μετάφραση – επιμέλεια Χείλων

Η σύγκρουση μεταξύ Βρετανικής αυτοκρατορίας και Σουλτανάτου της Ζανζιβάρης, η οποία έλαβε χώρα στις 27 Αυγούστου 1896 θεωρείται ο συντομότερος πόλεμος της ιστορίας, αφού διήρκεσε μόλις 38 λεπτά.

Προοίμιο

Η Ζανζιβάρη είναι νησιωτική χώρα στον Ινδικό Ωκεανό, κοντά στην ακτή της πρώην Τανγκανίκας, που σήμερα αποτελεί τμήμα της Τανζανίας. Το νησί από το 1698 βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του Σουλτάνου του Ομάν όταν έδιωξε τους Πορτογάλους αποίκους οι οποίοι το διεκδικούσαν από το 1499. Ο Σουλτάνος Ματζίντ μπιν Σαΐντ το 1858 ανακήρυξε το νησί ανεξάρτητο από το Ομάν, κίνηση που αναγνωρίστηκε από την Μεγάλη Βρετανία. Οι επόμενοι Σουλτάνοι εγκατέστησαν την πρωτεύουσα και την έδρα της κυβέρνησής τους στην Πόλη της Ζανζιβάρης όπου χτίστηκε και το σύμπλεγμα του παλατιού στην ακτή της. Το 1896 το σύμπλεγμα αποτελείτο από το παλάτι, το χαρέμι Μπεΐτ αλ Χούκμ και το Μπεΐτ αλ Χατζαΐμπ ή «Σπίτι των Θαυμάτων»—ένα επίσημο οίκημα που λέγεται ότι ήταν το πρώτο κτήριο στην Ανατολική Αφρική που ηλεκτροδοτήθηκε. Το σύμπλεγμα κατασκευάστηκε κατά κύριο λόγο από τοπική ξυλεία, δεν διέθετε κάποιου είδους οχύρωση και τα τρία κύρια κτίσματα ήταν το ένα δίπλα στο άλλο σε ευθεία και συνδέονταν με ξύλινες σκεπαστές γέφυρες.

Η Βρετανία είχε διαχρονικά φιλικές σχέσεις με την Ζανζιβάρη και το 1886 αναγνώρισε την κυριαρχία και μοναρχία του νησιού. Εντούτοις η Γερμανία ενδιαφερόταν και αυτή για την Ανατολική Αφρική και οι δύο δυνάμεις ανταγωνίζονταν για τον έλεγχο των εμπορικών δικαιωμάτων στην περιοχή κατά τον 19^ο αιώνα. Ο Σουλτάνος Χαλίφα μπιν Σαίντ είχε παραχωρήσει δικαιώματα για την Κένυα στην Βρετανία και για την Τανγκανίκα στην Γερμανία, μια διαδικασία που είχε ως αποτέλεσμα την απαγόρευση της δουλείας σε αυτές της χώρες. Πολλοί από τους Άραβες της άρχουσας τάξης ήταν δυσαρεστημένοι από την διακοπή του προσοδοφόρου δουλεμπορίου, γεγονός το οποίο οδήγησε σε αναταραχές. Επιπροσθέτως, οι Γερμανικές αρχές της Τανγκανίκας αρνούνταν την έπαρση  σημαίας του Σουλτανάτου της Ζανζιβάρης, ενέργεια η οποία προκάλεσε βίαιες συγκρούσεις μεταξύ των Γερμανικών στρατευμάτων και του τοπικού πληθυσμού.

