Η ξυήλη ή στην δωρική διάλεκτο ξυάλη, απετέλεσε επί δεκαετίες πραγματικό αίνιγμα όσον αφορά στον οπλισμό των Σπαρτιατών. Το ερώτημα που προκύπτει είναι το εξής: ήταν η ξυήλη, όπλο που χρησιμοποιείτο από τους Σπαρτιάτες οπλίτες και κυρίως από τους «όμοιους», ή απλώς κάποιο εργαλείο;
To gladius (από αυτό προέρχεται και η λατινογενής gladiator) έχει μια ενδιαφέρουσα ιστορία με πολλές διακυμάνσεις. Ο Πολύβιος ισχυρίζεται ότι οι Ρωμαίοι «έκλεψαν» τον σχεδιασμό από τους Ισπανούς. Υπάρχουν στοιχεία που αφορούν στην χρήση του το 380 π.Χ και γνωρίζουμε ότι αντεκαταστάθη το 200 μ.Χ αλλά στο μεσοδιάστημα θεωρείοτ το σημαντικότερο όπλο των Ρωμαϊκών λεγεώνων.