εξώφυλλο: Η «Αποθέωση του Ηρακλέους» σε έργο του François Lemoyne.  Public domain, via Wikimedia Commons

Γράφει ο Χείλων

Στο Ελληνικό Πάνθεον της Μυθολογίας περιλαμβάνονται θνητοί ήρωες και ηρωίδες που «προήχθησαν» σε θεότητες μέσω μιας διαδικασίας που οι Έλληνες ονόμαζαν Αποθέωση. Ορισμένοι έλαβαν το προνόμιο ως ανταμοιβή για την εν γένει προσφορά στην ανθρωπότητα όπως επί παραδείγματι ο Ηρακλής, ο Ασκληπιός και ο Αρισταίος, άλλοι μέσω γάμου με θεούς, όπως η Αριάδνη, ο Τιθωνός και η Ψυχή και ορισμένοι από τύχη όπως ο Γλαύκος. Οι εν λόγω θεότητες χαρακτηρίζονται ως «Αποθεωμένοι»

Παρακάτω παρατίθεται αλφαβητικά ο πλήρης κατάλογος των εν λόγω θεοτήτων με συνοπτική αναφορά ανά περίπτωση.

Αίακος: Βασιλέας της Αίγινας, ο οποίος μετά το θάνατό του, διορίστηκε στον Άδη ως κριτής των νεκρών. Οι τρείς κριτές και ημίθεοι του Κάτω Κόσμου ήσαν ο Ραδάμανθυς, ο Μίνως και ο Αίακος, οι οποίοι ήταν αρχικά θνητοί γιοι του Δία, που αποθεώθηκαν μετά θάνατον ως ανταμοιβή για την συνεισφορά τους στην θέσπιση νόμων. Ο Αίακος ήταν φύλακας των κλειδιών του Άδη και κριτής των ανθρώπων της Ευρώπης, ο Ραδάμανθυς ήταν άρχοντας των Ηλυσίων και κριτής των ανθρώπων της Ασίας και ο Μίνωας ήταν ο κριτής με την τελική ψήφο. Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι υπήρχε και τέταρτος κριτής ονόματι Τριπτόλεμος που έκρινε τις ψυχές των Μυημένων στα Μυστήρια. Το όνομα Αίακος προέρχεται από τις Ελληνικές λέξεις αίακτος – αιάζω που σημαίνουν θρήνος – θρηνώ.

Αίολος: Βασιλέας των ανέμων ο οποίος φύλασσε τους θυελλώδεις ανέμους (Θύελλαι & Αίλλαι) ασφαλισμένους στην νήσο Αιολία και τους απελευθέρωνε κατόπιν εντολής των θεών. Δεδομένου ότι οι άνεμοι στην αρχαιότητα λόγω σχήματος θεωρούνταν πνεύματα αλόγου, ο Αίολος ονομάζετο και Ιπποτάδης. Σύμφωνα με τον Όμηρο ο Αίολος είχε μερικές ομοιότητες με τον Ουρανό του Ησιόδου, καθότι αμφότεροι αναφέρονται να έχουν έξι γιους και έξι κόρες και φύλασσαν τι θύελλες σε χάλκινο σκεύος. Στην περίπτωση του Ουρανού, τα δώδεκα παιδιά ήσαν οι Τιτάνες, ενώ θύελλες ήσαν οι Εκατόγχειρες και οι Κύκλωπες. Ο Αίολος επίσης προσομοιάζει με τον Τιτάνα Αστραίο, ο οποίος ήταν θεός των ανέμων και των άστρων. Ο Στησίχορος επιβεβαιώνει αυτήν την σύνδεση όταν περιγράφει τον Αίολο Ιπποτάδη ως εξάδελφο της Ίριδας Θαυμαντίας (θαυμαστό ουράνιο τόξο). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι λέξεις αίολος (λαμπερός) – αιολόχρους (αστροποίκιλτος) και αστραίος (έναστρος) είναι επίθετα που αποδίδονται στον νυχτερινό έναστρο ουρανό. Ορισμένοι ιστορικοί ισχυρίζονται ότι ο βασιλέας και ο θεός των ανέμων είναι δύο διαφορετικά πρόσωπα.

