Ὁ ἅγιος Δημήτριος μαζὶ μὲ τὸν ἅγιο Γεώργιο, εἶναι τὰ δυὸ παλληκάρια τῆς χριστιανοσύνης. Αὐτοὶ εἶναι κάτω στὴ γῆ, κ᾿ οἱ δυὸ ἀρχάγγελοι Μιχαὴλ καὶ Γαβριὴλ εἶναι ἀπάνω στὸν οὐρανό. Στὰ ἀρχαῖα χρόνια τοὺς ζωγραφίζανε δίχως ἄρματα, πλὴν στὰ κατοπινὰ τὰ χρόνια τοὺς παριστάνουνε ἀρματωμένους μὲ σπαθιὰ καὶ μὲ κοντάρια καὶ ντυμένους μὲ σιδεροπουκάμισα. Στὸν ἕναν ὦμο ἔχουνε κρεμασμένη τὴν περικεφαλαία καὶ στὸν ἄλλον τὸ σκουτάρι, στὴ μέση εἶναι ζωσμένοι τὰ λουριὰ ποὺ βαστᾶνε τὸ θηκάρι τοῦ σπαθιοῦ καὶ τὸ ταρκάσι πὄχει μέσα τὶς σαγίτες καὶ τὸ δοξάρι. Τὰ τελευταῖα χρόνια, ὕστερα ἀπὸ τὸ πάρσιμο τῆς Πόλης, οἱ δυὸ αὐτοὶ ἅγιοι καὶ πολλὲς φορὲς κι᾿ ἄλλοι στρατιωτικοὶ ἅγιοι ζωγραφίζουνται καβαλλικεμένοι ἀπάνω σὲ ἄλογα, σὲ ἄσπρο ὁ ἅγιος Γεώργης, σὲ κόκκινο ὁ ἅγιος Δημήτρης. Κι᾿ ὁ μὲν ἕνας κονταρίζει ἕνα θεριὸ κι᾿ ὁ ἄλλος ἕναν πολεμιστή, τὸν Λυαῖο.

Τὸ βυζαντινοπρεπὲς καὶ λαϊκότροπο ὕφος τοῦ Κόντογλου ξένισε τὴν ἐθισμένη στὶς τεχνοτροπίες τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ συρμοῦ κοινωνία, καθὼς δὲν νεωτέριζε ἀκολουθώντας κάποια ἤδη ἀναγνωρισμένη τάση στὸ Παρίσι, ἀλλὰ ἀντίθετα καινοτομοῦσε ἀναπλάθοντας δημιουργικὰ στοιχεῖα παραδοσιακῆς τέχνης σὲ ἔργα κοσμικοῦ περιεχομένου, προτείνοντας τὴν ἐπιστροφὴ σὲ μιὰ «ξεχασμένη» κοσμοθεωρία.

Η Κυριακή τῆς ᾿Ορθοδοξίας, καθιερώθηκε νὰ γιορτάζεται ἀπὸ τὴν ᾿Εκκλησία μας μὲ τὴν ἀναστήλωση τῶν εἰκόνων καὶ τὴν νίκη τῆς εὐσέβειας καταπάνω στοὺς εἰκονομάχους. Οἱ εἰκονομάχοι ἤτανε οἱ νεωτεριστὲς ἐκεινοῦ τοῦ καιροῦ, ποὺ ἀρχίσανε ἀπὸ τὴν κατάργηση τῆς εἰκονογραφίας, γιὰ νὰ προχωρήσουν, σιγὰ-σιγά, ὅπως συνηθίζουν πάντα οἱ τέτοιοι, καὶ σὲ ἄλλες καταλυτικὲς μεταρρυθμίσεις, ὥς ποὺ νὰ μὴν ἀφήσουν τίποτα ἀπείραχτο στὴν᾿Ορθοδοξία. ῾Η εἰκόνα στάθηκε τὸ σύμβολο τῆς ᾿Ορθοδοξίας καὶ γιὰ τὶς εἰκόνες βρισκότανε σὲ ἀναταραχὴ τὸ Βυζάντιο, σὲ ἐμφύλιο πόλεμο, ἐπὶ 116 χρόνια. Στὰ 787 μ.Χ. ἔγινε ἡ ἐν Νικαίᾳ Ζʹ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος, ποὺ ἐκήρυξε τὴν ἀναστήλωση τῶν εἰκόνων κ᾿ ἔβαλε τέλος στὴν εἰκονομαχία ποὺ εἶχε ἀρχίσει ἀπὸ τὰ 726, ἐπὶ Λέοντος τοῦ ᾿Ισαύρου. ᾿Αλλά, κ᾿ ὕστερα ἀπὸ τὴν Ζʹ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, ξαναζωντάνεψε ἡ εἰκονομαχία, ὥς ποὺ ἔγινε ἄλλη σύνοδος στὴν Κωνσταντινούπολη, στὰ 842, κι᾿ αὐτὴ ἐπικύρωσε τὴν Ζʹ Οἰκουμ. Σύνοδο, κ᾿ ἔτσι ἔπαψε ἐκείνη ἡ μανία τῆς εἰκονομαχίας. Αἰτία ἀπ᾿ ὅπου προέρχεται κάθε αἵρεση καὶ νεωτερισμὸς στὴ θρησκεία, εἶναι ἡ ἀπιστία κι᾿ ὁ ὀρθολογισμός. Γι᾿ αὐτὸ κ᾿ οἱ εἰκονομάχοι ἤτανε ἄνθρωποι μὲ ψυχρὴ ψυχή, ἄπιστοι, ἀλαζόνες, ματαιόδοξοι, στερημένοι ἀπὸ πνευματικὸ βάθος, καὶ σπρωγμένοι, σὲ ὅ,τι κάνανε ἀπὸ πολιτικοὺς κι᾿ ἄλλους παρόμοιους ἀντιπνευματικοὺς σκοπούς.

Το ακόλουθο κείμενο το οποίο παρατίθεται αυτούσιο αποτελεί μοναδική ευκαιρία για περισυλλογή – προβληματισμό αλλά και κατάνυξη ενόψει των Χριστουγέννων.

Οι Χριστιανοί βάζουν τον Σταυρόν πανταχού, εις τους τρούλλους και εις τα κωδωνοστάσια των εκκλησιών, εις τους τάφους, εις τας οικοδομάς, εις τας σημαίας, εις τα κατάρτια των πλοίων, εις μέρη υψηλά δια να φαίνεται μακρόθεν, εις τα στολίδια των γυναικών, εις τα ψωμιά, εις τας κρήνας. Οι παλαιοί έκαμναν συχνά το σημείον του σταυρού. Εις τα μέρη της Βιθυνίας, κοντά εις μίαν λίμνην λεγομένην Μανιάζ-γκιόλ, είδα κάποιους ψαράδες Ρώσσους τους οποίους λέγουν Καζάκους. Αυτοί σταυροκοπούνται εις πάσαν περίστασιν, εις την τράπεζαν, οσάκις πίνουν νερόν, οσάκις πταρνίζονται, οσάκις χασμώνται, οσάκις βήχουν, οσάκις αρχίζουν κάποιαν εργασίαν ή την τελειώνουν, οσάκις καθίσουν οσάκις σηκωθούν.

Η Γέννηση τοῦ Χριστοῦ γιορτάζεται ἀπὸ τὴν ῾Αγία ᾿Ορθόδοξο ᾿Εκκλησία δοξολογικὰ καὶ συνάμα κατανυκτικά. ῾Η ἡδυμελὴς ὑμνογραφία καὶ ἡ εἰρηνόχυτη εἰκονογραφία μὲ θαυμαστὸ τρόπο ἐκφράζουν τὸ μέγα γεγονός. Μέσα στὸ χῶρο τῆς ᾿Εκκλησίας ὁ ᾿Ορθόδοξος Χριστιανὸς ζεῖ τὸ Μυστήριο τῆς Σαρκώσεως μὲ τὶς αἰσθήσεις του, ποὺ μεταμορφώνονται γιὰ νὰ γίνουν μέσα ἐπικοινωνίας μὲ τὸ ἄρρητο. Προσκυνώντας τὴν εἰκόνα τῆς Γεννήσεως ἀνταποκρίνεται στὸ κέλευσμα τῆς ψαλμωδίας «δεῦτε ἴδωμεν πιστοὶ» καὶ «βλέπει» μὲ τὰ μάτια του τὴν θεολογία τῆς Σαρκώσεως αἰσθανόμενος τὴν εὐφροσύνη τῆς θείας συγκαταβάσεως καὶ κενώσεως.

Τὸ πνευματικὸ μεγαλεῖο, τὸ μυστικὸ βάθος καὶ τὸ αἰσθητικὸ κάλλος τῆς ᾿Ορθοδόξου τέχνης συνεργοῦν στὴ μετοχὴ τοῦ πιστοῦ στὸ καλοάγγελτο γεγονὸς τῆς ᾿Ενανθρώπησης.

Για να μην πάρω τους πολύ παληούς, παίρνω δυο τρεις από εκείνους πού αγωνισθήκανε για την ελευθερία της Ελλάδας, πού όποτε μιλάνε για τη λευτεριά, μιλάνε και για τη θρησκεία.

Ο Ρήγας Φεραίος λέγει: «Να κάνουμε τον όρκο απάνω στο Σταυρό». Ένας άλλος ποιητής γράφει: «Για της πατρίδας την ελευθερία για του Χρίστου την πίστη την αγία γι’ αυτά τα δύο πολεμώ, μ’ αυτά να ζήσω επιθυμώ κι αν δεν τα αποχτήσω τι μ’ ωφελεί να ζήσω;».

Του Σολωμού η ψυχή είναι θρεμμένη με τη θρησκεία, γι’ αυτό μοσκοβολούνε τα ποιήματα του από δαύτη. Κι αυτή τη μοσκοβολιά τη νιώθει κανένας στην Ημέρα της Λαμπρής, στη Δέηση της Μαρίας, στη Φαρμακωμένη, Εις Μοναχήν, στον Ύμνο της Ελευθερίας, στο Διάλογο και σε πολλά άλλα.

……..ένα πρωτοχρονιάτικο διήγημα

Κάθε χρόνο ο Άγιος Βασίλης τις παραμονές της Πρωτοχρονιάς γυρίζει από χώρα σε χώρα κι από χωριό σε χωριό και χτυπά τις πόρτες για να δει ποιος θα τον δεχτεί με καθαρή καρδιά. Μια χρονιά λοιπόν, πήρε το ραβδί του και τράβηξε. Ήτανε σαν καλόγερος ασκητής, ντυμένος με κάτι μπαλωμένα παλιόρασα, με χοντροπάπουτσα στα ποδάρια του και μ’ ένα ταγάρι περασμένο στον ώμο του. Γι αυτό τον παίρνανε για διακονιάρη και δεν τ’ ανοίγανε την πόρτα. Ο Άγιος Βασίλης έφευγε λυπημένος, γιατί έβλεπε την απονιά των ανθρώπων και συλλογιζότανε τους φτωχούς που διακονεύουνε, επειδής έχουνε ανάγκη, μ’ όλο που αυτός ο ίδιος δεν είχε ανάγκη από κανέναν, κι ούτε πεινούσε, ούτε κρύωνε.

Χριστούγεννα παραμονές. Χριστούγεννα καὶ χιονιᾶς πάντα πᾶνε μαζί. Μὰ ἐκείνη τὴ χρονιὰ οἱ καιροὶ ἤτανε φουρτουνιασμένοι παρὰ φύση. Χιόνι δὲν ἔρριχνε. Μοναχὰ ποὺ ἡ ἀτμόσφαιρα ἤτανε θυμωμένη, καὶ φυσούσανε σκληροὶ βοριάδες μὲ χιονόνερο καὶ μ᾿ ἀστραπές. Καμμιὰ βδομάδα ὁ καιρὸς καλωσύνεψε καὶ φυσοῦσε μία τραμουντάνα ποὺ ἀρμενιζότανε. Μὰ τὴν παραμονὴ τὰ κατσούφιασε. Τὴν παραμονὴ ἀπὸ τὸ πρωΐ ὁ οὐρανὸς ἤτανε μαῦρος σὰν μολύβι, κ᾿ ἔπιασε κ᾿ ἔρριχνε βελονιαστὸ χιονόνερο.

Ἡ Παναγία εἶναι τὸ πνευματικὸ στόλισμα τῆς ὀρθοδοξίας. Γιὰ μᾶς τοὺς Ἕλληνες εἶναι ἡ πονεμένη μητέρα, ἡ παρηγορήτρια κ᾿ ἡ προστάτρια, ποὺ μᾶς παραστέκεται σὲ κάθε περίσταση. Σὲ κάθε μέρος τῆς Ἑλλάδας εἶναι χτισμένες ἀμέτρητες ἐκκλησιὲς καὶ μοναστήρια, παλάτια αὐτηνῆς τῆς ταπεινῆς βασίλισσας, κι᾿ ἕνα σωρὸ ρημοκλήσια, μέσα στὰ βουνά, στοὺς κάμπους καὶ στὰ νησιά, μοσκοβολημένα ἀπὸ τὴν παρθενικὴ καὶ πνευματικὴ εὐωδία της. Μέσα στὸ καθένα ἀπ᾿ αὐτὰ βρίσκεται τὸ παληὸ καὶ σεβάσμιο εἰκόνισμά της μὲ τὸ μελαχροινὸ καὶ χρυσοκέρινο πρόσωπό της, ποὺ τὸ βρέχουνε ὁλοένα τὰ δάκρυα τοῦ βασανισμένου λαοῦ μας, γιατὶ δὲν ἔχουμε ἄλλη νὰ μᾶς βοηθήσει, παρεκτὸς ἀπὸ τὴν Παναγία, «ἄλλην γὰρ οὐκ ἔχομεν ἁμαρτωλοὶ πρὸς Θεὸν ἐν κινδύνοις καὶ θλίψεσιν ἀεὶ μεσιτείαν, οἱ κατακαμπτόμενοι ὑπὸ πταισμάτων πολλῶν».

Κείμενο του Ορθοδόξου συγγραφέως και ομολογητού Φώτη Κόντογλου. Αν και γραμμένο μισόν αιώνα πριν και αναφέρεται στα τότε γεγονότα, όμως είναι άκρως και δραματικά ΕΠΙΚΑΙΡΟ. Ίσως διότι πάντοτε η προδοσία θα είναι το ίδιο δαιμονική ενώ η Ομολογία το ίδιο Θεοδίδακτη.

«Ως εμψύχω Θεού κιβωτώ ψαυέτω μηδαμώς χειρ αμυήτων. χείλη δε πιστών τη Θεοτόκω ασιγήτως φωνήν του αγγέλου αναμέλποντα, εν αγαλλιάσει βοάτω: Όντως ανωτέρα πάντων υπάρχεις, Παρθένε αγνή». «Εσένα που είσαι ζωντανή κιβωτός του Θεού, ας μη σε αγγίζει ολότελα χέρι άπιστο, αλλά χείλια πιστά ας ψάλλουνε δίχως να σωπάσουνε τη φωνή του αγγέλου (ο υμνωδός θέλει να πει τη φωνή του αρχαγγέλου Γαβριήλ, που είπε «ευλογημένη συ εν γυναιξί») κι ας κράζουνε: «Αληθινά, είσαι ανώτερη απ’ όλα Παρθένε αγνή».

Ἡ πίστη τοῦ χριστιανοῦ δοκιμάζεται μὲ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ σὰν τὸ χρυσάφι στὸ χωνευτήρι. Ἀπ᾿ ὅλο τὸ Εὐαγγέλιο ἡ Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ εἶναι τὸ πλέον ἀπίστευτο πράγμα, ὁλότελα ἀπαράδεκτο ἀπὸ τὸ λογικό μας, ἀληθινὸ μαρτύριο γιὰ δαῦτο.

Ἐκεῖνοι οἱ ἁπλοϊκοὶ ἄνθρωποι, ἐκεῖνα τὰ ἀγράμματα γεροντάκια καὶ οἱ γριοῦλες, ποὺ τὴν Σαρακοστὴ καὶ τὴν Μεγάλη Βδομάδα βρίσκονται ὅλη μέρα στὴν ἐκκλησία, ζήσανε ἀπὸ τὰ μικρά τους χρόνια ἐν παιδείᾳ καὶ νουθεσίᾳ Κυρίου καὶ καταλάβανε αὐτὸ τὸ χαροποιὸν πένθος, ποὺ δὲν τὸ καταλάβανε, ἀλοίμονο, οἱ σπουδασμένοι μας, ποὺ θέλουνε νὰ τοὺς διδάξουνε, ἀντὶ νὰ διδαχθοῦνε ἀπ᾿ αυτούς.