Μάχη της Όπιδας (539 π.Χ.)

Η μάχη στην Όπιδα, διεξήχθη τον Σεπτέμβριο του 539 π.Χ., μεταξύ Περσίας υπό τον Κύρο Β’ τον Μέγα και Νέο Βαβυλωνιακής Αυτοκρατορίας υπό τον Ναβόνιδο ή Ναβοναΐδ κατά την Περσική εισβολή στη Μεσοποταμία. Εκείνη την εποχή, η Βαβυλωνία ήταν η τελευταία μεγάλη δύναμη στη δυτική Ασία που δεν τελούσε υπό Περσικό έλεγχο. Η μάχη έλαβε χώρα στην πόλη Όπιδα, βόρεια της πρωτεύουσας Βαβυλώνας και έληξε με νίκη των Περσών. Ο Κύρος ανακηρύχθηκε στη συνέχεια βασιλέας της Βαβυλωνίας και των υποταγμένων εδαφών, καταργώντας έτσι την ανεξαρτησία της και ενσωματώνοντας την Βαβυλωνιακή στην Περσική αυτοκρατορία.

**Απεικόνιση του Κύρου του Μέγα** Ernst Wallis et al / Public domain

Κύρος Β’ ο Μέγας

Ηγεμόνας της Περσικής δυναστείας των Αχαιμενιδών που κυριάρχησε μεταξύ 558 και 528 π.Χ. Ήταν γιός του Καμβύση Α’ και της Μανδάνης, κόρης του βασιλιά των Μήδων Αστυάγη και λίγο μετά την άνοδο στον θρόνο του Ανσνάν, ο Κύρος επαναστάτησε (553 π.Χ.) εναντίον του Αστυάγη, τον νίκησε και κατέλαβε τα Εκβάτανα (550 π.Χ.) τα οποία έγιναν έδρα της βασιλικής κατοικίας. Το 549 καταδίκασε τον εξάδελφό του Αρσάμη, προσαρτώντας το βασίλειο της Παρσούα, στη συνέχεια επιτέθηκε στον βασιλιά Κροίσο της Λυδίας το 547 π.Χ., νικώντας το στρατό του στην Πτερία και τον κυνήγησε μέσω της Μικράς Ασίας στις Σάρδεις. Η πτώση της πρωτεύουσας της Λυδίας και η επακόλουθη Περσική κατάκτηση του μεγαλύτερου μέρους της Μικράς Ασίας (εκτός από τις Ελληνικές αποικίες της Ιωνίας στα παράλια) σηματοδότησαν την έναρξη μιας νέας περιόδου στις σχέσεις Ελλήνων και Περσών.

Μεταξύ 545 και 539 π.Χ. βάδισε εναντίον του ανατολικού Ιράν, κατέκτησε την Δραγγιανή, την Αραχωσία, την Σογδιανή, το Ζοράσμ, την Βακτρία και επέκτεινε τα Περσικά ανατολικά σύνορα μέχρι τους ποταμούς Ώξο και Ιαξάρτη. Κατόπιν στράφηκε δυτικά και το 539 π.Χ. επιτέθηκε στον Ναβόναδο και κατέκτησε την Βαβυλώνα. Μια από τις πρώτες πράξεις της βασιλείας του ήταν το διάταγμα για την επιστροφή των εξόριστων Εβραίων στην Παλαιστίνη. Πέθανε κατά τη διάρκεια εκστρατείας στα ανατολικά σύνορα εναντίον των Μασσαγετών.

Λίγο μετά το θάνατό του δημιουργήθηκε ένας θρύλος γύρω από το όνομά του, σύμφωνα με τον οποίο εγκαταλείφθηκε από τον παππού του Αστυάγη και ανατράφηκε από έναν βοσκό. Το όνομα της συζύγου του πνευματικού του πατέρα Σπάκο, που σύμφωνα με τον Ηρόδοτο σημαίνει «σκύλος» παραπέμπει στον μύθο των Ρωμύλου και Ρώμου που ανατράφηκαν από λύκαινα.

