εξώφυλλο: Προτομή του Μινώταυρου από σύνθεση η οποία απεικονίζει τον Θησέα και τον Μινώταυρο. Ρωμαϊκό αντίγραφο από την χαμένη ομάδα αγαλματιδίων του Μύρωνα . Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα. Marsyas [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons

copyright © μετάφραση – επιμέλεια Χείλων

O Μινώταυρος ήταν τέρας του Κρητικού κύκλου της Ελληνικής μυθολογίας το οποίο διέθετε σώμα ανθρώπου, κεφάλι και ουρά ταύρου και κατοικούσε στον Λαβύρινθο, στα υπόγεια των ανακτόρων της Κνωσσού. Ενίοτε απεικονίζεται ως ταύρος με σώμα ανθρώπου, κατ’ αντιστοιχία με τον Κένταυρο.

Καταγωγή

Ο βασιλέας της Κρήτης Μίνωας ήταν γιος του Δία και της Ευρώπης. Μετά την αρπαγή της Ευρώπης από την Συρία ο Δίας την μετέφερε στην Κρήτη όπου απέκτησε μαζί της τρεις γιούς, τον Μίνωα, τον Ραδάμανθυ και τον Σαρπηδόνα. Η Ευρώπη και τα τρία αγόρια βρήκαν άσυλο στην αυλή του βασιλέα της Κρήτης Αστέριου, ο οποίος τελικά παντρεύτηκε την Ευρώπη και υιοθέτησε τους γιούς της.

Ο Μίνωας παντρεύτηκε την Πασιφάη και μαζί της απέκτησε τέσσερις γιούς, τον Ανδρόγεω, τον Δευκαλίωνα, τον Γλαύκο και τον Κατρέα και τέσσερις κόρες, την Ακάλλη ή Ακαλλίδα, την Αριάδνη, την Φαίδρα και την Ξενοδίκη.

Μετά το θάνατο του Αστέριου ο Μίνωας διεκδίκησε τον θρόνο έναντι των αδελφών του ισχυριζόμενος ότι είχε την εύνοια των θεών και θα ικανοποιούσαν κάθε επιθυμία του. Κατόπιν έκανε θυσία στον Ποσειδώνα ζητώντας να βγει από την θάλασσα ένας Λευκός Ταύρος (Κρητικός ταύρος) δεσμευόμενος ότι θα τον θυσίαζε. Επειδή όμως θαμπώθηκε από την ομορφιά του ζώου απέφυγε να τηρήσει την υπόσχεσή του και στην θέση του θυσίασε έναν άλλο ταύρο, ελπίζοντας ότι θα ξεγελάσει τον θεό της θάλασσας.

Ο Ποσειδώνας αντελήφθη την απάτη και σε συνεργασία με την θεά Αφροδίτη καταράστηκε την σύζυγο του Μίνωα να ερωτευτεί τον ταύρο. Η Πασιφάη θέλοντας να ικανοποιήσει το πάθος της ζήτησε βοήθεια από τον Δαίδαλο ο οποίος κατασκεύασε ένα κενό ομοίωμα αγελάδας, όπου εισήλθε η Πασιφάη με αποτέλεσμα να ξεγελαστεί ο ταύρος και να ζευγαρώσει μαζί της. Από την συνεύρεση αυτή γεννήθηκε ο Μινώταυρος.

Οργισθεὶς δὲ αυτώ Ποσειδών ότι μη κατέθυσε τὸν ταύρον, τούτον μὲν εξηγρίωσε, Πασιφάην δὲ ελθείν εις επιθυμίαν αυτού παρεσκεύασεν.η δὲ ερασθείσα τού ταύρου συνεργὸν λαμβάνει Δαίδαλον, ος ην αρχιτέκτων, πεφευγώς εξ Αθηνών επὶ φόνω. ούτος ξύλινην βούν ἐπὶ τροχών κατασκευάσας, καὶ ταύτην λαβών καὶ κοιλάνας ένδοθεν, εκδείρας τε βούν την δορὰν περιέρραψε, καὶ θεὶς έν ώπερ είθιστο ο ταύρος λειμωνι βόσκεσθαι, την Πασιφάην ενεβίβασεν. ἐλθών δὲ ο ταύρος ως αληθινή βοΐ συνῆλθεν. η δὲ Αστέριον εγέννησε τὸν κληθέντα Μινώταυρον. ούτος είχε ταύρου πρόσωπον, τὰ δὲ λοιπὰ ανδρός Μίνως δὲ έν τω λαβυρίνθω κατά τινας χρησμοὺς κατακλείσας αὐτὸν εφύλαττεν. ην δὲ ο λαβύρινθος, ον Δαίδαλος κατεσκεύασεν, οίκημα καμπαίς πολυπλόκοις πλανών την έξοδον. τὰ μὲν ουν περὶ Μινωταύρου καὶ Ανδρόγεω καὶ Φαίδρας καὶ Αριάδνης ἐν τοις περὶ Θησέως ύστερον ερούμεν. (Απολλόδωρος «Βιβλιοθήκη» Γ 1.4)

Ο Μινώταυρος μεγαλώνοντας ανέπτυξε μια αφύσικη όρεξη η οποία μπορούσε να κορεσθεί μόνο με ανθρώπινη σάρκα, οπότε ο Μίνωας μετά από χρησμό του Μαντείου των Δελφών, ζήτησε από τον Δαίδαλο να κατασκευάσει ένα κτίσμα ώστε να απομονωθεί το τέρας και αυτός κατασκεύασε στα υπόγεια των ανακτόρων της Κνωσσού τον Λαβύρινθο που ήταν μια σύνθετη και περίπλοκη οικοδομική κατασκευή, όπου η είσοδος ήταν εύκολη, αλλά η έξοδος ήταν δύσκολη έως αδύνατη.

