Θεωρία του Ντόμινο

Η θεωρία του ντόμινο είναι γεωπολιτική θεωρία με εξέχουσα θέση στις Ηνωμένες Πολιτείες από τη δεκαετία του 1950 έως τη δεκαετία του 1980, η οποία υποστήριζε ότι εάν μια χώρα βρισκόταν υπό την επιρροή του κομμουνισμού, τότε θα ακολουθούσαν οι όμορες χώρες σε ένα φαινόμενο ντόμινο. Χρησιμοποιήθηκε δε από διαδοχικές κυβερνήσεις των Ηνωμένων Πολιτειών κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου για να δικαιολογήσουν την ανάγκη Αμερικανικής επέμβασης σε όλο τον κόσμο.

Οι υποστηρικτές της θεωρίας του ντόμινο επικαλέστηκαν τις αναφορές του Ρώσου κομμουνιστή ηγέτη Βλάντιμιρ Λένιν, ο οποίος καλούσε σε «διεθνή επανάσταση». Ο κομμουνισμός, σύμφωνα με τον Λένιν, ήταν ένα κίνημα βασισμένο στην τάξη και όχι στην εθνικότητα ή τη φυλή. Θα υπερέβαινε σύνορα, εθνικότητες, πατριωτισμό και γλωσσικούς φραγμούς. Μετά τη Ρωσική Επανάσταση, ο Λένιν πίστευε ότι ο κομμουνισμός θα ενέπνεε παρόμοιες επαναστάσεις στη Γερμανία, τη Γαλλία και άλλα Ευρωπαϊκά κράτη. Η νέα Σοβιετική κυβέρνηση προώθησε ενεργά τον κομμουνισμό στο εξωτερικό. Τον Μάρτιο του 1919 η Μόσχα ίδρυσε την Κομμουνιστική Διεθνή ή Κομιντέρν, που αποτελείτο από μια επιτροπή Ρώσων και ξένων αντιπροσώπων, με στόχο να ενθαρρύνει και να υποστηρίξει τα κομμουνιστικά κινήματα σε άλλα κράτη, προκειμένου να διευκολύνει την εξάπλωση του κομμουνισμού. Στην Κομιντέρν συμμετείχαν αντιπρόσωποι από κομμουνιστικά κόμματα σε δεκάδες χώρες, συμπεριλαμβανομένων δυτικών εθνών όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Μεγάλη Βρετανία και η Αυστραλία, κ.α. Στα πρώτα χρόνια, η Κομιντέρν παρείχε εκπαίδευση και υλική υποστήριξη σε άτομα και ομάδες σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΚΚΚ) και του Βιετναμέζου εθνικιστή Χο Τσι Μιν.

Ιστορικό

Η Δύση ήταν από καιρό αντίθετη σχετικά με τον κομμουνισμό και τη διεθνιστική ατζέντα του. Στα τέλη της δεκαετίας του 1940, αυτή η αντίθεση σκλήρυνε στη θεωρία του ντόμινο, λόγω της επέκτασης του Στάλιν στην ανατολική Ευρώπη και της ανόδου του κομμουνισμού στην Κίνα. Οι δυτικοί ηγέτες πίστευαν ότι μόλις ο κομμουνισμός κέρδιζε έδαφος σε ένα κράτος, οι όμορες χώρες του θα καταλαμβάνονταν γρήγορα από κομμουνιστές όπως μια σειρά όρθιων ντόμινο, όπου το ένα χτυπούσε το άλλο μέχρι να πέσουν όλα. Δεν είναι σαφές ποιος χρησιμοποίησε πρώτος την παρομοίωση του ντόμινο ή επινόησε τη φράση.