Αλάβανδος: Ήρωας της ομώνυμης πόλης στη Μικρά Ασία ο οποίος εξελίχθηκε σε θεότητα.

Αμφιάραος: Ήρωας του πολέμου των Επτά επί Θήβαις τον οποίο «κατάπιε» η γη και μεταμορφώθηκε σε δαίμονα προφήτη, το μαντείο του οποίου στον Ωρωπό ήταν από τα πλέον σεβαστά στην αρχαία Ελλάδα.

Αριάδνη: Πριγκίπισσα της Κρήτης, που εγκαταλείφθηκε από τον Θησέα στο νησί της Νάξου, όπου την ανακάλυψε ο θεός Διόνυσος και την έκανε γυναίκα του. Η Αριάδνη μεταφέρθηκε στον Όλυμπο ως αθάνατη και σύζυγος θεού. Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι πρώτα ανακτήθηκε από τον Άδη.

Αρισταίος: Αγροτικός Θεσσαλικός ήρωας που επινόησε τις τεχνικές της Μελισσοκομίας, παραγωγής ελαιολάδου, κυνηγιού και βοσκής. Αυτός επίσης καλούσε τα μελτέμια για να ανακουφίσουν τον καύσωνα τους καλοκαιρινούς μήνες. Ως ανταμοιβή για τις φιλανθρωπικές δράσεις θεοποιήθηκε και εντάχθηκε στην ακολουθία του Διόνυσου.

Ασκληπιός: Θεσσαλός ιατρός του οποίου η εξαιρετική ικανότητα επέτρεπε να ανασταίνει τους νεκρούς. Ωστόσο, επειδή αυτό ήταν αντίθετο με την φυσική τάξη των πραγμάτων, ο Δίας τον έπληξε με κεραυνό. Αργότερα ανακτήθηκε από τον πατέρα του Απόλλωνα από τη γη των νεκρών και εισήλθε στον Όλυμπο ως θεός. Ήταν ο Θεός της ιατρικής και πρόγονος του Ασκληπιάδη.

Άττις: Νέος που αγαπήθηκε από την θεά Κυβέλη. Όταν πρόδωσε την αγάπη της αυτή τον ανάγκασε να αυτοευνουχισθεί θέτοντάς τον σε κατάσταση παροξυσμού.

Αυτονόη: Σύζυγος καταγόμενη από την Θήβα, του αγροτικού ήρωα Αρισταίου και ακόλουθος του θεού Διονύσου, στην οποία χορηγήθηκε αθανασία όπως στον σύζυγο και τις αδελφές της, Ινώ (Λευκοθέα) και Σεμέλη (Θυώνη).

Βολίνα: Ήταν Αλιάδα ή Ναϊάδα νύμφη της πόλης Βολίνα στην Αχαΐα που αγαπήθηκε από το θεό Απόλλωνα και της χορηγήθηκε αθανασία.

Βριτομάρτις: Κρητική νύμφη που πήδηξε στη θάλασσα για να ξεφύγει από την λάγνα καταδίωξη του βασιλιά Μίνωα. Όταν έφτασε στην ηπειρωτική χώρα εντάχθηκε στην συνοδεία της Αρτέμιδος και της χορηγήθηκε αθανασία από τη θεά.

Δαίμονες Χρυσοί: Οι άνδρες του Χρυσού Γένους (Έργα & Ημέρες του Ησιόδου) μεταμορφώθηκαν σε πνεύματα του καλού τα οποία μετά θάνατον, κατοίκησαν τους ουρανούς. Είχαν ως αποστολή να επιτηρούν τις πράξεις των ανθρώπων και να αναφέρουν τυχόν αδικίες στον Δία. Αριθμούσαν 30.000 μέλη τα οποία στην θνητή ζωή τους είχαν διάγει ενάρετο βίο. Ήσαν ανώτεροι των Αργυρών Δαιμόνων, καθότι οι πρώτοι κατοικούσαν στον ουρανό ενώ οι δεύτεροι στην γη.