Ως ιδρυτής της Περσικής Αυτοκρατορίας, ο Κύρος έθεσε τα θεμέλια της πολιτικής και πολιτιστικής της ανάπτυξης. Ήταν υπεύθυνος για την οικοδόμηση των Πασαργάδων, που επιλέχθηκε ως η νέα πρωτεύουσα του βασιλείου και κατασκευάστηκε σύμφωνα με αρχιτεκτονικά στοιχεία εμπνευσμένα από περίτεχνα και πολυτελή κτίσματα και σήμερα αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς τόπους του Ιράν και μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς. Ένα απόσπασμα σε στύλο της πύλης της πόλης, απεικονίζει έναν φτερωτό δαίμονα και φέρει την επιγραφή «Εγώ, ο Κύρος, ο βασιλιάς, ο Αχαιμενίδης (έκανα αυτό)» είναι ό,τι έχει απομείνει από την γλυπτική της βασιλείας του.

Ναβόνιδος

Ήταν ο τελευταίος βασιλιάς της Νεο-Βαβυλωνιακής Αυτοκρατορίας (555-538 π.Χ.). Ανήλθε στον θρόνο μετά από επανάσταση, ηγήθηκε στρατιωτικής αποστολής στην Παλαιστίνη για να ενισχύσει τα σύνορα της αυτοκρατορίας και οργάνωσε συμμαχία με τη Λυδία και την Αίγυπτο για να εξισορροπήσει την αυξανόμενη δύναμη της Περσίας. Στην εσωτερική πολιτική, έγινε διάσημος για την προσπάθειά του να αποκαταστήσει, ως συνεκτικό παράγοντα και πολιτική ισχύος, την αρχαιότερη θρησκεία της Μεσοποταμίας και συγκεκριμένα την λατρεία του θεού του φεγγαριού Σιν, κάτι που μείωσε την επιρροή του ιερατείου του Μαρμπούκ, ιδιαίτερα ισχυρού στην Βαβυλώνα. Όταν το 539 π.Χ. ο βασιλιάς των Περσών Κύρος επιτέθηκε και άλωσε την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, έγινε ευπρόσδεκτος ως απελευθερωτής.

Οι εκστρατείες του Κύρου

Βέβαιος για το γεγονός ότι η βασιλεία του Ναβόνιδου, δεν θα δημιουργούσε κανένα πρόβλημα γι’ αυτόν, ο Κύρος στράφηκε εναντίον του ισχυρού βασιλείου της Λυδίας εισβάλλοντας στην Καππαδοκία, εν αντιθέσει με τον Κροίσο, ο οποίος διαδεχόμενος τον Αλυάτη, δεν ανησυχούσε για την απειλητική εξέλιξη της Περσικής δύναμης. Ο Κροίσος είχε τη βοήθεια των Αιγυπτίων και των Βαβυλωνίων, αλλά ο Κύρος απέτρεψε τον συνασπισμό των δυνάμεων, εισβάλλοντας το 546 π.Χ. στην Καππαδοκία. Μετά από μια αρχική σύγκρουση στην Πτερία στην οποία ο Κροίσος ηττάται κατά κράτος, ο δεύτερος αποσύρεται στις Σάρδεις, εγκαταλελειμμένος από τους Βαβυλώνιους που συνάπτουν ξεχωριστή συνθήκη ειρήνης με τους Πέρσες, εξακολουθώντας να περιμένει τη βοήθεια των συμμάχων του από την Σπάρτη και την Αίγυπτο. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο οι Σπαρτιάτες είχαν ετοιμάσει στόλο, αλλά ενώ ήταν έτοιμοι να αποπλεύσουν, πληροφορήθηκαν ότι οι Σάρδεις έπεσαν, από τυχαία ανακάλυψη ενός μονοπατιού και ο Κροίσος αιχμαλωτίστηκε και ματαίωσαν την αποστολή.

Σύμφωνα με τα Βαβυλωνιακά Χρονικά, ο Κύρος θα σκότωνε τον Κροίσο, αλλά οι Ελληνικές πηγές επιβεβαιώνουν ότι έδειξε έλεος στον πρώην βασιλιά της Λυδίας. Ο θρύλος σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, αναφέρει ότι ο Κροίσος από τους φόρους που του έδιναν οι Ελληνικές αποικίες της Μικράς Ασίας και από τα χρυσωρυχεία του Πακτωλού ποταμού, γινόταν όλο και πιο πλούσιος και πιο περήφανος για τα πλούτη του. Πίστευε μάλιστα ότι δεν υπήρχε πιο ευτυχισμένος άνθρωπος από αυτόν στον κόσμο. Γι’ αυτό παραξενεύτηκε και θύμωσε όταν κάποτε πήγε στο παλάτι του ο Σόλων και όταν ο Κροίσος υπερηφανεύθηκε ότι είναι ο ευτυχέστερος άνθρωπος του κόσμου, ο Έλληνας σοφός του αποκρίθηκε: «μηδένα προ του τέλους μακάριζε» δηλαδή, «μην καλοτυχίζεις κανέναν προτού δεις το τέλος του».

**Η Μέση Ανατολή πριν την εισβολή στη Βαβυλώνα από τον Κύρο τον Μέγα** ChrisO / Public domain

Έκτοτε πλήθος συμφορές βρήκαν τον Κροίσο. Ο γιος του Άτυς σκοτώθηκε στο κυνήγι και ο ίδιος νικήθηκε από τον Κύρο και αιχμαλωτίστηκε. Την στιγμή μάλιστα που ανεβασμένος στη φωτιά ο Κροίσος ετοιμαζόταν να πεθάνει, θυμήθηκε τα λόγια του Σόλωνα και φώναξε μετανιωμένος τρεις φορές «Σόλων! Σόλων! Σόλων!». Ο Κύρος, που τον άκουσε, ζήτησε να μάθει τι σήμαινε η επίκληση αυτή, και ακούγοντας την ιστορία, χάρισε στον Κροίσο τη ζωή και τον κράτησε κοντά του ως σύμβουλο.

Πληροφορούμενες την πτώση των Σάρδεων, οι Ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας έστειλαν πρεσβευτές στον Κύρο που δήλωναν ότι αποδέχονται την κυριαρχία του υπό τους ίδιους όρους που είχαν με τον Κροίσο. Αλλά ο Κύρος απαίτησε πλήρη υποταγή, με εξαίρεση την Μίλητο, η οποία υπέγραψε ειδική συνθήκη να λειτουργεί ως προωθημένο φυλάκιο της Περσικής αυτοκρατορίας και έδινε στους Πέρσες στρατηγούς το δικαίωμα να εξαναγκάζουν τους Ίωνες να υπακούσουν σε αυτό το καθήκον.

Ο Κύρος στη συνέχεια στράφηκε ανατολικά, επεκτείνοντας την κυριαρχία του στις ανατολικές επαρχίες του Ιράν, καθυποτάσσοντας τις επαρχίες Μαργιανή και Σογδιανή και Ιαξάρτη μέχρι το ποτάμι, πλησίον του οποίου έχτισε φρούρια που διατηρήθηκαν μέχρι την εποχή του Μεγ. Αλέξανδρου. Η δράση του, η οποία διήρκεσε από το 546 μέχρι το 540 π.Χ., εξασφάλισε στην Περσική αυτοκρατορία τις ανατολικές επαρχίες που αναφέρονται στις σφηνοειδείς επιγραφές, όταν ανήλθε στο θρόνο ο Δαρείος και αυτές ήταν οι Παρθιανή, η Δραγγιανή, η Αριανή, η Χορασμία, η Βακτρία, η Σογδιανή, τα Γάνδαρα, οι Σάκες, η Σατταγιδία, η Αραχωσία και η Μάκα.

Μετά τις δυτικές κατακτήσεις, η Περσική αυτοκρατορία επεκτάθηκε μέχρι τον Αραβικό Κόλπο συνορεύοντας με το βασίλειο της Βαβυλώνας, οπότε η σύγκρουση με το τελευταίο ήταν θέμα χρόνου.