**Από αριστερά οι πρόεδροι των ΗΠΑ Χάρυ Τρούμαν και Ντουάιτ Αϊζενχάουερ** πηγή wikipedia commons

Ο πρώτος που εισήγαγε την θεωρία ήταν ο πρόεδρος Χάρυ Σ. Τρούμαν τη δεκαετία του 1940, για να δικαιολογήσει την αποστολή στρατιωτικής βοήθειας στην Ελλάδα και την Τουρκία. Ωστόσο, η θεωρία διαδόθηκε από τον πρόεδρο Ντουάιτ Αϊζενχάουερ όταν την εφάρμοσε στη Νοτιοανατολική Ασία και ιδιαίτερα στο Νότιο Βιετνάμ. Επιπλέον, χρησιμοποιήθηκε ως ένα από τα βασικά επιχειρήματα στις κυβερνήσεις Κένεντι και Τζόνσον κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 για να δικαιολογήσουν την αυξανόμενη Αμερικανική στρατιωτική εμπλοκή στον πόλεμο του Βιετνάμ.

Ο πρώην πρόεδρος των Η.Π.Α. Ντουάιτ Αϊζενχάουερ στις 7 Απριλίου 1954 κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου, αναφερόμενος στον κομμουνισμό στην Ινδοκίνα περιέγραψε τη θεωρία ως εξής:

«Υπάρχουν ευρύτερες ανησυχίες ότι θα ακολουθήσει αυτό που αποκαλείται αρχή του ντόμινο. Στήνεις μια σειρά από ντόμινο, αναποδογυρίζεις το πρώτο και αυτό που θα συμβεί στο τελευταίο είναι ότι θα πέσει πολύ γρήγορα… Αλλά όταν φτάσουμε στην πιθανή ακολουθία των γεγονότων, όπως την απώλεια της Ινδοκίνας, της Βιρμανίας, της Ταϊλάνδης, της χερσονήσου (Μαλαισία και Σιγκαπούρη) και της Ινδονησίας που ακολουθεί, τότε μιλάμε για … εκατομμύρια και εκατομμύρια και εκατομμύρια ανθρώπους».

Ο Αϊζενχάουερ ανησυχούσε ότι ο κομμουνισμός θα εξαπλωνόταν αναπόφευκτα στην Ταϊλάνδη και την υπόλοιπη Νοτιοανατολική Ασία αν περνούσε τη λεγόμενη νησιωτική αμυντική αλυσίδα της Ιαπωνίας, της Φορμόζας (Ταϊβάν) των Φιλιππίνων και νότια. Στη συνέχεια ανέφερε την υποτιθέμενη απειλή για την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία.

**Χάρτης που προβλέπει την εξάπλωση του κομμουνισμού στην Ασία**

Τελικά, κανένα νησί από τις «αμυντικές αλυσίδες» δεν έγινε κομμουνιστικό, σε αντίθεση με άλλα τμήματα της Νοτιοανατολικής Ασίας. Με τις οικονομίες τους κατεστραμμένες μετά από δεκαετίες Ευρωπαϊκής εκμετάλλευσης και με ηγεσίες που έδιναν προτεραιότητα στην κοινωνική σταθερότητα έναντι της ατομικής προσπάθειας, κράτη όπως το Βιετνάμ, η Καμπότζη και το Λάος έβλεπαν τον κομμουνισμό ως έναν δυνητικά βιώσιμο τρόπο για να αποκαταστήσουν τις χώρες τους ως ανεξάρτητα έθνη.

Ο Αϊζενχάουερ και άλλοι Αμερικανοί ηγέτες, συμπεριλαμβανομένου του Ρίτσαρντ Νίξον, χρησιμοποίησαν αυτή τη θεωρία για να δικαιολογήσουν την παρέμβαση των Η.Π.Α. στη Νοτιοανατολική Ασία, συμπεριλαμβανομένης της κλιμάκωσης του πολέμου του Βιετνάμ. Παρότι οι αντικομμουνιστές Νοτιοβιετναμέζοι και οι Αμερικανοί σύμμαχοί τους έχασαν τον πόλεμο από τις κομμουνιστικές δυνάμεις του στρατού του Βόρειου Βιετνάμ και των Βιετκόνγκ, το ντόμινο σταμάτησε μετά την Καμπότζη και το Λάος. Η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία ουδέποτε επεδίωξαν να γίνουν κομμουνιστικά κράτη.

