Αυρηλιανός (214-275 μ.Χ.)

εξώφυλλο: Προτομή του Αυρηλιανού Giovanni Dall’Orto, Attribution, via Wikimedia Commons

Η δημοσίευση βασίζεται σε άρθρο του Patrick Hurley που δημοσιεύθηκε στο Ancient History Encyclopedia στις 20 Μαρ. 2011.

Ο Λούκιος Δομήτιος Αυρηλιανός διετέλεσε Ρωμαίος αυτοκράτορας από το 270 έως το 275 μ.Χ. και ανήκε στους αποκαλούμενους Αυτοκράτορες των Στρατώνων, δηλαδή αυτούς που επιλέχθηκαν από τον Ρωμαϊκό στρατό κατά τη διάρκεια της ταραχώδους περιόδου γνωστής ως Κρίση του 3^ου Αιώνα (235-284 μ.Χ.). Εκτός από τις νίκες εναντίον διαφόρων εισβολέων (Βανδάλων, Γότθων, Σαρματών, Αλαμανών κ.λπ.) ο Αυρηλιανός αποκατέστησε με επιτυχία τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία επαναφέροντας τα αποσχισθέντα εδάφη της Γαλατικής Αυτοκρατορίας και της Παλμύρας υπό Ρωμαϊκό έλεγχο, γεγονός που του χάρισε τον τίτλο Αναστηλωτής του Κόσμου (restitutor orbis). Προκειμένου να θωρακίσει τη Ρώμη, διέταξε την κατασκευή των Αυρηλιανών Τειχών γύρω από την πόλη, πολλά τμήματα των οποίων είναι καλοδιατηρημένα χάρη στη χρήση τους ως αμυντικές κατασκευές μέχρι τον 19^ο αιώνα μ.Χ.

**Η Πύλη Ασινάρια, στα Αυρηλιανά Τείχη** Lalupa, Public domain, via Wikimedia Commons

Άνοδος στην εξουσία

Ο Αυρηλιανός γεννήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 214/215 μ.Χ. είτε στη Σερδική (σημερινή Σόφια) είτε στο Σίρμιο στην επαρχία της Μοισίας. Ελάχιστα είναι γνωστά για τα νεανικά του χρόνια, εκτός του ότι ήταν ταπεινής καταγωγής, καθώς ο πατέρας του ήταν κολωνός (ενοικιαστής αγρότης) ενός συγκλητικού ονόματι Αυρήλιου. Είχε μια επιτυχημένη καριέρα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Γαλλιηνού (βασ. 253-268 μ.Χ.) αλλά παρά την ακμάζουσα σταδιοδρομία, ο Αυρηλιανός συμμετείχε στη συνωμοσία που τον δολοφόνησε. Με την άνοδο του σφετεριστή Κλαύδιου ΙΙ ο Αυρηλιανός έγινε διοικητής (dux) του ιππικού. Παρά τις επιτυχίες εναντίον βαρβάρων εισβολέων, όπως Γότθοι, Βάνδαλοι και Ιούθουγγοι (Γερμανικό φύλο) στα σύνορα του Δούναβη, η βασιλεία του Κλαύδιου διακόπηκε απότομα όταν υπέκυψε στην πανούκλα που ξέσπασε το 270 μ.Χ.. Αρχικά τον διαδέχθηκε ο αδελφός του Κλαύδιου, Κουίντιλος, αλλά φαίνεται ότι βασίλεψε μόνο για λίγους μήνες. Ο Αυρηλιανός σύντομα εξελίχθηκε σε αντίπαλο του Κουίντιλου και όταν χρίστηκε από τα στρατεύματα αυτοκράτορας, εκδίωξε τον αντίπαλό του (Σεπτέμβριο ή Νοέμβριο 270 μ.Χ.).

Πρώιμη βασιλεία

Όταν ανέλαβε αυτοκράτορας, ο Αυρηλιανός πήρε αμέσως τον έλεγχο του αυτοκρατορικού νομισματοκοπείου στη Σίσια (σύγχρονη Κροατία) κόβοντας χρυσά νομίσματα για να τα διανείμει ως δωρεά στους στρατιώτες του και έτσι να εξασφαλίσει την πίστη τους. Στη συνέχεια έστρεψε την προσοχή του στους πολέμους με τους Ιούθουγγους και τους Βάνδαλους οι οποίοι είχαν ξεκινήσει από τον Κλαύδιο Β’. Όσον αφορά τους Ιούθουγγους, είχαν εισβάλει στην Ιταλία και έχοντας λεηλατήσει το βόρειο τμήμα της, κατευθύνονταν προς την πατρίδα τους με τη λεία τους, το βάρος της οποίας έκανε την επιστροφή τους στα πάτρια εδάφη πολύ αργή.

Σύμφωνα με τα αποσπάσματα του Δέξιππου (ιστορικού του 3^ου αιώνα μ.Χ.) όταν τους πρόλαβε ο Αυρηλιανός, του υποσχέθηκαν συνεισφορά 40.000 ιππέων και 80.000 στρατιωτών στο Ρωμαϊκό στρατό. Στη συνέχεια, ο αυτοκράτορας έστρεψε την προσοχή του στους Βανδάλους στην Παννονία. Αφού εντόπισε τον κύριο στρατό τους, αντί να τους επιτεθεί άμεσα, εφάρμοσε τακτική καμένης γης, στερώντας τους έτσι την πρόσβαση σε τρόφιμα. Η τακτική λειτούργησε και οι Βάνδαλοι ζήτησαν ειρήνη, υποσχόμενοι στον Αυρηλιανό την υπηρεσία 2.000 ιππέων τους πριν λάβουν τρόφιμα από τους Ρωμαίους, ώστε να μην λιμοκτονήσουν κατά την επιστροφή στην πατρίδα.

Ο Αυρηλιανός υπήρξε στρατιωτικός διοικητής και κατά τη διάρκεια της βασιλείας του προσπάθησε να διατηρήσει την αφοσίωση των λεγεώνων. Αυτό το νόμισμα εκδόθηκε προς τιμή της CONCORDIA MILITVM, «Ομόνοιας των στρατιωτών» – με άλλα λόγια, την αρμονία μεταξύ αυτοκράτορα και στρατού. Υπόμνημα: IMP. C. AVRELIANVS AVG. / CONCORDIA MILITVM – XXIQ mint English Wikipedia, original upload 29 July 2005 by Rasiel, from Rasiel’s Roman Imperial

Ο Αυρηλιανός έκανε ό,τι μπορούσε για να κερδίσει την υποστήριξη του λαού, διαγράφοντας τα χρέη προς το θησαυροφυλάκιο καίγοντας ταυτόχρονα σε δημόσια θέα τα σχετικά αρχεία. Με αυτά τα ζητήματα λυμένα και την αποκατάσταση μιας εφήμερης ειρήνης, ο Αυρηλιανός ταξίδεψε στη Ρώμη και κατά την άφιξή του, έπρεπε να αντιμετωπίσει το άμεσο πρόβλημα μιας εξέγερσης στην πόλη από εργάτες του αυτοκρατορικού νομισματοκοπείου. Στα γεγονότα που οδήγησαν σε αυτό, φαίνεται ότι οι εργαζόμενοι στο νομισματοκοπείο, κατά την απουσία του αυτοκράτορα, είχαν αναπτύξει μια αίσθηση ανεξαρτησίας με υπερβολική αυτοπεποίθηση που είχε υπερβεί τα όρια της ανυποταξίας. Αυτή η συμπεριφορά οδήγησε σε διαφθορά μεταξύ των εργατών, οι οποίοι φαίνεται ότι γέμισαν τις τσέπες τους με αυτοκρατορικά νομίσματα. Το τι οδήγησε στην εξέγερση, ωστόσο, είναι θέμα συζήτησης.

Έχει υποστηριχθεί ότι οι προσπάθειες του Αυρηλιανού να αντιμετωπίσει το νομισματικό ζήτημα μπορεί να ανησύχησε τους εργάτες του νομισματοκοπείου. Η προοπτική ενός αυτοκράτορα γνωστού για την ενστάλαξη πειθαρχίας και την ευαισθησία του για οποιαδήποτε παράνομη ή διεφθαρμένη δραστηριότητα μπορεί να ώθησε τους εργάτες να εξεγερθούν. Μια άλλη πιθανή αιτία για την εξέγερση θα μπορούσε να βρίσκεται στο γεγονός ότι ο ηγέτης της, ο επικεφαλής οικονομικός διευθυντής (rationalis) Φελισίσσιμος/Felicissimus, μπορεί να ήταν όργανο συγκλητικών συμφερόντων που αισθάνθηκαν να απειλούνται από την κυριαρχία του Αυρηλιανού.

Σε κάθε περίπτωση, η εξέγερση διήρκεσε πολύ μικρό χρονικό διάστημα πριν συντριβεί από τον Αυρηλιανό, ο οποίος στη συνέχεια έκλεισε το νομισματοκοπείο της Ρώμης. Άλλες εσωτερικές απειλές της κυριαρχίας του περιλάμβαναν τέσσερις ξεχωριστές απόπειρες σφετερισμού από τον Σεπτίμινο (ή Σεπτίμιο) τον Δομιτιανό, τον Φίρμο (στην Αίγυπτο κατά τη διάρκεια του πολέμου της Παλμύρας, αν και η ύπαρξή του αμφισβητείται) και τον Ουρβανό, οι οποίες γρήγορα αποκαλύφθηκαν και συνετρίβησαν.

Όπως αναφέρθηκε, ο Αυρηλιανός διέγραψε τα χρέη των πολιτών προς το θησαυροφυλάκιο, αλλά αυτή η λαϊκίστικη τακτική, σύμφωνα με τον ιστορικό Αμμιανό Μαρκελλίνο, τον οδήγησε να υπερφορολογήσει τους πλούσιους. Η Σύγκλητος ήταν επιφυλακτική με τον στρατιώτη-αυτοκράτορα, αλλά συνειδητοποιώντας ότι λίγα μπορούσαν να κάνουν για να του αντισταθούν, έδωσε την έγκρισή της.

Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία το 271 μ.Χ. πριν την ανακατάληψη της Γαλατικής αυτοκρατορίας και της αυτοκρατορίας της Παλμύρας από τον Αυρηλιανό. Blank map of South Europe and North Africa.svg: historicair 23:27, 8 August 2007 (UTC), CC BY-SA 2.5 via Wikimedia Commons

Υπερασπιστής της αυτοκρατορίας

Το 271 μ.Χ., ο Αυρηλιανός έπρεπε να υπερασπιστεί την αυτοκρατορία από τις επιδρομές των Βανδάλων, Σαρματών, Ιουθούγγων, Αλαμανών και Μαρκομάνων. Ο Αυρηλιανός βρήκε τους Ιούθουγγους και τους Αλεμάνους να κάνουν επιδρομές στην Ιταλία. Οι Ιούθουγγοι μετά την ειρήνευση στο Μιλάνο το 271 μ.Χ., σύντομα υπαναχώρησαν από το λόγο τους και αιφνιδίασαν τους Ρωμαίους, επιφέροντας μεγάλη ήττα στις αυτοκρατορικές δυνάμεις. Ο Αυρηλιανός νίκησε τους εισβολείς σε τρία διαφορετικά μέρη: στο Φάνο, στο Μέταυρο και στο Τίκινο (κοντά στη σημερινή Παβία). Αυτό δεν έλυσε εντελώς το πρόβλημα, καθώς οι εισβολείς απλώς θα ανασυντάσσονταν και στη συνέχεια θα συνέχιζαν τις επιθέσεις τους σε άλλα μέρη. Το καλύτερο που μπορούσε να κάνει ο Αυρηλιανός ήταν να προβλέψει τις κινήσεις του εχθρού, να τους εντοπίσει να τους νικήσει σε μάχη και να τους εξολοθρεύσει. Ο Αυρηλιανός κατάφερε να το κάνει και επέστρεψε στη Ρώμη, γνωρίζοντας ότι πιθανώς οι νίκες του είχαν δώσει μόνο μια σύντομη ανάπαυλα.

Επιστρέφοντας στη Ρώμη, ο Αυρηλιανός ανακήρυξε νίκη κατά των Γερμανικών φυλών, αλλά γνώριζε ότι αυτό δεν καθησύχαζε τους φόβους των κατοίκων της πόλης για μια νέα βαρβαρική επίθεση. Σε συνάντηση με τη Ρωμαϊκή Σύγκλητο, ο αυτοκράτορας πρότεινε την κατασκευή τείχους γύρω από την πόλη για την άμυνά της. Η κινητοποίηση του εργατικού δυναμικού είχε ως αποτέλεσμα να χτιστεί ένα τείχος ύψους 6,5 μέτρων και μήκους 19 χιλιομέτρων. Ακολούθως βάδισε με το στρατό του προς τα Βαλκάνια, νικώντας τις Γοτθικές δυνάμεις και σκοτώνοντας τον αρχηγό τους Κανναούδη. Παρά τη νίκη αυτή, ο Αυρηλιανός συνειδητοποίησε ότι η επαρχία της Δακίας κατά μήκος του Δούναβη ήταν πολύ δύσκολη και πολύ δαπανηρή για να την υπερασπιστεί και οργάνωσε την εκκένωση των κατοίκων της πίσω στον ποταμό, επανεγκαθιστώντας τους στην νέα επαρχία Δακία Αυρηλιανή, η οποία ήταν χαραγμένη εν μέρει στα ίχνη της παλιάς επαρχίας της Μοισίας.

**Ο θρίαμβος του Αυρηλιανού ή αλλιώς η βασίλισσα Ζηνοβία μπροστά στον Αυρηλιανό, Τζιοβάνι Μπατίστα Τιέπολο, 1717** Giovanni Battista Tiepolo, Public domain, via Wikimedia Commons

Αναστηλωτής του κόσμου

Η επόμενη κίνηση του Αυρηλιανού ήταν εναντίον της αποσχισθείσας αυτοκρατορίας της Παλμύρας η οποία είχε αποσπάσει μεγάλο μέρος των ανατολικών κτήσεων της αυτοκρατορίας και είχε περιέλθει στα χέρια της βασίλισσας της Παλμύρας Ζηνοβίας και του ανήλικου γιου της Βαμπάλαθου. Ο Αυρηλιανός ξεκίνησε την εκστρατεία εναντίον της Παλμύρας το 272 μ.Χ. και βάδισε μέσω της Μικράς Ασίας, συναντώντας μικρή αντίσταση. Όταν πρόσφερε έλεος σε αντιστεκόμενες πόλεις όπως η Τυάνα χωρίς να προβεί σε αντίποινα εναντίον τους, η είδηση αυτής της συμφιλιωτικής πολιτικής εξαπλώθηκε και σε άλλες πόλεις, οι οποίες άνοιξαν τις πύλες τους στον Αυρηλιανό χωρίς να προβάλλουν αντίσταση. Ο Αυρηλιανός συνέχισε, νικώντας τις δυνάμεις της Ζηνοβίας στην Αντιόχεια και στην Έμεσα.

Μέσα σε έξι μήνες από την έναρξη της εκστρατείας του, αυτός και ο στρατός του έφτασαν στις πύλες της Παλμύρας, η οποία παραδόθηκε. Η Ζηνοβία προσπάθησε να διαφύγει με το γιο της στην Περσική Αυτοκρατορία των Σασσανιδών, αλλά αιχμαλωτίστηκαν και αναγκάστηκαν να βαδίσουν στους δρόμους της Ρώμης στο γύρο θριάμβου που γιόρτασε ο Αυρηλιανός. Ο αυτοκράτορας κατόπιν βάδισε δυτικά, νικώντας τους Κάρπι στο Δούναβη, ενώ λίγο αργότερα η Παλμύρα προσπάθησε να εξεγερθεί, γεγονός που τον ανάγκασε να επιστρέψει ανατολικά και να λεηλατήσει την πόλη το 273 μ.Χ..

Μετά από αυτά, ο Αυρηλιανός έστρεψε την προσοχή του στην αποσχισθείσα Γαλατική αυτοκρατορία στη Δύση, η οποία εκείνη την εποχή έλεγχε τις Γαλλικές και Βρετανικές επαρχίες. Νίκησε τους επαναστάτες στη μάχη των Καταλανικών πεδίων, αναγκάζοντας τον Γαλάτη αυτοκράτορα Τέτρικο να εγκαταλείψει τις δυνάμεις του και να ζητήσει ειρήνη. Ο Αυρηλιανός έδωσε έλεος στον Τέτρικο και ο πρώην επαναστάτης βάδισε με τη Ζηνοβία στον γύρο θριάμβου του Αυρηλιανού που γιόρτασε την επανένταξη των αυτοκρατοριών της Γαλατίας και της Παλμύρας στη Ρωμαϊκή σφαίρα ελέγχου. Ο Αυρηλιανός για να γιορτάσει τα κατορθώματά του αυτοανακηρύχθηκε Αναστηλωτής του Κόσμου (restitutor orbis).

**Ανάγλυφο του θεού Ήλιου από το Ρωμαϊκό Λούγδουνο, 2ος–3ος αιώνας μ.Χ.** Mark Landon, CC BY 4.0, via Wikimedia Commons

Μεταρρυθμίσεις

Ο Αυρηλιανός ήταν μεταρρυθμιστής και αναμόρφωσε πολλές σημαντικές λειτουργίες του αυτοκρατορικού μηχανισμού, που αφορούσαν στην οικονομία και τη θρησκεία. Αποκατέστησε πολλά δημόσια κτίρια, αναδιοργάνωσε τη διαχείριση των αποθεμάτων τροφίμων, όρισε σταθερές τιμές για τα πιο σημαντικά αγαθά και άσκησε διώξεις στα παραπτώματα των δημόσιων λειτουργών.

Θρησκευτική μεταρρύθμιση

Ο Αυρηλιανός προώθησε τον Ανίκητο Ήλιο (Sol Invictus) ως κύρια θεότητα του Ρωμαϊκού πανθέου. Πρόθεσή του ήταν να δώσει σε όλους τους λαούς της αυτοκρατορίας, πολίτες ή στρατιώτες, ανατολικούς ή δυτικούς, έναν μοναδικό θεό στον οποίο θα μπορούσαν να πιστέψουν χωρίς να προδώσουν τους δικούς τους θεούς. Το κέντρο λατρείας ήταν ένας νέος ναός, που χτίστηκε το 274 και αφιερώθηκε στις 25 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους στο Πεδίον του Αγρίππα (Campus Agrippae) στη Ρώμη, με μεγάλες διακοσμήσεις που χρηματοδοτήθηκαν από τα λάφυρα της Αυτοκρατορίας της Παλμύρας.

Κατά τη διάρκεια της σύντομης διακυβέρνησής του, ο Αυρηλιανός υποστήριξε την αρχή «μία πίστη, μία αυτοκρατορία», η οποία δεν θα επισημοποιούνταν μέχρι το Διάταγμα της Θεσσαλονίκης. Σε ορισμένα από τα νομίσματά του εμφανίζεται με τον τίτλο «Θεός και γεννημένος ηγέτης» (deus et dominus natus) ένα στυλ που υιοθετήθηκε αργότερα και από τον Διοκλητιανό. Ο Λακτάντιος (Λεύκιος Καικίλιος Φιρμιανός Λακτάντιος συγγραφέας της πρωτοχριστιανικής περιόδου) υποστήριξε ότι αν είχε αρκετό χρόνο ο Αυρηλιανός θα έθετε εκτός νόμου όλους τους άλλους θεούς και επιπλέον έχει καταγραφεί από Χριστιανούς ιστορικούς ότι οργάνωσε διωγμούς.

**Πάγκος με ψωμί, από τοιχογραφία της Πομπηίας** Naples National Archaeological Museum, Public domain, via Wikimedia Commons

Σιτιστική μεταρρύθμιση

Η Ρώμη διένειμε σιτηρά στους φτωχότερους πολίτες σε μειωμένη τιμή από το 123 π.Χ. και δωρεάν από το 58 π.Χ. μέσω της Σιτιστικής Φροντίδας/Cura Annonae. Ο Αυρηλιανός πιστώνεται με την αλλαγή και βελτίωση του συστήματος διανομής τροφίμων από σιτηρά ή αλεύρι σε ψωμί με την προσθήκη ελαιόλαδου, αλατιού και χοιρινού κρέατος στα προϊόντα που διανέμονταν στον πληθυσμό. Ο Αυρηλιανός πιστώνεται επίσης ότι αύξησε το μέγεθος των καρβελιών ψωμιού χωρίς να αυξήσει την τιμή τους – ένα μέτρο που ήταν αναμφίβολα δημοφιλές στους Ρωμαίους που δεν λάμβαναν δωρεάν ψωμί και άλλα προϊόντα μέσω του επιδόματος.

Ο Αυρηλιανός πιστεύεται ότι τερμάτισε το πρόγραμμα διατροφής του Τραϊανού. Ο Ρωμαίος έπαρχος Τίτος Φλάβιους Ποστούμιος Κουιέτος ήταν ο τελευταίος υπεύθυνος αξιωματούχος για την κοινωνική πρόνοια/alimentum, το 271. Έχει ειπωθεί ότι εφόσον ο Αυρηλιανός «κατέστειλε αυτό το σύστημα διανομής τροφίμων, πιθανότατα σκόπευε να θέσει σε ισχύ μια πιο ριζοσπαστική μεταρρύθμιση». Πράγματι, εκείνη περίπου την εποχή, ο Αυρηλιανός μεταρρύθμισε την Σιτιστική Φροντίδα αντικαθιστώντας το επίδομα σιτηρών με επίδομα ψωμιού, αλατιού και χοιρινού κρέατος, καθώς και επιδοτούμενες τιμές για άλλα αγαθά όπως το λάδι και το κρασί.