Δαίμονες Αργυροί: Οι άνδρες του Αργυρού Γένους (απόγονοι των προηγουμένων) στους οποίους χορηγήθηκε αθανασία, αφού μεταμορφώθηκαν σε πνεύματα τα οποία παρείχαν στους ανθρώπους πλούσιες σοδειές και θεωρούνται συνεχιστές του Χρυσού Γένους.

Διόνυσος ή Βάκχος: Ο θεός του οίνου μερικές φορές περιγράφεται ως θνητός ήρωας που υπέστη αποθέωση. Ήταν ο μεγάλος Ολύμπιος θεός του οίνου, της βλάστησης, της χαράς και της γιορτής. Απεικονιζόταν είτε ως γηραιός γενειοφόρος θεός, είτε ως μακρυμάλλης νέος. Στα χαρακτηριστικά του περιλαμβάνονται ο θύρσος (τελετουργικό εξάρτημα εν είδει σκήπτρου με απόληξη σε σχήμα κουκουναριού) πόσιμο κύπελλο, προβιά λεοπάρδαλης και καρποί αμπέλου. Συνήθως συνοδευόταν από τους Σάτυρους και τις Μαινάδες.

Διόσκουροι: Δίδυμοι ήρωες της Σπάρτης που ονομάζονταν Κάστωρ και Πολυδεύκης. Όταν στον Πολυδεύκη χορηγήθηκε αθανασία, από τον πατέρα του Δία, αυτός επέμεινε να μοιρασθεί το προνόμιο με τον δίδυμο αδελφό του Κάστορα. Ο Δίας συμφώνησε, αλλά ως αντίτιμο έπρεπε οι αδελφοί να μοιράζουν το χρόνο τους μεταξύ ουρανού και Άδη. Οι Διόσκουροι ήσαν προστάτες των ιππέων, των αγώνων και των δαιμόνων που εμφανίζονταν στη θάλασσα με τη μορφή του αγίου Νικόλη (καιρικό φαινόμενο το οποίο δημιουργεί φωτεινό πλάσμα και όταν εμφανιζόταν στους ναυτικούς αυτοί πίστευαν ότι οφείλετο σε τελώνια).

Γανυμήδης: Όμορφος νεαρός πρίγκιπας από την Τροία, τον οποίο έφερε ο Δίας στον Όλυμπο, επειδή θαύμαζε την ομορφιά του. Ο Γανυμήδης έγινε ο οινοχόος των θεών.

Γλαύκος: Ψαράς από τη Βοιωτική πόλη Ανθηδόνα, ο οποίος αφού έφαγε ένα μαγικό βότανο που βρήκε στην ακτή της θάλασσας, μεταμορφώθηκε σε θαλάσσια θεότητα με ουρά ψαριού.

Εκαέργη: Υπερβόρεια σύντροφος της θεάς Αρτέμιδος, η οποία πέθανε πρόωρα και αποθεώθηκε ευθύνη της θεάς.

Ελένη: Βασίλισσα της Σπάρτης η οποία απήχθη από τον Πάρη στην Τροίας. Σε αυτήν και στον σύζυγό της Μενέλαο απονεμήθηκε αθανασία και μεταφέρθηκαν στα Ηλύσια πεδία.

Έλλη: Βοιωτή (Ορχομενό) πριγκίπισσα η οποία γλύτωσε την θυσία μαζί με τον αδελφό της Φρίξο, διαφεύγοντας στην πλάτη ενός ιπτάμενου κριού, απ’ όπου γλίστρησε και έπεσε στον Ελλήσποντο. Την έσωσε ο θεός Ποσειδών, ο οποίος της έκανε αθάνατη.

Ενδυμίων: Βασιλέας της Ηλείας τον οποίον ερωτεύθηκε η θεά Σελήνη. Κέρδισε την αθανασία ως σύντροφος θεάς, αλλά με το αντίτιμο του αιώνιου ύπνου.

Έπαφος: Αιγυπτιακής καταγωγής γιος της νύμφης Iούς, ο οποίος είχε κλαπεί από τους Τιτάνες, αλλά η μητέρα του τον βρήκε και του εξασφάλισε τον θρόνο της Αιγύπτου. Αμφότεροι αποθεώθηκαν όπως οι θεοί Όσιρις και Ίσις.

Ημιθέα: Πριγκίπισσα του Αιγαίου, γνωστή ως Μολπαδία, η οποία έπεσε στη θάλασσα για να ξεφύγει από τον οργισμένο πατέρα της και μετατράπηκε σε θεά, από τον Απόλλωνα.

Ηπιόνη: Σύζυγος του θεού της Ιατρικής Ασκληπιού στην οποία χορηγήθηκε αθανασία και έγινε θεά της ανακούφισης από τον πόνο. Υπήρξε η μητέρα θεοτήτων, όπως η Υγεία, Πανάκεια και Ιασώ.

Ηρακλής: Ο μέγιστος των Ελλήνων ηρώων. Ενώ καιγόταν κατά την αποτέφρωσή του, η θεά Αθηνά κατέβηκε από τον ουρανό και τον έβαλε στο άρμα της, μεταφέροντάς τον στον Όλυμπο. Εκεί παντρεύτηκε την θεά Ήβη και ορίστηκε θεματοφύλακας των Ουράνιων Πυλών.

Θυώνη: Πριγκίπισσα των Θηβών, που αρχικά ονομαζόταν Σεμέλη. Αγαπήθηκε από τον Δία, αλλά καταστράφηκε από τους κεραυνούς του θεού, όταν εξαπατήθηκε από την Ήρα η οποία εμφανιζόμενη ως παραμάνα της είπε να ζητήσει από τον Δία να εμφανισθεί ενώπιόν της σε πλήρη μορφή όπως με την Ήρα. Όταν λοιπόν ο Δίας εκπλήρωσε την επιθυμία της την σκότωσε κατά λάθος από το εκτυφλωτικό φως και τους κεραυνούς που συνόδευαν την εμφάνισή του. Ο γιος της, ο θεός Διόνυσος, αργότερα την ανέσυρε από τον Άδη και την τοποθέτησε μεταξύ των θεών του Ολύμπου.

Ιασίων: Πρίγκηπας της Σαμοθράκης τον οποίο ερωτεύθηκε η θεά Δήμητρα και τον οποίο σκότωσε ο Δίας με κεραυνό όταν πληροφορήθηκε τον δεσμό του. Ανακτήθηκε από τον Άδη (πιθανώς) από την Περσεφόνη.

Ιώ: Πριγκίπισσα του Άργους που αγαπήθηκε από τον Δία. Αυτή βασανίσθηκε από την Ήρα που την ανάγκασε να περιπλανάται στη γη με τη μορφή αγελάδας, την οποία καταδίωκε τσιμπώντας, ένας οίστρος (μύγα βοδιών). Όταν αυτή πλησίασε στην Αίγυπτο ο Δίας αποκατέστησε την ανθρώπινη μορφή και την μεταμόρφωσε στην θεά Ίσιδα με την οποία απέκτησε έναν γιό τον μετέπειτα ταυρόμορφο θεό Άπι.

Λευκιππίδες: Δύο Μεσσήνιες πριγκίπισσες που απήχθησαν από τους Διόσκουρους. Όταν οι δίδυμοι απέκτησαν την αθανασία συνέβη το ίδιο και με αυτές.

Λευκοθέα: Θηβαία πριγκίπισσα, γνωστή και ως Ινώ. Αυτή και ο σύζυγός της Αθάμας ήσαν θετοί γονείς του θεού Διονύσου. Όταν το έμαθε η Ήρα, οδήγησε τον Αθάμαντα σε δολοφονική μανία, με αποτέλεσμα η Ινώ να αναγκασθεί να πηδήξει στην θάλασσα μαζί με τον γιό της Μελικέρτη για να γλυτώσει. Αμφότερους ο Δίας έχρισε θαλάσσιες θεότητες.

Λοξώ: Υπερβόρεια νύμφη η οποία κέρδισε την αθανασία από την ερωμένη της, θεά Αρτέμιδα.

Μίνως: Βασιλέας της Κρήτης ο οποίος μετά θάνατον ορίσθηκε δικαστής των νεκρών στον Κάτω Κόσμο μαζί με τον Αίακο και τον Ραδάμανθυ.

Ούπις: Υπερβόρεια νύμφη η οποία κέρδισε την αθανασία από την ερωμένη της, θεά Αρτέμιδα.

Παλαίμων: Πρίγκιπας των Θηβών, γνωστός και ως Μελικέρτης. Ο πατέρας του Αθάμαντας τρελάθηκε από την θεά Ήρα, όταν αυτή έμαθε ότι η σύζυγός Ινώ είχε αναθρέψει τον θεό Διόνυσο. Ο Μελικέρτης μαζί με την μητέρα του Λευκοθέα ή Ινώ προκειμένου να γλυτώσουν από την δολοφονική μανία βούτηξαν στην θάλασσα όπου ο Δίας τους αποθέωσε σε θαλάσσιες θεότητες.

Παρθένος: Πριγκίπισσα της Νάξου η οποία βούτηξε στην θάλασσα, προκειμένου να γλυτώσει από την οργή του πατριού της Στάφυλου. Τελικά αυτή και η αδελφή της Ημιθέα μεταμορφώθηκαν σε θεότητες από τον Απόλλωνα.

Πολύβοια: Νεανίδα της Σπάρτης η οποία αποθεώθηκε από τις Μοίρες μαζί με τον αδελφό της Υάκινθο.

Ραδάμανθυς: Νομοθέτης από την Κρήτη στον οποίον χορηγήθηκε αθανασία ως βασιλέας των Ηλυσίων και δικαστή των νεκρών.

Σίσυφος: Βασιλέας της Κορίνθου που προσπάθησε να εξαπατήσει τον θάνατο, πρώτα με την διαφυγή από τον Κάτω Κόσμο και στη συνέχεια συλλαμβάνοντας το πνεύμα του θανάτου. Κατέληξε να καταδικαστεί σε αιώνια βασανιστήρια στα Υπόγεια των Καταραμένων.

Τάνταλος: Βασιλέας της Λυδίας που λόγω εύνοιας των θεών προσκαλέστηκε να δειπνήσει μαζί τους. Σε ανταπόδοση όμως έκλεψε την Αμβροσία και το Νέκταρ και καταδικάστηκε σε αιώνια βασανιστήρια στα Υπόγεια των Καταραμένων.

Τέννης: Ήρωας της νήσου Τενέδου και γιός του Κύκνου, ο οποίος αποθεώθηκε μετά θάνατον.

Τιθωνός: Όμορφος πρίγκιπας της Τροίας που απήχθη από την θεά Ηώ. Ο Δίας του έδωσε αθανασία, αλλά η Ηώ λησμόνησε να ζητήσει την αιώνια νεότητα και ο σύζυγός της γέρασε.

Τριπτόλεμος: Ελευσίνιος πρίγκιπας και συνοδός της θεάς Δήμητρας, στον οποίο ανατέθηκε να μυήσει την ανθρωπότητα στην τέχνη της γεωργίας. Αργότερα του χορηγήθηκε αθανασία από την θεά, αναγορεύοντάς τον σε θεότητα των Ελευσινίων μυστηρίων.