Ο Χαλίφα έστειλε Ζανζιβαρινά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Λόιντ Μάθιους, πρώην υποπλοιάρχου του Βασιλικού Ναυτικού ώστε να αποκαταστήσει την τάξη στην Τανγκανίκα. Η επιχείρηση ήταν κατά κύριο λόγο επιτυχημένη, αλλά τα αντιγερμανικά αισθήματα των Ζανζιβαρινών παρέμεναν έντονα. Περαιτέρω συγκρούσεις ξέσπασαν στο Μπαγκαμόγιο όπου 150 ιθαγενείς σκοτώθηκαν από τις Γερμανικές δυνάμεις και στην Κέτβα όπου δολοφονήθηκαν Γερμανοί αξιωματούχοι και οι υπηρέτες τους. Ο Χαλίφα εν συνεχεία εξασφάλισε εκτεταμένα εμπορικά δικαιώματα στην Αυτοκρατορική Βρετανική Εταιρία Ανατολικής Αφρικής (Imperial British East Africa Company, IBEAC) η οποία με την βοήθεια των Γερμανών κήρυξε ναυτικό αποκλεισμό ώστε να σταματήσει το συνεχιζόμενο εγχώριο δουλεμπόριο. Με τον θάνατο του Χαλίφα το 1890 ανέβηκε στον θρόνο ο  Αλί μπιν Σαίντ. Ο Σουλτάνος Αλί απαγόρευσε το εγχώριο δουλεμπόριο (αλλά όχι την δουλοκτησία) ανακήρυξε την Ζανζιβάρη Βρετανικό προτεκτοράτο και διόρισε Βρετανό Πρωθυπουργό ως αρχηγό της κυβέρνησής του. Παραχωρήθηκε επίσης βέτο στους Βρετανούς για τον μελλοντικό διορισμό Σουλτάνων.

Η ιστορία αρχίζει το 1890 με την υπογραφή της συνθήκης Χέλγκολαντ-Ζανζιβάρης μεταξύ Βρετανίας και Γερμανίας. Η εν λόγω συνθήκη υπεγράφη εκ μέρους της Γερμανίας από τον καγκελάριο Λέο φον Καπρίβι Φρήντριχ και Ρίχαρντ Κράουελ  και εκ μέρους της Μεγάλης Βρετανίας των σερ Έντουαρντ Μπάλντουιν Μάλετ και σερ Χένρι Πέρσι επ’ ονόματι της βασίλισσας Βικτώριας.

Η εν λόγω συνθήκη δημιούργησε σφαίρες επιρροής μεταξύ των αυτοκρατορικών δυνάμεων στην Ανατολική Αφρική. Συγκεκριμένα τα δικαιώματα της Γερμανίας στην Ζανζιβάρη, παραχωρήθηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο ενώ η Γερμανία ανέλαβε τον έλεγχο της Τανγκανίκας. Αυτό προσέδωσε στην Βρετανική κυβέρνηση περισσότερη επιρροή στην Ζανζιβάρη την οποία σκόπευε να χρησιμοποιήσει για την εξάλειψη του δουλεμπορίου, στόχος που υπήρχε από το 1804.

Με την νέα προσθήκη, η Βρετανία κήρυξε την Ζανζιβάρη προτεκτοράτο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας και αφού εγκαταστάθηκε διόρισε δικό της Σουλτάνο για να διοικήσει την περιοχή. Ο Χαμάντ μπιν Θουγουαΐνι αλ Μπουσαίντ, ο οποίος ήταν οπαδός των Βρετανών στην περιοχή, ανέλαβε καθήκοντα το 1893.

Αίτια της σύγκρουσης

Ο Χαμάντ κυβέρνησε αυτό το σχετικά φιλήσυχο προτεκτοράτο για περισσότερο από 3 χρόνια μέχρι τις 25 Αυγούστου 1896, όταν απεβίωσε αιφνιδίως στο παλάτι του. Αν και τα αίτια θανάτου δεν έχουν εξακριβωθεί, πιστεύεται ευρέως ότι τον δηλητηρίασε ο ξάδερφός του, Χαλίντ μπιν Μπαργκάς.

Αυτή η υποψία ενισχύεται από το γεγονός ότι μέσα σε λίγες ώρες από το θάνατο του Χαμάντ, ο Χαλίντ είχε ήδη μετακομίσει στο παλάτι και ανέλαβε καθήκοντα Σουλτάνου, χωρίς την Βρετανική έγκριση.