Η κατάσταση στην Βαβυλωνία

Εκείνη την εποχή, η Βαβυλώνα βρισκόταν σε ασταθή γεωπολιτική κατάσταση. Με την Περσική αυτοκρατορία, να πιέζει από Βορρά, Ανατολή και Δύση, προέκυψαν σοβαρά οικονομικά προβλήματα, ενώ η κατάσταση επιδεινώθηκε από επιδημίες πανώλης και λιμού, στοιχεία που έκαναν τον Ναβόνιδο αντιδημοφιλή σε πολλούς από τους υπηκόους του. Σύμφωνα με τη Mary Joan Winn Leith: «Η επιτυχία οφείλεται στην ικανότητα του στρατού του Κύρου, στην Βαβυλωνιακή διαφθορά και σε μια δυναμική προπαγάνδα, η οποία παρουσίαζε τον Κύρο ως ευγενή, θρησκευτικά ανεκτικό και μεγαλόψυχο». Χάρη σε αυτές τις αρετές, ο Κύρος έπεισε έναν επαρχιακό Βαβυλωνιακό κυβερνήτη, ονόματι Γοβρύα, να αυτομολήσει, προσφέροντας στον Πέρση βασιλέα, την περιοχή του Γότιου, μιας μεθοριακής περιοχής σημαντικού μεγέθους και στρατηγικής σημασίας, την οποία ο Κύρος χρησιμοποίησε ως αφετηρία για την εισβολή του.

Όσον αφορά στην εισβολή, οι πηγές δεν είναι απολύτως σαφείς. Τα Χρονικά του Ναβόνιδου αναφέρουν ότι η σύγκρουση μπορεί να είχε ήδη ξεκινήσει το χειμώνα του 540 π.Χ., ενώ σε άλλο τμήμα που υποτίθεται ότι καλύπτει τα έτη 540-539 π.Χ., υπάρχει αναφορά σε κάποιες συγκρούσεις, συγκεκριμένα στο Ιστάρ του Ουρούκ και μια ακόμη στην Περσία. Επομένως η μάχη στην Όπιδα ήταν μάλλον μόνο το τελευταίο στάδιο μιας σειράς συγκρούσεων μεταξύ των δύο αυτοκρατοριών.

**Διαδρομή της Περσικής εισβολής στη Βαβυλωνία, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 539 π.Χ.** ChrisO / Public domain

Η μάχη

Τα Χρονικά αναφέρουν ότι η μάχη έλαβε χώρα το μήνα Τασριτού (27 Σεπτεμβρίου – 27 Οκτωβρίου) «στην Όπιδα στις όχθες του Τίγρη». Πολύ λίγα είναι γνωστά για τα γεγονότα της μάχης, αφού το χρονικό δεν παρέχει λεπτομέρειες για την εξέλιξη της μάχης, τις δυνάμεις των δύο πλευρών ή τις ζημίες που προκλήθηκαν. Πηγές αναφέρουν ότι ο Περσικός στρατός υπό τον Κύρο πολέμησε «τον στρατό του Ακκάδ» (δηλαδή τους Βαβυλώνιους). Η ταυτότητα του Βαβυλωνιακού διοικητή δεν καταγράφεται στα χρονικά, αλλά παραδοσιακά εικάζεται ότι επικεφαλής ήταν ο Βαλτάζαρ, γιος του Ναβόνιδου. Η μοίρα του δεν είναι ξεκάθαρη και φαίνεται ότι πιθανόν να σκοτώθηκε στη μάχη.

Αν εξετάσουμε τις πηγές, όπως την παραμονή όχι για πολύ σύντομο χρονικό διάστημα του Κύρου στην περιοχή γύρω από την πόλη Όπιδα, την εκστρατεία προπαγάνδας και τις πιθανές Περσικές νίκες στο Ιστάρ και το Ουρούκ, συμπεραίνουμε ότι η Βαβυλωνιακό ηθικό και κατά συνέπεια η μαχητικότητα ήταν σχεδόν ανύπαρκτα. Πιθανώς, με την πρώτη σύγκρουση, ο στρατός του Βαλτάζαρ, του οποίου οι ηγετικές ικανότητες είναι εντελώς άγνωστες, διαλύθηκε και υπέστη σαφή ήττα, λόγω υποχώρησης.

Οι περισσότερες από τις μεταφράσεις των Χρονικών του Ναβόνιδου παραπέμπουν σε «σφαγή του λαού του Ακκάδ» παρότι δεν διευκρινίζουν αν σφαγιάστηκε ο πληθυσμός της πόλης ή ο Βαβυλωνιακός στρατός.

Ο Pierre Briant λέει: «Μετά την νίκη ακολούθησαν τεράστια λεηλασία και σφαγή όσων προσπάθησαν να αντισταθούν». Η Maria Brosius ερμηνεύει τη σφαγή ως πράξη τιμωρίας του Κύρου «ως παράδειγμα πόλης που προσπάθησε να αντισταθεί στον Περσικό στρατό». Ο Cuyler Young σχολιάζει: «Αυτή η αναφορά στο Χρονικό υποδηλώνει ότι οι Πέρσες αιχμαλώτισαν στο σύνολό του τον στρατό του Ναβόνιδου και όπως συμβαίνει συχνά, η πραγματική σφαγή των πολεμιστών ξεκίνησε αφότου οι Βαβυλώνιοι πέφτοντας θύματα φόβου και πανικού αποσύρθηκαν από το πεδίο της μάχης».

Ανεξάρτητα από το αν υπήρξε σφαγή, μέσα ή έξω από τα τείχη της πόλης, η παράταξη του Βαβυλωνιακού στρατού κατά του Περσικού, δείχνει ότι στη Βαβυλώνα προσπάθησε να αντισταθεί στην Περσική εισβολή.

Επακόλουθα

Με την ήττα στην Όπιδα τερματίστηκε η Βαβυλωνιακή αντίσταση στην Περσική εισβολή. Τα Χρονικά του Ναβόνιδου αναφέρουν ότι στην πραγματικότητα μετά την μάχη «τη δέκατη τέταρτη ημέρα (6 Οκτωβρίου) η Σιππάρ κατελήφθη χωρίς μάχη. Ο Ναβόνιδος διέφυγε και την δέκατη έκτη ημέρα (12 Οκτωβρίου) ο Γοβρύας, κυβερνήτης του Γότιου και ο στρατός του Κύρου εισήλθαν στη Βαβυλώνα χωρίς καν να πολεμήσουν». Ο ίδιος ο Ναβόνιδος συνελήφθη λίγο μετά, όταν προσπάθησε να επιστρέψει στην Βαβυλώνα. Η κατάληξή του δεν είναι απολύτως σαφής, αλλά σύμφωνα με τον Βαβυλώνιο ιστορικό του 3^ου αιώνα π.Χ. Βερόζο, ο Ναβόνιδος γλίτωσε και εξορίστηκε στην Καρμανία, όπου πέθανε μερικά χρόνια αργότερα. Στη Βαβυλώνα, ο Κύρος ανακηρύχθηκε βασιλιάς, διόρισε νέους κυβερνήτες στο νέο βασίλειο και εφάρμοσε μια εμπνευσμένη πολιτική προς τους κατακτημένους. Οι ναοί προστατεύονταν, τα αγάλματα των θεοτήτων που είχε μεταφέρει ο Ναβόνιδος στην Βαβυλώνα λίγο πριν την εισβολή επέστρεψαν στις πόλεις τους και Εβραίοι που είχαν απελαθεί επέστρεψαν στην Παλαιστίνη.

Με αυτό τον τρόπο, με μια σειρά επιτυχημένων κινήσεων, όχι μόνο στρατιωτικών, ο Κύρος κατάφερε να θεμελιώσει μια από τις μεγαλύτερες αυτοκρατορίες στην ιστορία.