Πρώτη μάχη του Ελ Αλαμέιν (1-27 Ιουλίου 1942)

εξώφυλλο: Βρετανικό πεζικό επανδρώνει αμυντική θέση με σάκους άμμου κοντά στο Ελ Αλαμέιν, 17 Ιουλίου 1942. Fox (Sgt), No 1 Army Film & Photographic Unit, Public domain, via Wikimedia Commons

Η Πρώτη Μάχη του Ελ Αλαμέιν διεξήχθη στα πλαίσια της εκστρατείας Δυτικής Ερήμου στην Αίγυπτο, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μεταξύ των δυνάμεων του Άξονα (Γερμανία και Ιταλία) και των Συμμαχικών δυνάμεων (Βρετανική αυτοκρατορία και Κοινοπολιτεία).

Έχοντας υποστεί βαριά ήττα από τις δυνάμεις του Άξονα στη Γκαζάλα τον Ιούνιο του 1942, η Βρετανική 8^η Στρατιά υποχώρησε ανατολικά στην Αίγυπτο και έλαβε αμυντική θέση κοντά στο Ελ Αλαμέιν. Καταδιωκόμενοι από τον στρατάρχη Έρβιν Ρόμελ, οι Βρετανοί κατασκεύασαν μια περίτεχνη αμυντική διάταξη. Ξεκινώντας επιθέσεις την 1η Ιουλίου, οι δυνάμεις του Άξονα αποδείχθηκαν ανίκανες να διασπάσουν την 8^η Στρατιά. Οι Βρετανικές αντεπιθέσεις που ακολούθησαν απέτυχαν να απωθήσουν τον εχθρό και μέχρι τα τέλη Ιουλίου επικράτησε αδιέξοδο. Στον απόηχο των μαχών, η διοίκηση της 8^ης Στρατιάς πέρασε στον αντιστράτηγο Μπέρναρντ Μοντγκόμερι, ο οποίος το φθινόπωρο θα την οδηγούσε στη νίκη στη Δεύτερη μάχη του Ελ Αλαμέιν.

**Οι επικεφαλής των αντίπαλων δυνάμεων από αριστερά στρατηγός Κλόντ Όκινλεκ και στρατάρχης Έρβινγκ Ρόμελ** wikimedia commons

Ιστορικό

Μετά τη συντριπτική ήττα στη μάχη της Γκαζάλα τον Ιούνιο του 1942, η 8^η Στρατιά υποχώρησε ανατολικά προς την Αίγυπτο. Φτάνοντας στα σύνορα, ο διοικητής αντιστράτηγος Νιλ Ρίτσι, επέλεξε να μην κάνει στάση, αλλά να συνεχίσει να υποχωρεί στη Μέρσα Ματρούχ περίπου 100 μίλια ανατολικά. Δημιουργώντας μια αμυντική διάταξη βασισμένη σε οχυρωμένες θέσεις που συνδέονταν με ναρκοπέδια, ο Ρίτσι προετοιμάστηκε να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις του στρατάρχη Έρβιν Ρόμελ.

Στις 25 Ιουνίου, ο Ρίτσι αποδεσμεύτηκε, καθώς ο αρχιστράτηγος της Διοίκησης Μέσης Ανατολής, στρατηγός Κλοντ Όκινλεκ, ανέλαβε προσωπικά την διοίκηση της 8^ης Στρατιάς. Ανησυχώντας ότι η γραμμή Μέρσα Ματρούχ μπορούσε να υπερφαλαγγιστεί προς νότο, ο Ότσινεκ αποφάσισε να υποχωρήσει άλλα 100 μίλια ανατολικά στο Ελ Αλαμέιν.

Παρότι αυτό σήμαινε την παραχώρηση επιπλέον εδαφών, ο Όκινλεκ θεωρούσε ότι το Ελ Αλαμέιν αποτελούσε ισχυρότερη θέση, καθώς η αριστερή πλευρά θα μπορούσε να παραταχθεί στο αδιάβατο Κοίλωμα του Κατταρά. Η υπαναχώρηση σε αυτή τη νέα γραμμή άμυνας ήταν κάπως αποδιοργανωμένη από ενέργειες της οπισθοφυλακής στη Μέρσα, τη Ματρούχ και τη Φούκα μεταξύ 26-28 Ιουνίου. Για να κρατήσει το έδαφος μεταξύ Μεσογείου και κοιλώματος, η 8^η Στρατιά ανέπτυξε τρία μεγάλα αμυντικά πλαίσια με το πρώτο και ισχυρότερο να επικεντρώνεται στο Ελ Αλαμέιν στην ακτή.

**Περιοχή εκστρατείας Δυτικής Ερήμου** Stephen Kirrage talk – contribs, CC BY-SA 3.0 , via Wikimedia Commons

Το επόμενο βρισκόταν 20 μίλια νότια στο Μπαμπ ελ Κατταρά, ακριβώς νοτιοδυτικά της κορυφογραμμής Ρουβαϊσάτ, ενώ το τρίτο βρισκόταν στην άκρη του κοιλώματος Κατταρά στο Νακ Αμπού Ντίς. Η απόσταση μεταξύ των πλαισίων συνδεόταν με ναρκοπέδια και συρματοπλέγματα. Αναπτύσσοντας τη νέα γραμμή, ο Όκινλεκ τοποθέτησε το 30^o Σώμα στην ακτή, ενώ η Ινδική 5^η Μεραρχία και η 2^η της Νέας Ζηλανδίας από το 13^ο Σώμα αναπτύχθηκαν στην ενδοχώρα. Στα μετόπισθεν, κράτησε την 1^η και 7^η Τεθωρακισμένη Μεραρχίας σε εφεδρεία.

Στόχος του Όκινλεκ ήταν να κατευθύνει τις επιθέσεις του Άξονα μεταξύ των αμυντικών θέσεων όπου οι εφεδρείες του θα μπορούσαν να πλευροκοπήσουν. Πιέζοντας ανατολικά, ο Ρόμελ άρχισε να έχει σοβαρές ελλείψεις ανεφοδιασμού. Παρότι η θέση του Ελ Αλαμέιν ήταν ισχυρή, ήλπιζε ότι με την ορμή της επίθεσής του θα έφτανε στην Αλεξάνδρεια. Την άποψη αυτή συμμερίζονταν αρκετοί στα Βρετανικά μετόπισθεν, καθώς άρχισαν να προετοιμάζονται για να υπερασπιστούν την Αλεξάνδρεια και το Κάιρο και να υποχωρήσουν ανατολικότερα.

Το σχέδιο του Ρόμελ ήταν η 90η Ελαφρά Μεραρχία και η 15^η και 21^η Μεραρχία Πάντσερ των Άφρικαν Κόρπς να διεισδύσουν στις γραμμές της 8^ηςΣτρατιάς μεταξύ του Ελ Αλαμέιν και του Ντέιρ ελ Αμπιάντ (το οποίο θεωρούσε ως αμυντικό σημείο). Η 90^η Ελαφρά Μεραρχία επρόκειτο να στραφεί βόρεια για να κόψει τον παραλιακό δρόμο και να παγιδεύσει τους υπερασπιστές του Ελ Αλαμέιν (το οποίο ο Ρόμελ πίστευε ότι υπερασπίζονταν από τα υπολείμματα της 50^ης Μεραρχίας Πεζικού) και τα Άφρικα Κόρπς να στραφούν δεξιά για να επιτεθούν στο πίσω μέρος του 13^ουΣώματος.

**Επιθετικές κινήσεις του Άξονα Ιούλιος 1942** πηγή https://comandosupremo.com/first-battle-of-el-alamein/

Γερμανική επίθεση

Πλησιάζοντας στο Ελ Αλαμέιν, ο Ρόμελ διέταξε τις την 90^η Ελαφρά Μεραρχία και τις 15^η & 21^η Μεραρχίες Πάντσερ να επιτεθούν μεταξύ ακτής και Ντέιρ ελ Αμπιάντ. Ενώ η 90^η Ελαφρά Μεραρχία επρόκειτο να στραφεί βόρεια για να κόψει τον παραλιακό δρόμο, τα Πάντσερ έπρεπε να στραφούν νότια στα μετόπισθεν του 13^ου Σώματος. Βόρεια, μια Ιταλική μεραρχία επρόκειτο να υποστηρίξει την 90^η Μεραρχία, επιτιθέμενη στο Ελ Αλαμέιν, ενώ Νότια το Ιταλικό 20^ο Σώμα επρόκειτο να κινηθεί πίσω από τα Πάντσερ και να εξουδετερώσει την αμυντική θέση στο Κατταρά.

Προχωρώντας προς τα εμπρός στις 3:00 π.μ. την 1^η Ιουλίου, η 90^η Μεραρχία προχώρησε βόρεια και ενεπλάκη στις αμυντικές κατασκευές της 1^ης Νοτιοαφρικανικής Μεραρχίας. Οι συμπατριώτες τους στην 15^η και 21^η Μεραρχία Πάντσερ καθυστέρησαν να ξεκινήσουν λόγω αμμοθύελλας και δέχτηκαν σφοδρή αεροπορική επίθεση. Τελικά προχωρώντας, τα Γερμανικά άρματα συνάντησαν ισχυρή αντίσταση από την 18^η Ινδική Ταξιαρχία Πεζικού κοντά στο Ντέιρ ελ Σέιν. Αμυνόμενοι γενναία, οι Ινδοί κράτησαν όλη την ημέρα επιτρέποντας στον Όκινλεκ να μετακινήσει δυνάμεις στο δυτικό άκρο της κορυφογραμμής Ρουβάισατ.

Η 90^η Μεραρχία προωθήθηκε κατά μήκος της ακτής, αλλά αναχαιτίστηκε από το πυροβολικό των Νοτιοαφρικάνων και αναγκάστηκε να σταματήσει, ενώ στις 2 Ιουλίου προσπάθησε να συνεχίσει την προέλαση, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Σε μια προσπάθεια να αποκόψει τον παραλιακό δρόμο, ο Ρόμελ διέταξε τα πάντσερ να επιτεθούν ανατολικά προς την κορυφογραμμή Ρουβάισατ πριν στραφούν βόρεια. Υποστηριζόμενοι από την Πολεμική Αεροπορία, Βρετανικοί σχηματισμοί κατάφεραν να κρατήσουν την κορυφογραμμή παρά τις Γερμανικές προσπάθειες. Οι επόμενες δύο ημέρες βρήκαν τα Γερμανικά και Ιταλικά στρατεύματα να συνεχίζουν ανεπιτυχώς την επίθεσή τους, ενώ παράλληλα απέκρουσαν μια αντεπίθεση των Νεοζηλανδών.

**Περιοχή της μάχης, Ιούλιος 1942.** Kirrages, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Συμμαχική αντεπίθεση

Με τους άνδρες του εξουθενωμένους και τη δύναμη των πάντσερ εξαντλημένη, ο Ρόμελ επέλεξε να τερματίσει την επίθεσή του, προκειμένου να ενισχυθεί και να ανεφοδιαστεί πριν επιτεθεί ξανά. Από την άλλη πλευρά, οι δυνάμεις του Όκινλεκ ενισχύθηκαν με την άφιξη της 9^ης Αυστραλιανής Μεραρχίας και δύο Ινδικών Ταξιαρχιών Πεζικού. Επιδιώκοντας να αναλάβει την πρωτοβουλία, ο Όκινλεκ διέταξε τον διοικητή του 30^ου Σώματος Αντιστράτηγο Γουίλιαμ Ράμσντεν να χτυπήσει δυτικά στο Τελ ελ Έισα και στο Τελ ελ Μαχ Καντ χρησιμοποιώντας την 9^η Αυστραλιανή και την 1^η Νοτιοαφρικανική Μεραρχία αντίστοιχα.

Υποστηριζόμενες από Βρετανικά τεθωρακισμένα, οι δύο μεραρχίες πραγματοποίησαν τις επιθέσεις τους στις 10 Ιουλίου και σε δύο ημέρες, κατάφεραν να καταλάβουν τους στόχους τους και μέχρι τις 16 Ιουλίου να αποκρούσουν πολλές Γερμανικές αντεπιθέσεις. Με τις Γερμανικές δυνάμεις να αποσύρονται βόρεια, ο Όκινλεκ ξεκίνησε την επιχείρηση Μπέικον στις 14 Ιουλίου, με τους Νεοζηλανδούς και την Ινδική 5^η ταξιαρχία πεζικού να χτυπούν τις Ιταλικές μεραρχίες Πάβια και Μπρέσια στην κορυφογραμμή Ρουβάισατ.

Οι συμμαχικές δυνάμεις προωθήθηκαν στην κορυφογραμμή και απέκρουσαν σημαντικές αντεπιθέσεις από μονάδες της 15^ης και 21^ης Μεραρχίας Πάντσερ. Καθώς οι μάχες άρχισαν να ηρεμούν, ο Όκινλεκ διέταξε τους Αυστραλούς και το 44^ο Βασιλικό Σύνταγμα Τεθωρακισμένων να επιτεθούν στην κορυφογραμμή Μιτεϊρία στο βορρά για να ανακουφίσουν την πίεση στο Ρουβάισατ. Χτυπώντας νωρίς στις 17 Ιουλίου, προκάλεσαν βαριές απώλειες στις Ιταλικές μεραρχίες του Τρέντο και της Τεργέστης πριν αναγκαστούν να υποχωρήσουν από τα Γερμανικά τεθωρακισμένα.

**Γερμανοί και Ιταλοί αιχμάλωτοι που συνελήφθησαν κατά την προέλαση στην κορυφογραμμή Ruweisat, Ιούλιος 1942** public domain wikimedia commons

Τελικές προσπάθειες

Αξιοποιώντας τις γραμμές ανεφοδιασμού, ο Όκινλεκ κατάφερε να διατηρήσει αξιόμαχα τα τεθωρακισμένα του, με αποτέλεσμα να αποκτήσει πλεονέκτημα 2 προς 1 σε αναλογία τεθωρακισμένων έναντι του Άξονα. Επιδιώκοντας να εκμεταλλευτεί αυτό το πλεονέκτημα, σχεδίαζε να συνεχίσει τις μάχες στο Ρουβάισατ στις 21 Ιουλίου. Ενώ οι Ινδικές δυνάμεις επρόκειτο να επιτεθούν δυτικά κατά μήκος της κορυφογραμμής, οι Νεοζηλανδοί θα χτυπούσαν προς το κοίλωμα του Ελ Μρέιρ, με σκοπό να δημιουργήσουν κενό μέσω του οποίου θα χτυπούσαν η 2^η και η 23^η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία.

Προχωρώντας προς το Ελ Μρέιρ, οι Νεοζηλανδοί έμειναν εκτεθειμένοι όταν απέτυχε να φτάσει η υποστήριξη των αρμάτων μάχης τους, με αποτέλεσμα να δεχτούν επίθεση από τα Γερμανικά τεθωρακισμένα και να συντριβούν. Οι Ινδοί τα πήγαν κάπως καλύτερα αφού κατέλαβαν το δυτικό άκρο της κορυφογραμμής, αλλά δεν μπόρεσαν να καταλάβουν το Ντέιρ ελ Σέιν, ενώ η 23^η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία υπέστη βαριές απώλειες αφού βυθίστηκε σε ναρκοπέδιο. Στα βόρεια, οι Αυστραλοί επανέλαβαν τις επιθέσεις τους γύρω από το Τελ ελ Έισα και το Τελ ελ Μαχ Καντ στις 22 Ιουλίου, δίνοντας σκληρές μάχες.

Προσπαθώντας να καταστρέψει τον Ρόμελ, ο Όκινλεκ σχεδίασε την Επιχείρηση Μάνχουντ, η οποία προέβλεπε επιπλέον επιθέσεις στο βορρά. Ενισχύοντας το 30^ο Σώμα, σκόπευε να το διασπάσει στη Μιτέιρια πριν προχωρήσει στο Ντέιρ ελ Ντιμπ και στο Ελ Γουίσκα με στόχο να αποκόψει τις γραμμές ανεφοδιασμού του Ρόμελ. Προχωρώντας προς τα εμπρός τη νύχτα της 26-27 Ιουλίου, το περίπλοκο σχέδιο, το οποίο προέβλεπε το άνοιγμα αρκετών διαδρομών μέσα από ναρκοπέδια, άρχισε γρήγορα να καταρρέει. Αν και σημειώθηκαν κάποια κέρδη, χάθηκαν γρήγορα από τις Γερμανικές αντεπιθέσεις.

Αποτέλεσμα

Έχοντας αποτύχει να νικήσει τον Ρόμελ, ο Όκινλεκ τερμάτισε τις επιθετικές επιχειρήσεις στις 31 Ιουλίου και άρχισε να οχυρώνει τη θέση του για να αποκρούσει μια αναμενόμενη επίθεση του Άξονα. Αν και αδιέξοδο, ο Όκινλεκ είχε κερδίσει μια σημαντική στρατηγική νίκη στην ανάσχεση της προέλασης του Ρόμελ ανατολικά. Παρά τις προσπάθειές του, αποδεσμεύτηκε τον Αύγουστο και αντικαταστάθηκε από τον στρατηγό Σερ Χάρολντ Αλεξάντερ.

Η διοίκηση της 8^ης Στρατιάς ανατέθηκε τελικά στον Αντιστράτηγο Μπέρναρντ Μοντγκόμερι. Επιτιθέμενος στα τέλη Αυγούστου, ο Ρόμελ απωθήθηκε στη μάχη του Αλάμ Χάλφα και από επιτιθέμενος βρέθηκε να αμύνεται. Μετά την αποκατάσταση της 8^ης Στρατιάς, ο Μοντγκόμερι ξεκίνησε τη Δεύτερη Μάχη του Ελ Αλαμέιν στα τέλη Οκτωβρίου. Καταστρέφοντας τις γραμμές του Ρόμελ, ανάγκασε τις δυνάμεις του Άξονα να υποχωρήσουν δυτικά.