Περιττό να αναφερθεί ότι οι ντόπιοι Βρετανοί διπλωμάτες δεν ήταν καθόλου ευχαριστημένοι με αυτή την εξέλιξη των γεγονότων και ο επικεφαλής της αποστολής πρόξενος Μπάσιλ Κέιβ, απέστειλε τελεσίγραφο στον Khalid πρέπει να αποσυρθεί. Ο Χαλίντ αγνόησε τις προειδοποιήσεις του Κέιβ και οι δυνάμεις του ξεκίνησαν να παρατάσσονται στην πλατεία του παλατιού υπό τις διαταγές του Λοχαγού Σαλέχ, της σωματοφυλακής του παλατιού. Μέχρι το τέλος της ημέρας, είχαν συγκεντρωθεί 2.800 άντρες οπλισμένοι με τυφέκια και μουσκέτα. Οι πλειοψηφία τους ήταν πολίτες, αλλά περιλαμβάνονταν και 700 Ζανζιβαρινοί Ασκάρι που πήγαν με το μέρος του Χαλίντ. Το πυροβολικό του Σουλτάνου, το οποίο αποτελείτο από μερικά πολυβόλα Maxim, ένα πολύκαννο πολυβόλο, ένα μπρούτζινο κανόνι του 17ου αιώνα και δύο πυροβόλα πεδίου 12 λιβρών, τοποθετήθηκε ώστε να στοχεύει τα Βρετανικά πλοία που βρίσκονταν στο λιμάνι. Τα δύο κανόνια των 12 λιβρών ήταν δώρο προς τον Σουλτάνο από τον Γερμανό Αυτοκράτορα, Γουλιέλμο Β’. Μέχρι το πέρας της 25^ης Αυγούστου, ο Χαλίντ είχε το παλάτι του ασφαλισμένο με σχεδόν 3.000 άνδρες, πολλά όπλα πυροβολικού και ακόμη το HHS Glasgow μια Αγγλική φρεγάτα η οποία είχε διασκευασθεί σε ελαφρά οπλισμένο βασιλικό γιοτ.

Ταυτόχρονα, o Κέιβ άρχισε να συντάσσει τις δυνάμεις του, που αποτελούνταν από 900 Ζανζιβαρινούς Ασκάρι υπό τις διαταγές του υπολοχαγού Άρθουρ Έντουαρντ Χάρινγκτον Ράικς του συντάγματος Wiltshire ο οποίος ήταν αποσπασμένος στον Ζανζιβαρινό στρατό με τον βαθμό του ταξίαρχου. Επιπλέον αποβιβάστηκαν 150 ναύτες από το καταδρομικό HMS Philomel και την κανονιοφόρο HMS Thrush που ήταν αγκυροβολημένα στο λιμάνι. Το ναυτικό απόσπασμα, υπό τις διαταγές του λοχαγού Ο’ Κάλαχαν αποβιβάστηκε σε δεκαπέντε λεπτά αφότου του ζητήθηκε, προκειμένου να αντιμετωπίσει ενδεχόμενες ταραχές που θα προκαλούνταν από τον γενικό πληθυσμό. Ένα μικρότερο απόσπασμα ναυτών του Thrush υπό τον υποπλοίαρχο Ουότσον  αποβιβάστηκε ώστε να φρουρήσουν το Βρετανικό προξενείο, στο οποίο είχαν συγκεντρωθεί οι Βρετανοί πολίτες για λόγους προστασίας. Μία ακόμη κανονιοφόρος, η HMS Sparrow, μπήκε στο λιμάνι και αγκυροβόλησε απέναντι από το παλάτι δίπλα στο Thrush.

Παρόλο που ο Κέιβ διέθετε αξιόλογη ένοπλη παρουσία, δεν είχε την εξουσιοδότηση να αρχίσει εχθροπραξίες χωρίς την ρητή έγκριση της Βρετανικής κυβέρνησης. Για κάθε ενδεχόμενο εκείνο το απόγευμα, έστειλε ένα τηλεγράφημα στο Υπουργείο Εξωτερικών, αναφέροντας: «Σε περίπτωση που όλες οι προσπάθειες ειρηνικής λύσης αποτύχουν, έχουμε την άδεια να επιτεθούμε στο παλάτι;» περιμένοντας την απάντηση από το Γουάιτ χολ (Βασιλικό οίκο) ο Κέιβ συνέχισε να στέλνει τελεσίγραφα στον Χαλίντ αλλά χωρίς αποτέλεσμα.