Η ονομασία (Μινώταυρος = Μίνως+ταύρος) είναι περιγραφική και προήλθε από το όνομα του βασιλέα και την όψη του πλάσματος, αλλά στην Κρήτη ήταν γνωστό με την ονομασία Αστερίων ή Αστέριος παραπέμποντας στον προηγούμενο βασιλέα και θετό πατέρα του Μίνωα.

Σύμφωνα με άλλη εκδοχή ο Μινώταυρος ήταν γιος του στρατηγού Ταύρου ο οποίος βοήθησε τον Μίνωα να αναλάβει την εξουσία. Το παιδί ονομάστηκε Αστέριος αλλά επειδή έμοιαζε του Ταύρου, μετονομάστηκε Μινώταυρος. Λέγεται επίσης ότι δεν κλείστηκε στον Λαβύρινθο αλλά έζησε αρχικά στα βουνά ή έγινε στρατηγός που μαζί με άλλους Κρήτες ακολούθησε τον Διόνυσο στις Ινδίες (Μεγασθένης «Ινδικά»). Κατόπιν πήγε στους Μασσαγέτες, κοντά στον ποταμό Φάση, όπου σκοτώθηκε και για να τον τιμήσουν ονόμασαν Ταυρίδα ένα τμήμα της Κολχίδας.

Ο θάνατος του Μινώταυρου

Μεταξύ των γιών του Μίνωα ο Ανδρόγεως ήταν ο πιο ρωμαλέος και αφοσιώθηκε στον αθλητισμό συμμετέχοντας στους «Παναθηναϊκούς Αγώνες», όπου νίκησε όλους τους συναθλητές του. Όμως ο Αιγέας βασιλέας των Αθηνών και πατέρας του Θησέα, φοβούμενος την φιλία που αναπτύχθηκε μεταξύ του μελλοντικού βασιλέα της Κρήτης και των Παλλαντιδών που ήσαν αντίζηλοι του Αιγέα, έστειλε τον Ανδρόγεω εναντίον του Μαραθώνιου Ταύρου, οπότε το θηρίο σκότωσε τον πρίγκηπα της Κρήτης. Μια άλλη εκδοχή υποστηρίζει ότι τον σκότωσαν σε ενέδρα οι ανταγωνιστές του, ενώ πήγαινε στη Θήβα για να συμμετάσχει στους αγώνες του Λαΐου.

Μόλις ο Μίνωας πληροφορήθηκε τον θάνατο του παιδιού του, θέλοντας να εκδικηθεί, εξεστράτευσε κατά των Αθηνών. Αρχικά κυρίευσε τα Μέγαρα και στη συνέχεια άρχισε να πολιορκεί την Αθήνα την οποία κυρίευσε κατόπιν παρέμβασης του Δία που έστειλε λοιμό στην πόλη. Όταν οι Αθηναίοι ρώτησαν το Μαντείο των Δελφών με ποιο τρόπο μπορούσαν να σωθούν, πήραν την απάντηση ότι έπρεπε να αποδεχθούν τους όρους του Μίνωα, ο οποίος όρισε κάθε εννέα χρόνια, εφτά αγόρια και εφτά κορίτσια, να μεταβαίνουν στην Κρήτη ως τροφή για τον Μινώταυρο για όσο καιρό ζούσε το τέρας.

Την τρίτη φορά που οι Αθηναίοι έπρεπε να καταβάλουν τον φόρο, επειδή ήταν δυσαρεστημένοι με τον Αιγέα, ο γιος του Θησέας ζήτησε ο ίδιος να σταλεί στο νησί, ώστε να κατευνάσει τα πλήθη και να θέσει τέλος στον φόρο αίματος, παίρνοντας την θέση ενός από τους επτά νέους αποπλέοντας από το Φάληρο στις αρχές του μήνα Μουνιχιώνα (σημερινός Μάρτιος). Καταπλέοντας στην Κρήτη γνώρισε την κόρη του Μίνωα, την Αριάδνη η οποία τον ερωτεύτηκε και του ζήτησε να υποσχεθεί ότι θα την έπαιρνε στην πατρίδα του και θα την νυμφευόταν. Κατόπιν του έδωσε ένα κουβάρι κλωστή, τον γνωστό «Μίτο της Αριάδνης», ώστε όταν ο Θησέας έμπαινε στον λαβύρινθο να το ξετυλίγει, για να μπορέσει αφού σκοτώσει τον Μινώταυρο, να βρει την έξοδο. Πράγματι, ο ήρωας αφού στερέωσε την μία άκρη στην είσοδο του δαιδαλώδους οικήματος, σκότωσε το τέρας και τυλίγοντας τον μίτο κατάφερε να βγει από τον Λαβύρινθο. Εκμεταλλευόμενοι το σκοτάδι της νύχτας, ο Θησέας, η Αριάδνη και οι υπόλοιποι νέοι δραπέτευσαν στο λιμάνι και επιβιβάστηκαν στο πλοίο για να επιστρέψουν στην Αθήνα.

Ο ίδιος επέστρεψε στην Αθήνα και τέλεσε τον αγώνα των Παναθηναίων, στον οποίο ο γιος του Μίνωα Ανδρόγεως τους νίκησε όλους. Ο Αιγέας τον έστειλε εναντίον του ταύρου του Μαραθώνα, από τον οποίο σκοτώθηκε. Κάποιοι πάλι λένε ότι πηγαίνοντας στη Θήβα, για να πάρει μέρος στους αγώνες του Λάιου, οι συναγωνιστές του έστησαν ενέδρα, επειδή τον ζήλευαν και τον σκότωσαν. Ο Μίνωας, στον οποίο έφτασε το μήνυμα του θανάτου την ώρα που θυσίαζε στην Πάρο για τις Χάριτες, πέταξε από το κεφάλι του το στεφάνι και σταμάτησε τον αυλό, όμως τέλεσε τη θυσία όπως έπρεπε· γι’ αυτό ακόμη και σήμερα θυσιάζουν στις Χάριτες χωρίς αυλούς και στεφάνια. Ύστερα από λίγο καιρό, επειδή ήταν θαλασσοκράτορας, πολέμησε με στόλο εναντίον της Αθήνας και κυρίευσε τα Μέγαρα, που είχαν τότε βασιλιά τον Νίσο, και σκότωσε τον Μεγαρέα, γιο του Ιππομένη από την Ογχηστό, που είχε έρθει σύμμαχος του Νίσου. Πέθανε και ο Νίσος με προδοσία της κόρης του. Αυτός δηλαδή είχε στην κορυφή του κεφαλιού μια πορφυρή τρίχα που αν του την ξερίζωναν υπήρχε χρησμός ότι θα πεθάνει· αλλά η κόρη του, η Σκύλλα, επειδή ερωτεύτηκε τον Μίνωα, του έβγαλε την τρίχα. Όταν ο Μίνωας κυρίευσε τα Μέγαρα, έδεσε την κόρη από τα πόδια στην πρύμνη και την έπνιξε στη θάλασσα.

Και επειδή ο πόλεμος τραβούσε σε μάκρος, μη μπορώντας να καταλάβει την Αθήνα, προσευχήθηκε στον Δία να εκδικηθεί τους Αθηναίους. Και καθώς έπεσε στην πόλη πείνα και αρρώστια, αρχικά οι Αθηναίοι, ακολουθώντας έναν παλιό χρησμό, έσφαξαν στον τάφο του Κύκλωπα Γεραίστου τις κόρες του Υάκινθου, την Ανθηίδα, την Αιγληίδα, τη Λυταία και την Ορθαία· πατέρας τους ήταν ο Υάκινθος που είχε έλθει από τη Σπάρτη και κατοικούσε στην Αθήνα. Επειδή όμως δεν είδαν κανένα όφελος από τη θυσία, ζήτησαν χρησμό πώς θα γλιτώσουν. Και ο θεός τους απάντησε να ικανοποιήσουν κάθε αίτημα που θα πρόβαλλε ο Μίνωας. Έστειλαν λοιπόν ανθρώπους στον Μίνωα ότι του έδιναν το δικαίωμα να ζητήσει την ικανοποίηση που ήθελε. Και ο Μίνωας αξίωσε να στέλνουν άοπλους επτά νέους και άλλες τόσες νέες τροφή στον Μινώταυρο. (Απολλόδωρος 23.209-213)

Ιστορική απήχηση

Ο μύθος του Μινώταυρου απέκτησε ιστορική διαχρονικότητα και ενέπνευσε πολλούς σύγχρονους συγγραφείς και καλλιτέχνες. Ενδεικτικά, εμφανίζεται στην «Κόλαση» του Δάντη όταν ο Βιργίλιος καθοδηγεί τον Δάντη ενώ ετοιμάζονται να εισέλθουν στον έβδομο κύκλο της κόλασης. Ο Μινώταυρος αναφέρεται σε έργα του Βοκάκιου και του Ντάντε Γκάμπριελ Ροσέτι, ενώ ο Πικάσο, ο Νταλί και ο Ριβέρα απεικόνισαν το τέρας σε σουρεαλιστικά έργα τέχνης.

Πηγές

Απολλόδωρος «Βιβλιοθήκη» Γ.1.4

Παυσανίας «Περιγραφή της Ελλάδος» 1.27

Στράβων «Γεωγραφία» 10.4.8

Διόδωρος Σικελιώτης «Βιβλιοθήκη Ιστορίας» 4. 77. 1

http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/mythology/lexicon/crete/page_014.html