Η προθυμία της Αμερικής να αποδεχθεί τη θεωρία του ντόμινο πιθανότατα επηρεάστηκε από τα γεγονότα στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930. Οι περισσότεροι πολιτικοί του Ψυχρού Πολέμου είχαν ζήσει την προπολεμική περίοδο, όταν περιοχές της Κεντρικής Ευρώπης όπως η Ρηνανία, η Αυστρία, η Σουδητία και η Τσεχοσλοβακία η μία μετά την άλλη είχαν περιέλθει στον Χίτλερ. Η πολιτική του κατευνασμού – αφήνοντας τον Χίτλερ να προσαρτήσει ή να καταλάβει συγκεκριμένες περιοχές με την ελπίδα ότι θα ηρεμούσε – απέτυχε να αποτρέψει τον πόλεμο. Ένα παρόμοιο σενάριο εκτυλίχτηκε στην Ασία, όπου η Ιαπωνική αυτοκρατορική επέκταση αφέθηκε να εξαπλωθεί ανεξέλεγκτα μέχρι τη δεκαετία του 1930. Αυτά τα γεγονότα διαμόρφωσαν τη στάση των ηγετών του Ψυχρού Πολέμου και τους έκαναν πιο αποφασισμένους να δράσουν ενάντια στην υπάρχουσα επιθετικότητα και επέκταση.

Χάρτης της δεκαετίας του 1950 που δείχνει, από την Αμερικανική πλευρά, την απειλητική εμβέλεια του Κομμουνισμού. Ο φόβος του Αϊζενχάουερ ήταν ότι οι μικρότερες χώρες που γίνονταν κομμουνιστικές θα προκαλούσαν μια μεγαλύτερη αλυσιδωτή αντίδραση που θα απειλούσε την πολιτική και στρατιωτική κυριαρχία της Αμερικής. (Flickr)

Η σημασία της θεωρίας του ντόμινο

Η θεωρία του ντόμινο είναι σημαντική διότι υπογραμμίζει τη σημασία των συμμαχιών, είτε αυτές είναι ομαδικές είτε διμερείς. Αυτό υποδηλώνει ότι η θεωρία είναι χρήσιμη για την αξιολόγηση της πρόθεσης και του σκοπού μιας χώρας να σφυρηλατήσει μια συμμαχία με άλλες, συμπεριλαμβανομένου ενός συνόλου άλλων χωρών σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Ενώ η πρόθεση και ο σκοπός μπορεί να διαφέρουν για κάθε χώρα, ο πολιτικός επιστήμονας Βίκτορ Τσα θεωρεί την ασύμμετρη διμερή συμμαχία μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και χωρών της Ανατολικής Ασίας ως στρατηγική προσέγγιση, όπου οι Η.Π.Α. έχουν τον έλεγχο και την εξουσία είτε να κινητοποιήσουν είτε να σταθεροποιήσουν τους συμμάχους τους.

Αυτό υποστηρίζεται από το πώς οι Ηνωμένες Πολιτείες δημιούργησαν ασύμμετρες διμερείς συμμαχίες με τη Δημοκρατία της Κορέας, τη Δημοκρατία της Κίνας και την Ιαπωνία «όχι απλώς για να περιορίσουν αλλά και να αποτρέψουν πιθανές άτακτες συμμαχίες να εμπλέκονται σε τυχοδιωκτική συμπεριφορά που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μεγαλύτερα στρατιωτικά απρόοπτα στην περιοχή ή αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει ένα φαινόμενο ντόμινο, με τις Ασιατικές χώρες να πέσουν στον κομμουνισμό». Δεδομένου ότι οι Η.Π.Α. αγωνίστηκαν με την πρόκληση των «άτακτων συμμαχιών και της απειλής του ντόμινο σε συνδυασμό με τη δημιουργία ενός σεναρίου παγίδευσης για τις Ηνωμένες Πολιτείες» η θεωρία του ντόμινο υπογραμμίζει περαιτέρω τη σημασία των διμερών συμμαχιών στις διεθνείς σχέσεις. Αυτό είναι εμφανές στον τρόπο με τον οποίο η θεωρία του ντόμινο παρείχε στις Ηνωμένες Πολιτείες μια προσέγγιση συνασπισμού, όπου δημιούργησαν μια σειρά από βαθιές, στενές διμερείς συμμαχίες με Ασιατικές χώρες, συμπεριλαμβανομένων της Ταϊβάν, της Νότιας Κορέας και της Ιαπωνίας, για να ελέγξουν την ικανότητά τους να χρησιμοποιήσουν βία και να ενισχύσουν την υλική και πολιτική εξάρτηση από τις Η.Π.Α.

Ως εκ τούτου, η θεωρία του ντόμινο βοηθά στην επίδραση των σφυρηλατούμενων συμμαχιών ως σκαλοπάτι ή εμπόδιο στις διεθνείς σχέσεις. Αυτό υπογραμμίζει τη συσχέτιση μεταξύ της θεωρίας του ντόμινο και της εξάρτησης από την εκδοχή, όπου η κατάρρευση μιας χώρας που υποκύπτει στον κομμουνισμό μπορεί όχι μόνο να έχει αρνητικές επιπτώσεις σε άλλες χώρες, αλλά και στο πεδίο λήψης αποφάσεων και την ικανότητα του κράτους να ανταπεξέλθει στις παρούσες και μελλοντικές προκλήσεις. Άρα η θεωρία είναι αναμφίβολα σημαντική αφού ασχολείται με τη στενή σχέση μεταξύ αιτίας και συνέπειας, όπου προτείνει ότι οι δεύτερες μπορεί να έχουν μακροπρόθεσμες επιπτώσεις.

Συμπέρασμα

Συνοπτικά, η θεωρία του ντόμινο είναι μια θεωρία μετάδοσης πολιτικής ιδεολογίας. Βασίζεται στην υπόθεση ότι οι χώρες στρέφονται στον κομμουνισμό επειδή μεταδίδεται από μια γειτονική χώρα όπως ο ιός. Κατά μία έννοια, αυτό μπορεί να συμβεί, αφού ένα κράτος που είναι ήδη κομμουνιστικό μπορεί να υποστηρίξει μια εξέγερση πέρα από τα σύνορα σε ένα γειτονικό κράτος. Σε πιο ακραίες περιπτώσεις, όπως ο πόλεμος της Κορέας, μια κομμουνιστική χώρα μπορεί να εισβάλει ενεργά σε έναν καπιταλιστικό γείτονα με την ελπίδα να τον κατακτήσει και να τον εντάξει στο κομμουνιστικό σύνολο.

Ωστόσο, η θεωρία φαίνεται να υποστηρίζει ότι αν ένα κράτος είναι δίπλα σε μια κομμουνιστική χώρα καθίσταται «αναπόφευκτο» ότι θα επηρεαστεί από τον κομμουνισμό. Ίσως αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Αϊζενχάουερ πίστευε ότι τα νησιωτικά έθνη θα ήταν σχετικά πιο ικανά να κρατήσουν τη γραμμή άμυνας ενάντια στις Μαρξιστικές/Λενινιστικές ή Μαοϊκές ιδέες. Ωστόσο, αυτή είναι μια πολύ απλοϊκή προσέγγιση για το πώς υιοθετούν τα κράτη νέες ιδεολογίες, αφού βάσει αυτής της θεωρίας αν ο κομμουνισμός εξαπλωνόταν, η Κούβα θα έπρεπε να μην αλλάξει καθεστώς.