Την επόμενη μέρα, ακόμη δύο Βρετανικά πολεμικά πλοία εισήλθαν στο λιμάνι, το HMS Racoon και το HMS St. George, στο οποίο επέβαινε ο υποναύαρχος Χάρι Ρόσον, διοικητής του Βρετανικού στόλου στην περιοχή, ενώ την ίδια στιγμή, ο Κέιβ λάμβανε τηλεγράφημα από το Γουάιτ Χολ το οποίο ανέφερε:

«Είστε εξουσιοδοτημένος να εφαρμόσετε τα μέτρα που θεωρείτε απαραίτητα και οι δράσεις σας θα υποστηριχθούν από την Κυβέρνηση της Αυτού Μεγαλειότητας. Μην επιχειρήσετε ωστόσο οιαδήποτε ενέργεια αν δεν είστε σίγουρος για την επιτυχή έκβαση».

Το τελεσίγραφο προς τον Χαλίντ εκδόθηκε στις 26 Αυγούστου, ζητώντας να εγκαταλείψει το παλάτι μέχρι τις 9 π.μ. της επομένης ημέρας. Εκείνη την νύχτα, ο Κέιβ απαίτησε επίσης όλα τα μη στρατιωτικά σκάφη να εγκαταλείψουν το λιμάνι εν όψει πολέμου.

Στις 8 π.μ. το επόμενο πρωί, μόλις μία ώρα πριν λήξει το τελεσίγραφο, ο Χαλίντ απάντησε λέγοντας: «Δεν έχουμε πρόθεση να υποστείλουμε την σημαία μας και δεν πιστεύουμε ότι θα μας επιτεθείτε».

Ο Κέιβ απάντησε με το γνωστό Βρετανικό διπλωματικό στυλ, δηλώνοντας ότι δεν είχε καμία διάθεση να επιτεθεί στο παλάτι «αλλά αν δεν πράξετε όπως σας ζητήθηκε, θα το κάνουμε σίγουρα».

Η σύγκρουση

Αυτή ήταν η τελευταία συνομιλία μεταξύ Χαλίντ & Κέιβ και στις 9 π.μ. δόθηκε εντολή στα Βρετανικά πλοία να βομβαρδίσουν το παλάτι. Μέχρι το 09:02 η πλειονότητα του πυροβολικού του Χαλίντ είχε καταστραφεί και η ξύλινη δομή των παλατιών άρχισε να καταρρέει με τους 3.000 υπερασπιστές να βρίσκονται εντός του παλατιού. Περίπου το ίδιο χρονικό διάστημα, δύο λεπτά μετά την έναρξη του βομβαρδισμού, λέγεται ότι ο Χαλίντ διέφυγε από την πίσω έξοδο του ανακτόρου, αφήνοντας τους υπηρέτες και τους μαχητές του να υπερασπιστούν το μέγαρο μόνοι τους.

Μέχρι τις 09:40 ο βομβαρδισμός έληξε, η σημαία του Σουλτάνου υπεστάλη και ο συντομότερος πόλεμος στην ιστορία έληξε επισήμως μετά από μόλις 38 λεπτά.

Απολογισμός

Για έναν τόσο σύντομο πόλεμο, ο αριθμός των θυμάτων ήταν απρόσμενα υψηλός, με περισσότερους από 500 μαχητές του Χαλίντ να είναι νεκροί ή τραυματίες, κυρίως λόγω των βομβών που έπληξαν την ισχνή οχύρωση του παλατιού. Ένας Βρετανός αξιωματικός τραυματίστηκε επίσης σοβαρά, αλλά αργότερα ανάρρωσε στο νοσοκομείο. Το HHS Glasgow βυθίστηκε και επειδή τα νερά στο συγκεκριμένο σημείο ήταν ρηχά προεξείχαν τα ιστία του.

Μετά την απομάκρυνση του Χαλίντ , το Ηνωμένο Βασίλειο τοποθέτησε τον Χαμούντ μπιν Μοχάμεντ ο θρόνο της Ζανζιβάρης, ο οποίος κυβέρνησε εξ ονόματος της Αυτής Μεγαλειότητας για τα επόμενα έξι χρόνια. Αρκετούς μήνες μετά τον πόλεμο, ο Χαμούντ, με Βρετανική προτροπή κατάργησε την δουλεία σε όλες της τις μορφές. Η διαδικασία απελευθέρωσης των σκλάβων απαιτούσε να παρουσιάζονται σε κυβερνητικό γραφείο, αλλά η διαδικασία αποδείχθηκε πολύ αργή, καθώς σε δέκα χρόνια είχαν ελευθερωθεί μόνο 17.293 σκλάβοι από έναν εκτιμώμενο πληθυσμό 60.000 το 1891.

Το σύμπλεγμα του παλατιού υπέστη μεγάλες καταστροφές στον πόλεμο και υπέστη πολλές αλλαγές κατά την ανοικοδόμηση. Το χαρέμι, ο φάρος και το παλάτι κατεδαφίστηκαν καθώς δεν ήταν πλέον ασφαλή. Ο χώρος που βρισκόταν το παλάτι έγινε περιοχή κήπων, ενώ ανεγέρθηκε νέο κτίσμα στην θέση του χαρεμιού. Το Σπίτι των Θαυμάτων έμεινε σχεδόν ανέπαφο και αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως γραμματεία των Βρετανικών αρχών, ενώ κατά την ανακαίνισή του προστέθηκε στην όψη ένας πύργος ρολογιού αντικαθιστώντας τον φάρο.

Ο σουλτάνος Χαλίντ, ο λοχαγός Σαλέχ και περίπου σαράντα ακόλουθοι αναζήτησαν καταφύγιο στο Γερμανικό προξενείο μετά τη φυγή τους από το παλάτι, όπου τους φρουρούσαν δέκα ένοπλοι Γερμανοί ναύτες και πεζοναύτες ενώ άντρες του Μάθιους είχαν στηθεί απέξω σε περίπτωση που προσπαθούσαν να φύγουν. Παρά τα αιτήματα έκδοσης, ο Γερμανός πρόξενος αρνήθηκε να παραδώσει τον Χαλίντ στους Βρετανούς καθώς η ανάλογη συνθήκη της χώρας του με τους Βρετανούς απέκλειε ρητά τους πολιτικούς κρατούμενους. Αντί για αυτό ο Γερμανός πρόξενος υποσχέθηκε να φυγαδεύσει των Χαλίντ στη Γερμανική Ανατολική Αφρική χωρίς να «πατήσει το πόδι του σε Ζανζιβαρινό έδαφος». Στις 10:00 στις 2 Οκτωβρίου το SMS Seeadler του Γερμανικού ναυτικού έφτασε στο λιμάνι. Κατά την πλημμυρίδα, μία άκατος του Seeadler κατάφερε να φτάσει στην πύλη του κήπου του προξενείου και έτσι ο Χαλίντ μετέβη κατευθείαν από το προξενείο σε Γερμανικό πολεμικό πλοίο και έτσι δεν κινδύνεψε να συλληφθεί. Από κει και πέρα μεταφέρθηκε με το Seeadler στο Νταρ ες Σαλάμ της Γερμανικής Ανατολικής Αφρικής. Όταν οι Βρετανικές δυνάμεις εισέβαλαν το 1916 στην Ανατολική Αφρική, ο Χαλίντ συνελήφθη και εξορίσθηκε στην Αγία Ελένη. Αργότερα του επετράπη να επιστρέψει στην Ανατολική Αφρική όπου πέθανε στην Μομπάσα το 1927.

Πηγές

https://www.historic-uk.com/HistoryUK/HistoryofBritain/The-Shortest-War-in-History/

https://en.wikipedia.org/wiki/Anglo-Zanzibar_War

Cecil Thompson «The Sultans of Zanzibar», 1984

Kevin Patience «Zanzibar and the Shortest War in History» 1994

Το έργο με τίτλο Αγγλο – Ζανζιβαρινός πόλεμος από τον δημιουργό Χείλων διατίθεται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές.