Βόρειοι πόλεμοι (1655-1661)

εξώφυλλο: Ο Κάρολος Χ Γουσταύος (1622-1660) μετά τη μάχη του Ίβερσνας Johann Philipp Lemke, Public domain, via Wikimedia Commons

Η ονομασία Βόρειοι πόλεμοι αφορά σε σειρά συγκρούσεων με αντιπάλους αφενός την Σουηδία και αφετέρου τις Πολωνία (Κατακλυσμός, 1655-1660) Ρωσία (1656-1661), Βραδεμβούργο – Πρωσία (1657-1660), Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (1657-60) Δανία (1657-1658 & 1658-1660). Οι εν λόγω πόλεμοι μερικές φορές αναφέρονται – καθορίζονται διαφορετικά σε άλλες χώρες, όπως επί παραδείγματι στην Πολωνία που ονομάζονται «Κατακλυσμός».

Ο Μεγάλος Βόρειος Πόλεμος (1700-1721) ήταν ο πόλεμος που διεξήχθη από την μία πλευρά μεταξύ συνασπισμού των Ρωσίας, Δανίας – Νορβηγίας και Πολωνίας – Σαξονίας (το 1715 προσετέθη η Πρωσία και το Αννόβερο) και της Σουηδίας από την άλλη πλευρά. Ξεκίνησε από μια συντονισμένη επίθεση του συνασπισμού κατά της Σουηδίας το 1700 και τελείωσε το 1721 με τη σύναψη της Συνθήκης του Νύσταντ και των Συνθηκών της Στοκχόλμης. Ως αποτέλεσμα του πολέμου, η Ρωσία υποσκέλισε την Σουηδία ως κυρίαρχη δύναμη στην Βαλτική θάλασσα και κατέστη σημαντικός παράγων στο Ευρωπαϊκό πολιτικό γίγνεσθαι.

Ιστορικό

Αρχές του 18^ου αιώνα, η Σουηδία ήταν μια Ευρωπαϊκή υπερδύναμη. Οι στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις και οι νίκες του Γουσταύου Αδόλφου την είχαν καταστήσει κυρίαρχη δύναμη, με κατακτήσεις σε όλη την Βαλτική και Βόρεια Γερμανία. Το 1698 – 1699, οι γειτνιάζουσες χώρες συνασπίζονται εναντίον της, προκειμένου να μειώσουν τη δύναμη της.

**Κάρολος XII της Σουηδίας** Bema Knowledge, CC BY-SA 4.0 via Wikimedia Commons

Την συγκεκριμένη χρονική περίοδο ο Μέγας Πέτρος, ο Αύγουστος ΙΙ της Πολωνίας και ο Φρειδερίκος Δ’ της Δανίας θεώρησαν την Σουηδία ευάλωτη, λόγω του νεαρού της ηλικίας του νέου βασιλέα Καρόλου XII, ο οποίος τότε ήταν δεκαέξι ετών. Ο πόλεμος ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1700 με την Δανική εισβολή στο Δουκάτο του Σλέσβιχ(πριγκιπάτο μεταξύ Δανίας και Γερμανίας) το οποίο ανήκε στον Δούκα του Χολστάιν – Γκότορπ, σύμμαχο της Σουηδίας και ακολούθησαν μια Πολωνο – Σαξονική εισβολή στην Λιβονία (κρατίδιο της εποχής μεταξύ Λιθουανίας και Εσθονίας) και μια Ρωσική εισβολή τον Αύγουστο στην Ίνγκρια (περιοχή δυτικά της Εσθονίας). Ο Κάρολος απάντησε στις 4 Αυγούστου του 1700 με μια τολμηρή εισβολή στην Ζηλανδία (ονομασία της Δανίας) διασχίζοντας με τον στρατό του επικίνδυνες θάλασσες και βαδίζοντας στην Κοπεγχάγη, ανάγκασε τους Δανούς να εγκαταλείψουν τον πόλεμο.

Συνθήκη Travendal - Οίκος Travendal — **Συνθήκη Τράβενταλ- Οίκος Τράβενταλ** G. Heumann, Public domain, via Wikimedia Commons

Πολεμικά γεγονότα

Με την συνθήκη του Τράβενταλ (18 Αυγούστου 1700) η Δανία συμφώνησε να επιστρέψει το Σλέσβιχ και να μην πολεμήσει εναντίον της Σουηδίας. Τον Οκτώβριο ο Κάρολος περνά στην Λιβονία (περιοχή στις ανατολικές ακτές της Βαλτικής, βόρεια της Λιθουανίας) με ένα μικρό στρατό 8.000 ανδρών και εκεί αποφασίζει να βαδίσει προς την Νάρβα, η οποία πολιορκείτο από τον Μέγα Πέτρο με 40.000 άνδρες.

Καθώς πλησίαζε ο Κάρολος, ο Πέτρος τρέπεται σε φυγή, αφήνοντας τον στρατό να πολεμήσει μόνος του και στις 20 Νοεμβρίου 1700, ο Ρωσικός στρατός συντρίβεται στην μάχη της Νάρβα, μαχόμενος σε χιονοθύελλα. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα του 1700-1, ο Κάρολος ετοιμάζεται να βαδίσει στην Λιβονία, όπου στις 17 Ιουνίου 1701 νικά τον συμμαχικό στρατό των Ρώσων – Πολωνών και Σαξώνων, λύνοντας ταυτόχρονα την 12μηνη πολιορκία. Στην συνέχεια στρέφεται στην Πολωνία, εισβάλλοντας τον Ιούλιο του 1701 και νικά τον Σαξωνο – Ρωσικό στρατό στη μάχη του Ντούναμουν (9 Ιουλίου 1701).

**Η παράδοση των Ρώσων στην μάχη της Νάρβα** Gustaf Cederström, Public domain, via Wikimedia Commons

Το 1702, ο Κάρολος επικεντρώνεται στην Πολωνία, καταλαμβάνοντας τον Μάιο την Βαρσοβία, πριν την αναμέτρηση με τον Αύγουστο. Στις 2 Ιουλίου 1702, κατανικά έναν μεγαλύτερο Πολωνο – Σαξονικό στρατό στη μάχη του Κλίσο, πριν πολιορκήσει την Κρακοβία και αναλάβει τον έλεγχο της Πολωνίας, νικώντας ακόμη έναν Πολωνο – Σαξονικό στρατό στη μάχη του Πόλτασκ (13 Απριλίου 1703). Η εμπλοκή του Καρόλου όμως στην Πολωνία έδωσε την ευκαιρία στον Πέτρο να εισβάλει απερίσπαστος στην Ίνγκρια, όπου νίκησε τον Σουηδικό στρατό στη μάχη του Έρεστφερ (7 Ιανουαρίου 1702) στη συνέχεια στη μάχη του Χάμσελσντοφ (18 July 1702) αποκτώντας τον έλεγχο της κοιλάδας του Νέβα και στις 16 Μαρτίου 1703 είχε ανακτήσει για λογαριασμό της Ρωσίας απευθείας πρόσβαση στην Βαλτική.

Το ίδιο μοτίβο συνεχίστηκε το 1704. Ο Κάρολος επικεντρώθηκε στην Πολωνία, όπου ο Στανίσλας Λεζσίνσκι (ευνοούμενος υποψήφιος του Καρόλου για τον θρόνο) πολέμησε τον Αύγουστο, ενώ ο Πέτρος εστίαζε στην διασφάλιση της περιοχής γύρω από την Αγία Πετρούπολη. Ο Κάρολος παρέμεινε στην Πολωνία μέχρι το 1705, πριν εκδιώξει τελικά τους Ρώσους από την Λιθουανία αρχές του 1706. Την ίδια στιγμή, μια προσπάθεια από τον Αύγουστο να ανακτήσει την Πολωνία σταμάτησε στη μάχη του Φράνσταντ (3 Φεβρουαρίου 1706). Τον Αύγουστο – Σεπτέμβριο 1706, ο Κάρολος νίκησε τελικά τον Αύγουστο εισβάλλοντας στην Σαξωνία, όπου αφού κατέλαβε τη Λειψία, ο Αύγουστος ζήτησε την ειρήνη και με τη Συνθήκη του Άλτρανσταντ (24 Σεπτεμβρίου 1706) εγκατέλειψε τον θρόνο της Πολωνίας. Σε αυτό το σημείο, ο Πέτρος αιτήθηκε ειρήνη και εάν ο Κάρολος είχε εκμεταλλευθεί την ευκαιρία, θα είχε επιτύχει μια εκπληκτική νίκη, όμως η δίψα για κατάκτηση θόλωσε την κρίση του και αρνήθηκε. Μετά από μικρή διαφωνία με την αυτοκρατορία, ο Κάρολος προετοιμάσθηκε για την εισβολή κατά της Ρωσίας.

Την 1 Ιανουαρίου 1708, διέσχισε τον παγωμένο Βιστούλα με στρατό 45.000 ανδρών και προωθήθηκε αρκετά πριν στρατοπεδεύσει περιμένοντας την Άνοιξη στο Μινσκ (Μάρτιος – Ιούνιος). Όταν άρχισε να κινείται ξανά είχε κάποιες αρχικές επιτυχίες.

Σουηδικό σχέδιο μάχης Holowczyn — **Σουηδικό σχέδιο μάχης Χόλοβζιν** See page for author, Public domain, via Wikimedia Commons

Στις 4 Ιουλίου 1708 νικά τις Ρωσικές δυνάμεις που φύλασσαν τον ποταμό Μπίμπιτς στη μάχη του Χόλοβζιν και προσέγγισε τον Δνείπερο. Σε αυτό το σημείο, ο Πέτρος ξεκίνησε την τακτική της καμένης γης, οπισθοχωρώντας σιγά – σιγά πριν από τους Σουηδούς, καταστρέφοντας όλα τα τρόφιμα και καλλιέργειες και αποφεύγοντας την μάχη, αφήνοντας τον Σουηδικό στρατό να αναζητά απεγνωσμένα προμήθειες. Η απάντηση του Καρόλου ήταν να εισβάλει στην Ουκρανία, όπου επρόκειτο να ενωθεί με τους επαναστατημένους Κοζάκους, ενώ ταυτόχρονα διέταξε να σταλούν προμήθειες από την Σουηδία κάτι το οποίο ήταν ολέθριο λάθος. Ο Πέτρος είχε πληροφορηθεί την προγραμματισμένη εξέγερση των Κοζάκων και τον Οκτώβριο του 1708 κατάφερε να την προλάβει, ενώ στις 9 -10 Οκτωβρίου 1708, Σουηδικός στρατός 11.000 ανδρών με τις προμήθειες εφοδιασμού ηττήθηκε από τους Ρώσους. Μόνο 6.000 στρατεύματα από την πομπή εφοδιασμού κατάφεραν να ενωθούν με τον Κάρολο έχοντας απωλέσει όμως το σύνολο των εφοδίων.

Αυτό άφησε τον Κάρολο εγκλωβισμένο στην Ρωσία τον χειμώνα του 1708, έναν από τους πιο κρύους που υπήρξαν στην Ευρώπη. Οι Ρώσοι παρενοχλούσαν τους Σουηδούς όλο το χειμώνα και μέχρι την άνοιξη είχαν χάσει πάνω από το μισό της αρχικής δύναμής τους και το γεγονός ότι κατόρθωσαν να διατηρήσουν την οποιαδήποτε δύναμη, αποτελούσε πραγματικό άθλο.

**Μάχη της Πολτάβα** Louis Caravaque, Public domain, via Wikimedia Commons

Όταν ξεκίνησε η εκστρατεία το 1709, ο Κάρολος ασχολείτο με την πολιορκία της Πολτάβα. Ο Πέτρος συγκέντρωσε ένα στρατό από 80.000 άνδρες και στη μάχη της Πολτάβα (28 του Ιουνίου του 1709) συνέτριψε τον Σουηδικό στρατό, συλλαμβάνοντας 18.794 κρατούμενους. Ο Κάρολος διέφυγε στην Τουρκική Μολδαβία και παρέμεινε στην Τουρκία μέχρι το 1714, ενώ οι Ρώσοι και οι σύμμαχοί τους ήταν ελεύθεροι να διαμελίσουν την Σουηδική αυτοκρατορία. Τον Αύγουστο-Δεκέμβριο 1709 ο Πέτρος εισβάλλει στην Πολωνία, αποκαθιστά τον Αύγουστο και καταλαμβάνει τις ακτές της Βαλτικής. Οι Δανοί επανακτούν το Σέσβιγκ, μαζί με την Βρέμη και Βέρντεν, ενώ ένας άλλος Δανικός στρατός καταλαμβάνει το Μάλμοε στη νότια Σουηδία.

**Μέγας Πέτρος** Godfrey Kneller, Public domain, via Wikimedia Commons

Στρατεύματα της Δανίας – Πολωνίας και Σαξονίας εισβάλλουν στην Σουηδική Πομερανία (σημερινή Πολωνική ακτή) αλλά απωθούνται. Οι Δανοί απωθήθηκαν από τη Σουηδία στις αρχές του 1710 και οι Σουηδοί επικεντρώθηκαν στην υπεράσπιση των Γερμανικών κτήσεων τους. Ο πόλεμος έλαβε άλλη τροπή τον Οκτώβριο του 1710, όταν ο Κάρολος ΧΙΙ, ενώ ήταν ακόμη στην τουρκική Μολδαβία, έπεισε τους Τούρκους να κηρύξουν τον πόλεμο στους Ρώσους και μια δύναμη 200.000 ανδρών στάλθηκε στα σύνορα. Ο Μέγας Πέτρος απάντησε εισβάλλοντας στην Μολδαβία με 60.000 άνδρες (Μάρτιο – Ιούλιο του 1711) όπου αμέσως υπερφαλαγγίσθηκε από τους Τούρκους, που τον εγκλώβισαν στον ποταμό Προύθο.

Συνθηκολόγηση

Ωστόσο, σε αυτό το σημείο οι Τούρκοι αντί να εκμεταλλευθούν το πλεονέκτημά τους, διαπραγματεύθηκαν ειρήνη με τον Πέτρο (Συνθήκη του Προύθου, 21 Ιουλίου του 1711) η οποία επικεντρώθηκε σε Τουρκικά θέματα. Ο Κάρολος όντας έξαλλος με τους όρους συνθηκολόγησης αρνήθηκε να εγκαταλείψει την Τουρκία για άλλα τέσσερα χρόνια, επιστρέφοντας τελικά στην Σουηδία στις 11 Νοεμβρίου 1714. Εν τω μεταξύ, ο πόλεμος συνεχίστηκε, με μικρότερη ένταση, παρά τις επανειλημμένες Σουηδική ήττες, αν και οι Ρώσοι κατάφεραν να αποκτήσουν ναυτική κυριαρχία στη Βαλτική. Η επιστροφή του Καρόλου αναθερμαίνει την Σουηδική προσπάθεια, παρόλο που για άλλη μια φορά αρνήθηκε αρκετές ευκαιρίες για ειρήνευση με καλούς όρους και αποφασίζει να επιτεθεί στην Νορβηγία και κατόπιν στην Δανία (1717-1718). Σε αυτήν την εκστρατεία σκοτώνεται από σφαίρα στο κεφάλι κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Φρέντριγκστεν στις 11 Δεκεμβρίου 1718. Το 1719 και το 1720 βρήκε τους Ρώσους να εκμεταλλεύονται τον έλεγχο στην Βαλτική εξαπολύοντας αλλεπάλληλες επιδρομές εναντίον της ηπειρωτικής Σουηδίας και τελικά οι Σουηδοί να αιτούνται συνθηκολόγηση.

**Συνθήκη Νύσταντ** Шенк, Петер Старший (1660-1718/19), CC BY 4.0 via Wikimedia Commons

Στις διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν κατάφεραν να επιτύχουν ευνοϊκούς όρους με την Δανία, Πολωνία και Σαξωνία, επιστρέφοντας στο επίπεδο της προπολεμικής κατάστασης, αν και ορισμένα εδάφη της Πομερανίας δόθηκαν στην Πρωσία. Ωστόσο, η ειρήνη με τη Ρωσία επιτεύχθηκε με τη Συνθήκη του Νύσταντ (30 Αυγούστου 1721) η οποία όμως δεν ήταν τόσο γενναιόδωρη. Η Ρωσία διατήρησε το μεγαλύτερο μέρος των ακτών της Βαλτικής, αλλά επέστρεψε στην Σουηδία την Φινλανδία και κατέβαλλε αποζημίωση. Ο πόλεμος άλλαξε μόνιμα την ισορροπία στη Βαλτική με την Ρωσία να αναδεικνύεται σε σημαντική Ευρωπαϊκή δύναμη και την Σουηδία να υποβαθμίζεται.