Τροφώνιος: Σύμφωνα με τον Παυσανία θνητός πατέρας του Τροφώνιου είναι ο βασιλιάς του Ορχομενού Εργίνος ή ο θεός Απόλλων και μητέρα η Επικάστη. Ο Τροφώνιος μαζί με τον αδελφό του Αγαμήδη  κατασκεύασαν το θησαυρό του Υριέα. Αφαιρώντας κάποιο λίθο, μπορούσαν να μπαίνουν απαρατήρητοι μέσα στο κτίσμα και να αφαιρούν από τον θησαυροφυλάκιο του Υριέα. Καταλαβαίνοντας ο Υριέας ότι του έλειπε χρυσάφι, έστησε παγίδα για να συλλάβει τον κλέφτη. Ο Αγαμήδης έπεσε στην παγίδα και ο Τροφώνιος αναγκάστηκε να του κόψει το κεφάλι για να μην αποκαλυφθεί η ταυτότητά του. Μετά την πράξη του εξαφανίστηκε σε ένα χάσμα της γης που ονομάστηκε «Λάκκος του Αγαμήδη». Έτσι ξεκινά η σχέση του με τον Κάτω Κόσμο. Όσοι αναζητούσαν χρησμό από τον Τροφώνιο έπρεπε να θυσιάσουν κριό στον λάκκο, στο άλσος της Λιβαδειάς. Το χάσμα ή σπήλαιο του Τροφώνιου ξεχάστηκε και ανακαλύφθηκε εκ νέου όταν οι Λιβαδείτες υπέφεραν από λιμό, και συμβουλεύτηκαν το μαντείο των Δελφών. Η Πυθία τους αποκάλυψε πως ένας ανώνυμος ήρωας είχε θυμώσει γιατί ήταν παραμελημένος και έπρεπε να βρουν τον τάφο του και να του προσφέρουν εφεξής λατρεία. Μετά από πολλές ανεπιτυχείς προσπάθειες ένας νεαρός βοσκός ακολουθώντας τις μέλισσες ανακάλυψε μια τρύπα στο έδαφος, ένα χάσμα δηλαδή. Εκεί αντί για μέλι συνάντησε έναν δαίμονα. Ο λιμός σταμάτησε και η Λιβαδειά απέκτησε το διάσημο μαντείο της.

Υάκινθος: Όμορφος Σπαρτιάτης πρίγκηπας ο οποίος αγαπήθηκε από τον θεό Απόλλωνα και μετά τον θάνατό του μεταφέρθηκε από τις Μοίρες στον Όλυμπο.

Φαέθων: Όμορφος νέος & γιός της Ηούς και του Κέφαλου τον οποίον απήγαγε η Αφροδίτη, η οποία τον μεταμόρφωσε σε φύλακα των ναών της (να μην συγχεέται με τον Φαέθωνα γιό της Κλυμένης και του Ήλιου).

Φιλονόη: Πριγκίπισσα της Σπάρτης κόρη του βασιλέα Τυνδάρεως η οποία αποθεώθηκε μετά τον πρόωρο θάνατό της με την μεσολάβηση της θεάς Αρτέμιδος.

Ψυχή: Πριγκίπισσα την οποία ερωτεύθηκε ο Έρως (θεός της αγάπης). Η Αφροδίτη την υπέβαλλε σε πολλές & σκληρές δοκιμασίες πριν την κάνει αποδεκτή μεταξύ των θεών, ως σύζυγο του Έρωτα.

Ωρείθυια: Πριγκίπισσα των Αθηνών την οποία απήγαγε στην Θράκη ο θεός των Βορείων Ανέμων Βορέας και έτσι αποθεώθηκε ως σύζυγός του.

Πηγές – βιβλιογραφία

theoi.com

Παυσανίας-Περιγραφή της Ελλάδας- μετάφραση στα Αγγλικά από τους W.H.S. Jones και H.A. Ormerod (1918)

Κικέρων – De Natura Deorum-μετάφραση στα Αγγλικά από τον H. Rackham (1933)

Εικονογράφηση: wikipedia, theoi.com

 

Το έργο με τίτλο Αποθεωμένοι από τον δημιουργό Χείλων διατίθεται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές