εξώφυλλο: Ετρουσκική τοιχογραφία_ Χορευτές από την Νεκρόπολη της Ταρκυνίας

copyright © γράφει ο Χείλων

Η ιστορία των Ετρούσκων ή Τυρρηνών είναι εξίσου ενδιαφέρουσα όσο και αινιγματική. Παρόλο που γνωρίζουμε μόνο αποσπάσματα, εντούτοις είναι αξιοσημείωτη, όσον αφορά στα επιτεύγματά τους ως έμποροι, βιοτέχνες και στην επιρροή τους στον Ρωμαϊκό πολιτισμό. Ο αυτοκράτορας Κλαύδιος κατέγραψε την ιστορία τους σε είκοσι τόμους, αλλά δυστυχώς το έργο του δεν διασώθηκε. Εν τω μεταξύ, η ετρουσκική γλώσσα είναι εν μέρει κατανοητή, καθότι εκτός από κάποια αποκωδικοποίηση των ευρημάτων, σε γενικές γραμμές δεν μπορεί να αναγνωσθεί. Παρόλα αυτά τρείς βασιλείς της Ρώμης ήσαν Ετρούσκοι (Lucius Tarquinius Priscus – Servius Tullius – Lucius Tarquinius Superbus).

Τελικά, ο Ετρουσκικός πολιτισμός θα σβήσει εκπληρώνοντας μια ειρωνική προφητεία.

Η περιοχή της Ιταλίας, που σήμερα γνωρίζουμε ως Τοσκάνη αρχικά κατοικήθηκε από τους Βιλανόβα/Villanovan, φυλές της εποχής του σιδήρου που είχαν μεταναστεύσει από τη Βόρεια Ευρώπη. Η περιοχή της Τοσκάνης αναφέρεται ως βόρεια περιοχή των Βιλανόβα αλλά υπήρξε επίσης και μια νότια φατρία που εκτεινόταν πέρα από την Ρώμη στην Καμπάνια. Ο όρος Villanovan προέρχεται από μια ανακάλυψή σε ένα αρχαίο νεκροταφείο κοντά στο Βιλανόβα, οκτώ χιλιόμετρα από την Μπολόνια. Οι Βιλανόβα δεν είχαν ενιαίο πολιτισμό ή κοινωνία, και ήταν περισσότερο μια ομάδα φυλών με κοινά ενδιαφέροντα. Ήταν μεταλλουργοί και αγγειοπλάστες που αποτέφρωναν τους νεκρούς τους και τους έθαβαν σε κωνικούς τάφους. Τα πρώτα στοιχεία των Βιλανόβα χρονολογούνται από την αρχή της Εποχής του Σιδήρου και συνεχίζουν μέχρι το 500 π.Χ. Μέσω των έργων τέχνης, μπορούμε να τεκμηριώσουμε την κοινωνική τους εξέλιξη και την σταδιακή μετάβαση των φυλών σε μια κοινωνικο -οικονομική ιεραρχία.

Περί το 750 π.Χ. μια άλλη φυλή εγκαταστάθηκε στην περιοχή και εκτόπισε τους Βιλανόβα. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι νεόφερτοι ονομάζονταν Ετρούσκοι και ήρθαν από την Μικρά Ασία. Συγκεκριμένα γράφει στα Ιστορικά – βιβλίο 1, κεφάλαιο 94:

«Τα έθιμα των Λυδών (ανατολικά της Ιωνίας στην Μικρά Ασία) είναι παρόμοια των Ελλήνων ………. Ήταν οι πρώτοι άνθρωποι που γνωρίζουμε που επινόησαν και χρησιμοποίησαν το χρυσό και ασημένιο νόμισμα και οι πρώτοι που εθέσπισαν το λιανικό εμπόριο ως τρόπο συναλλαγής…………. Στην εποχή του Άτυος (βασιλέα της Λυδίας) υπήρχε μεγάλη έλλειψη τροφίμων σε όλη την Λυδία. Για ένα διάστημα οι Λυδοί υπέμεναν την έλλειψη επιδεικνύοντας αξιοθαύμαστη υπομονή. Όταν ο λιμός δεν υποχωρούσε φρόντισαν να λάβουν διορθωτικά μέτρα, εκπονώντας εναλλακτικά σχέδια. Αλλά η πείνα δεν υποχωρούσε και αντ’ αυτού έπληγε ακόμη περισσότερους ανθρώπους. Τελικά ο βασιλέας χώρισε τον πληθυσμό σε δύο ομάδες και οργάνωσε κλήρωση, ώστε η μία ομάδα να παραμείνει και η άλλη να εγκαταλείψει τη χώρα.

Ο ίδιος όρισε τον εαυτό του επικεφαλής της ομάδας που θα παρέμενε και τον γιο του οποίου το όνομα ήταν Τυρρηνός επικεφαλής εκείνων που θα έφευγαν. Στη συνέχεια η μία ομάδα, έφυγε από τη χώρα και πήγε στην Σμύρνη, όπου ναυπήγησαν πλοία, στα οποία φόρτωσαν όλα τα αγαθά τους και απέπλευσαν για να αναζητήσουν τα προς το ζην φθάνοντας τελικά στο Ombrici (Umbria Ιταλία) όπου ίδρυσαν πόλεις. Πλέον αποκαλούσαν τους εαυτούς τους Λυδούς, ή Τυρρηνούς, λόγω του ονόματος του γιου του βασιλέα ο οποίος του είχε οδηγήσει εκεί».

Αυτό που διαπιστώνουμε στα αρχαιολογικά ευρήματα είναι η εμφάνιση Ετρουσκικών οικισμών στα σημεία που υπήρχαν οικισμοί των ΒιλανόβαVillanova……………..Ίσως συνυπήρχαν και τελικά συγχωνεύτηκαν σε έναν πολιτισμό. Οι Ρωμαίοι ονόμασαν αυτά τα άτομα Tusci (Τούσκοι) ή Etrusci (Ετρούσκοι) δημιουργώντας την σύνδεση με την περιοχή που αργότερα ονομάστηκε Τοσκάνη.

Οι Ετρούσκοι ήταν αγρότες οι οποίοι αρχικά εξημέρωσαν την άγρια γη της Τοσκάνης για να καλλιεργήσουν το έμμερ/emmer (δίκοκκο σιτάρι) το οποίο ήταν αποφλοιωμένο και ακατάλληλο για την παρασκευή ψωμιού ωσότου να δημιουργήσουν νέες ποικιλίες. Το ελαιόλαδο ήταν άγνωστο στην Ετρουρία μέχρι το 581 π.Χ., αλλά μέχρι τότε έκαναν εισαγωγή από την Ελλάδα. Αρχικά καλλιεργούσαν σταφύλια κρασιού και κατόπιν ελαιόδεντρα. Οι Ετρούσκοι ήταν ειδικευμένοι στην άρδευση και οι σήραγγες που ανακαλύφθηκαν μετά από ανασκαφές, δείχνουν μια οργανωμένη κοινωνία με κεντρική αρχή διοίκησης και ύπαρξη κατασκευαστικής τεχνολογίας.

Παρόλο που η Ιταλία δεν διαθέτει σημαντικά κοιτάσματα μετάλλου, εν τούτοις διαπιστώνεται αξιόλογη δραστηριότητα σε μεταλλικές κατασκευές και οι Ετρούσκοι διαπρέπουν ως μεταλλουργοί. Εξορύσσουν και επεξεργάζονται πολύτιμα μέταλλα, κασσίτερο προκειμένου να παράγουν μπρούντζο και σίδηρο για διάφορες κατασκευές.

Κοσμήματα και αντικείμενα μεταλλοτεχνίας γίνονται στοιχεία του εμπορίου των Ετρούσκων οι οποίοι αναπτύσσουν σημαντικό εμπορικό στόλο. Όντας σύμμαχοι των Καρχηδονίων, κάνουν εμπόριο σε όλη τη Μεσόγειο περιλαμβανομένων της Νότιας Γαλλίας και Ισπανίας.

Η Ταρκινία/Tarquinia ή Tarch(u)na (Tarquinnii) ήταν ίσως η πιο πλούσια και πιο γνωστή από τις πόλεις των Ετρούσκων. Στην ακμή του 650-500 π.Χ., η Ταρκινία ήταν το κέντρο παραγωγής χαλκού στην Ετρουρία. Στα αρχαιολογικά ευρήματα της πόλης διαπιστώνουμε μια κουλτούρα με συνεχώς εξελισσόμενη εκλέπτυνση. Οι νεκροί αποτεφρώνονταν και εθάβοντο σε ζωγραφισμένους αμφορείς, ναοί χτίζονταν και υπήρχε έντονη κοινωνική – πολιτιστική δραστηριότητα στην τέχνη, στις δεξιώσεις, στον χορό, στον αθλητισμό, στις αρματοδρομίες και το κυνήγι. Διαπιστώνουμε επίσης, ένα πρώιμο πολιτικό σύστημα που αποτελείται από φυλές, αποτελώντας προοίμιο της Δημοκρατίας.

Στην αρχαία Ρώμη παρόλο που υπήρχαν καταβολές Villanovan, δεν υπήρξε ανάλογη συγχώνευση με τους Ετρούσκους. Υπαίτιος γι’ αυτό ήταν η ανεξάρτητη φύση των ιθαγενών Λατίνων η οποία ήταν υπεύθυνη για τον αποκλεισμό της αφομοίωσης με τον Ετρουσκικό πολιτισμό. Τελικά οι Ετρούσκοι θα «αποικίσουν» τη Ρώμη, χωρίς αυτό να οφείλεται σε κάποιου είδους σταδιακή ανάμειξη των πολιτισμών. Πριν από την άφιξή τους, οι Λατίνοι ήταν κυρίως ποιμενικός λαός. Οι Ετρούσκοι τους επηρέασαν να γίνουν πιο εμπορικοί (ίσως συνέβαλλαν σε αυτό και οι Έλληνες στην Καμπανία). Το τελικό αποτέλεσμα ήταν να «φωτιστούν» και να ανθήσει ο Λατινικός πολιτισμός. Στη Ρώμη, η Ετρουσκική επίδραση ήταν εμφανής παντού – από τους ναούς μέχρι το εξελισσόμενο πολιτικό σύστημα.

Ιστορικά, η Ετρουρία απαρτιζόταν από μια συμμαχία ελεύθερων, ανεξάρτητων πόλεων-κρατών. Παρά το γεγονός ότι είχαν κοινά συμφέροντα, οι πόλεις ανταγωνίζονταν μεταξύ τους και πολεμούσαν όταν ήταν απαραίτητο. Ο ηγέτης ήταν ένας πανίσχυρος βασιλέας που ενεργούσε τόσο ως πολιτικός όσο και θρησκευτικός ηγέτης. Δυστυχώς, γνωρίζουμε ελάχιστα από το Ετρουσκικό πολιτικό σύστημα εκτός της περιόδου που απέκτησε επιρροή στην Ρώμη και καταγράφηκε από την ιστορία. Οι τελευταίοι τρεις βασιλείς της Ρώμης ήταν Ετρούσκοι (616-510 π.Χ.), οπότε μπορούμε να διαπιστώσουμε την Ετρουσκική επιρροή στη διαμόρφωση της Ρωμαϊκής κυβέρνησης, η οποία διέφερε από το αρχέτυπο Ετρουσκικό μοντέλο. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, σε όλη τη Μεσόγειο και την Ασία, οι αριστοκρατικές φατρίες είχαν αρχίσει να αποδεσμεύονται από την εξουσία των βασιλέων.

Ο πρώτος Ετρούσκος βασιλέας της Ρώμης, Λούκιος Ταρκίνιος Πρίσκος/Lucius Tarquinius Priscus θέσπισε εκατό νέους γερουσιαστές για να κερδίσει τη λαϊκή υποστήριξη, καθότι ακόμη και σε αυτό το πρώιμο σημείο της Ρωμαϊκής ιστορίας ο βασιλέας δεν ήταν αρκετά ισχυρός ώστε να λειτουργεί ως αυτοκράτορας. Επί βασιλείας του χτίζεται και το πρώτο τείχος γύρω από τη Ρώμη και κατασκευάζονται υπόνομοι πέριξ της αγοράς. Ο διάδοχός του, Σέρβιος Τούλιος/Servius Tullius, διαίρεσε την Ρώμη σε φυλές και πραγματοποίησε για πρώτη φορά απογραφή. Δημιουργεί την Comitia Centuriata/Εκατονταμελή συνέλευση η οποία ήταν σώμα ψηφοφόρων που αποτελείτο από όλους τους άνδρες οι οποίοι υπηρετούσαν στον στρατό και ονομάσθηκε έτσι λόγω του ότι διαιρείτο σε ομάδες των εκατό ατόμων. Το 509 π.Χ., ο τελευταίος Ετρούσκος Ρωμαίος βασιλιάς, Ταρκίνιος ο Υπερήφανος/Tarquinius Superbus, εκδιώκεται και το Ρωμαϊκό πολίτευμα γίνεται Δημοκρατία.

Η επικράτηση της Δημοκρατίας επιτάχυνε την παρακμή των Ετρούσκων. Η πλησιέστερη Ετρουσκική πόλη, Veii, έπεσε στα χέρια των Ρωμαίων το 396 π.Χ. Την ίδια στιγμή, ο βόρειες Ετρουσκικές πόλεις λεηλατήθηκαν από Γαλάτες εισβολείς. Το 273 π.Χ. η Ετρουρία ήταν σταθερά υπό Ρωμαϊκό έλεγχο ως μέλος μιας Λατινικής συνομοσπονδίας. Με την πάροδο του χρόνου οι Ετρούσκοι συνεισφέρουν σε στρατεύματα στο Ρωμαϊκό στρατό και κατά τη διάρκεια του Β’ Καρχηδονιακού πολέμου (218 – 201 π.Χ) συμβάλλουν στην νίκη κατά του Αννίβα. Αργότερα στους εμφύλιους πολέμους υποστηρίζουν τον Καίσαρα με αποτέλεσμα να υποστούν μεγάλες καταστροφές και τελικά να σβήσει ο Ετρουσκικός πολιτισμός.

Στην εισαγωγή του άρθρου γίνεται αναφορά σε μια ειρωνική προφητεία, που προέβλεπε το τέλος του πολιτισμού τους. Οι Ετρούσκοι ήταν πολύ θρήσκοι και σύμφωνα με τον Κικέρωνα ήταν οι πιο θρησκευόμενοι άνθρωποι στον κόσμο. Πίστευαν ότι στην φυλή τους – όπως και σε οποιαδήποτε φυλή – δίδεται από τους θεούς ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα ύπαρξης…………στην περίπτωσή τους 700 έτη.

Ο Ετρουσκικός πολιτισμός ιδρύθηκε περίπου το 750 π.Χ. και μετά από 700 χρόνια είχε σβήσει………επαληθεύοντας την προφητεία.

Το έργο με τίτλο Ετρούσκοι από τον δημιουργό Χείλων διατίθεται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές.