διαπίστωσε πόσο σκληρά πολεμούσαν οι Ρωμαίοι.

Στη συνέχεια, ο Βόκχος επικοινώνησε μυστικά με τον Μάριο ζητώντας συνάντηση και ο δεύτερος έστειλε τον υποδιοικητή του (και μελλοντικό δικτάτορα της Ρώμης) Λούκιο Κορνήλιο Σύλλα (περ. 80 π.Χ.) για τις λεπτομέρειες. Ο Σύλλας είπε στον Βόκχο ότι μπορούσε να επιτευχθεί συμφωνία μόνο αν παρέδιδε τον Ιουγούρθα ο οποίος πληροφορούμενος ότι ο Σύλλας ήταν μαζί με τον Βόκχο απαίτησε από τον πεθερό του να του παραδώσει τον Ρωμαίο στρατηγό.

**Βόκχος, (περ. 111 π.Χ. – 80 π.Χ.) Βασιλιάς της Μαυριτανίας** Unidentified engraver, Public domain, via Wikimedia Commons

Ο Βόκχος προσκάλεσε τον Ιουγούρθα στο παλάτι με την προϋπόθεση ότι θα ερχόταν να παραλάβει τον Σύλλα ως κρατούμενο, ενώ στον Σύλλα είπε ότι θα παρέδιδε τον Ιουγούρθα μόλις έφτανε. Ουδείς γνωρίζει τι καθόρισε την τελική απόφαση του Βόκχου όταν παρέδωσε τον Ιουγούρθα το 105 π.Χ..

Ο Ιουγούρθας μεταφέρθηκε στη Ρώμη με αλυσίδες, ως απόδειξη του θριάμβου του Μάριου και στη συνέχεια φυλακίστηκε στο Τουλιάνουμ. Σύμφωνα με μια ιστορική αναφορά, τον άφησαν εκεί να πεθάνει από ασιτία, ενώ σύμφωνα με άλλη, εκτελέστηκε με στραγγαλισμό το 104 π.Χ.. Για τη βοήθειά του στη σύλληψη του Ιουγούρθα, ο Βόκχος έλαβε τα εδάφη στη Νουμιδία που είχε υποσχεθεί ο γαμπρός του αν τον βοηθούσε να νικήσει τη Ρώμη.

Ο Ιουγούρθας απεδείχθη ένας από τους πιο επικίνδυνους εχθρούς της Ρώμης, καθώς δεν ήταν μόνο ικανός στρατιωτικός ηγέτης αλλά γνώριζε πώς να εκμεταλλευτεί την φιλαργυρία του εχθρού του. Έχοντας παρατηρήσει από πρώτο χέρι την ανοχή των Ρωμαίων στη δωροδοκία, εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο την πεποίθηση ότι ωφελούνται όλοι όσοι εμπλέκονται στη συναλλαγή. Αρχικά αποδείχθηκε ότι είχε δίκιο, αλλά τελικά ανακάλυψε ότι δεν μπορεί κάποιος να εξαγοράζει τα προβλήματά του για πάντα.