Θάνατος

Περί το 275 μ.Χ., ο Αυρηλιανός σχεδίαζε μεγάλη εκστρατεία εναντίον της αυτοκρατορίας των Σασσανιδών, εκμεταλλευόμενος την αδύναμη ηγεσία που είχε ανέλθει στον Περσικό θρόνο μετά το θάνατο του Σαπώρη Α’ περί το 272 μ.Χ.

Ωστόσο, δεν έφτασε ποτέ στην Περσία, καθώς δολοφονήθηκε ενώ περίμενε στη Θράκη να περάσει στη Μικρά Ασία. Ως ηγέτης, ήταν αυστηρός και επέβαλλε αυστηρές τιμωρίες σε διεφθαρμένους αξιωματούχους ή στρατιώτες. Η συνωμοσία ξεκίνησε όταν ένας γραμματέας του (ονόματι Έρως) είπε ψέματα για ένα ασήμαντο ζήτημα. Φοβούμενος την αντίδραση του αυτοκράτορα, πλαστογράφησε ένα έγγραφο με ονόματα ανώτερων αξιωματούχων για εκτέλεση που υποτίθεται ότι συνέταξε ο αυτοκράτορας και το έδειξε στους εμπλεκόμενους. Ο νοτάριος (συμβολαιογράφος) Μουκάπορας και άλλοι υψηλόβαθμοι αξιωματικοί της Πραιτωριανής Φρουράς, φοβούμενοι την τιμωρία του αυτοκράτορα, τον δολοφόνησαν λίγο μετά τον Οκτώβριο του 275 (ο Τάκιτος άρχισε τη βασιλεία του τον Νοέμβριο ή τον Δεκέμβριο) στο Καινοφρούριο της Θράκης.

Οι εχθροί του Αυρηλιανού στη Σύγκλητο κατάφεραν για λίγο να περάσουν καταδίκη μνήμης (damnatio memoriae) στον αυτοκράτορα, αλλά αυτό πριν το τέλος του έτους αντιστράφηκε και ο Αυρηλιανός, όπως και ο προκάτοχός του Κλαύδιος Β’, θεοποιήθηκε (Divus Aurelianus).

**Ουλπία Σεβερίνα σε Αντωνινό νόμισμα** Rasiel Suarez, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Υπάρχουν ενδείξεις ότι η σύζυγός του, Ουλπία Σεβερίνα μετά το θάνατό του, ανακηρύχτηκε το 274 Αυγούστα και κυβέρνησε την αυτοκρατορία μόνη της για κάποιο χρονικό διάστημα αν και αυτό είναι απλώς υποθετικό. Ιστορικές πηγές υπαινίσσονται μια μεσοβασιλεία μεταξύ του θανάτου του Αυρηλιανού και της εκλογής του Μάρκου Κλαύδιου Τάκιτου ως διαδόχου του. Επιπλέον, μερικά από τα νομίσματα της Ουλπίας φαίνεται να κόπηκαν μετά το θάνατο του Αυρηλιανού.

Ο Αυρηλιανός περιγράφεται ως ένας αδίστακτος αυτοκράτορας με προδιάθεση στη σκληρότητα (το ψευδώνυμό του, manu ad ferrum/χέρι στη λαβή υποδηλώνει ότι έλυνε τα προβλήματα με το ξίφος και όχι με λόγια). Αυτή η περιγραφή ωστόσο, έρχεται σε αντίθεση με το γεγονός ότι πρόσφερε έλεος σε αρκετές περιπτώσεις (στην πόλη των Τυάνων, στη Ζηνοβία, στον Τέτρικο) και υποδηλώνει προκατάληψη των ιστορικών εναντίον του.

Ο θάνατός του συνέβαλε στην εξάλειψη υφιστάμενων απειλών, αλλά δεν τερμάτισε την αβεβαιότητα που θα αντιμετώπιζε η αυτοκρατορία μέχρι το 284 μ.Χ. με την άνοδο του Διοκλητιανού.