εξώφυλλο: Απεικόνιση της μάχης Αν Ζαλούτ SARJEEL, CC BY-SA 4.0 via Wikimedia Commons

copyright © γράφει ο Χείλων

Κατά καιρούς στην Ασιατική Ιστορία, οι συγκυρίες έφεραν σε σύγκρουση «φαινομενικά αταίριαστους» αντιπάλους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν «η μάχη του ποταμού Ταλάς» το 751 μ.Χ. κατά την οποία αντιπαρατέθηκαν στο σημερινό Κιργιστάν η Κινεζική δυναστεία των Ταγκ με το χαλιφάτο των Αββασιδών και η μάχη της Αν Ζαλούτ/معركة عين جالوت όπου το 1260 οι φαινομενικά ασταμάτητες ορδές των Μογγόλων συγκρούσθηκαν με τον στρατό των Μαμελούκων (στρατιωτικό σώμα αποτελούμενο από δούλους) της Αιγύπτου.

Αυτοκρατορία των Μογγόλων

Το 1206 ο νεαρός Μογγόλος ηγέτης Τεμουτζίν ανακηρύχθηκε άρχοντας όλων των Μογγόλων, με το προσωνύμιο Τζενγκίς Χαν. Μέχρι το 1227 όταν πέθανε, είχε καταφέρει να ελέγχει την Κεντρική Ασία από την ακτή του Ειρηνικού στην Σιβηρία έως την Κασπία θάλασσα.

Μετά τον θάνατό του οι διάδοχοι διαίρεσαν την αυτοκρατορία σε τέσσερα Χανάτα (περιοχές που διοικούνταν από έναν Χαν). Η Κύρια Μογγολία υπό τον Τολούι Χαν – η αυτοκρατορία του Μεγάλου Χαν (μετέπειτα Κινεζική Γιουάν) υπό τον Ογκεντέι Χαν – το Χανάτο της Κεντρικής Ασίας και Περσίας υπό τον Τσαγκατάι Χαν – και το Χανάτο της Χρυσής Ορδής (αργότερα συμπεριέλαβε Ρωσία – Ουγγαρία και Πολωνία) υπό τον Μπατού Χαν.

Έκαστος Χαν όφειλε να επεκτείνει το βασίλειό του και κατά συνέπεια την αυτοκρατορία, κατακτώντας νέα εδάφη, αφού έπρεπε να επαληθεύσουν την προφητεία «ο Τσενγκίς Χαν και οι Μογγόλοι του θα είναι άρχοντες όλων των νομαδικών λαών«

Το 1251 πεθαίνει ο Ογκεντέι Χαν και τον διαδέχεται ο Μόνγκε (εγγονός του Τσενγκίς Χαν) ο οποίος ορίζει τον αδελφό του Χουλαγκού ως υπεύθυνο να ολοκληρώσει την κατάκτηση των υπόλοιπων Ισλαμικών αυτοκρατοριών στην Μέση ανατολή και Βόρεια Αφρική.

Δυναστεία των Μαμελούκων της Αιγύπτου

Την ίδια χρονική περίοδο που οι Μογγόλοι επέκτειναν την αυτοκρατορία τους, ο Ισλαμικός κόσμος πολεμούσε εναντίον των Σταυροφόρων. Ο μουσουλμάνος στρατηγός Σαλαντίν (Salah al-Din) κατακτά το 1169 την Αίγυπτο ιδρύοντας την δυναστεία των Αγιουβιδών (Ayubid Dynasty). Οι δε διάδοχοί του στην προσπάθειά τους να επιβληθούν στηρίζονται στους Μαμελούκους τους οποίους στρατολογούν κατά κόρον.

Οι Μαμελούκοι ήταν επίλεκτο στρατιωτικό σώμα, αποτελούμενο από Μουσουλμάνους στρατιώτες – δούλους οι οποίοι προήρχοντο από την Τουρκία, το Κουρδιστάν, αλλά και Χριστιανούς από περιοχές του Καυκάσου στην νοτιοανατολική Ευρώπη. Οι εν λόγω είτε στρατολογούνταν είτε αγοράζονταν σε νεαρή ηλικία και κατόπιν εκπαιδεύονταν ως στρατιώτες για τον υπόλοιπο βίο τους. Ήταν δε τόσο τιμητική η ιδιότητά τους ώστε ορισμένοι γονείς στην Αίγυπτο ωθούσαν τα παιδιά τους στην δουλεία προκειμένου κάποια στιγμή να γίνουν Μαμελούκοι.

Κατά τη διάρκεια της 7^ης Σταυροφορίας (η οποία κατέληξε στην σύλληψη του Λουδοβίκου ΙΧ της Γαλλίας από τους Αιγυπτίους) οι Μαμελούκοι απέκτησαν πολιτική δύναμη, ώστε το 1250 η χήρα του σουλτάνου Ας – Σαλίχ Αγιούμπ παντρεύτηκε τον Μαμελούκο Εμίρ Αγμπάκ ο οποίος κατόπιν έγινε Σουλτάνος. Αυτό το γεγονός ήταν η αρχή της δυναστείας Μπαχρί η οποία κυβέρνησε την Αίγυπτο μέχρι το 1517.

Το 1260, όταν οι Μογγόλοι άρχισαν να απειλούν την Αίγυπτο, η δυναστεία Μπαχρί διήνυε την τρίτη περίοδο κυριαρχίας με τον σουλτάνο Σαϊφ – αλ – Ντιν Κουτούζ ο οποίος κατ’ ειρωνεία της τύχης, ήταν Τούρκος ο οποίος έγινε Μαμελούκος, αφού προηγουμένως είχε πουληθεί ως δούλος από τους Μογγόλους.

Γεγονότα πριν την σύγκρουση

Η εκστρατεία του Χουλαγκού για να υποτάξει τα Ισλαμικά εδάφη άρχισε με επίθεση στους διαβόητους Ασσασίνους της Περσίας (τάγμα Νιζαριτών Ισμαηλιτών με εξειδίκευση στις δολοφονίες το οποίο έδρασε το χρονικό διάστημα από το 1090 έως το 1265 με αρχηγό τον Χασάν Σαμπάχ και προπύργιο το οχυρό Αλαμούτ στην Περσία). Στις 15 Δεκεμβρίου οι Μογγόλοι καταλαμβάνουν το Αλαμούτ και εξοντώνουν τους Ασσασίνους.

Κατόπιν ο Χουλαγκού επιτίθεται στην καρδιά των Ισλαμικών εδαφών, την Βαγδάτη την οποία πολιορκεί από την 29^η Ιανουαρίου έως την 10^η Φεβρουαρίου του 1258. Εκείνη την περίοδο η Βαγδάτη ήταν η πρωτεύουσα του χαλιφάτου των Αββασιδών (το ίδιο χαλιφάτο που είχε πολεμήσει με τους Κινέζους στην μάχη του Ταλάς ποταμού το 751) και το κέντρο του Μουσουλμανικού κόσμου. Ο χαλίφης δεν αντέδρασε διότι βασιζόταν στην υποστήριξη των Ισλαμικών δυνάμεων, γεγονός όμως που ουδέποτε συνέβη.

Όταν η πόλη κατελήφθη, οι Μογγόλοι την κατέστρεψαν ολοσχερώς, λεηλατώντας και σφάζοντας χιλιάδες κατοίκους και πυρπολώντας την Μεγάλη βιβλιοθήκη της Βαγδάτης. Χαρακτηριστικά…..αφού τύλιξαν τον χαλίφη σε ένα χαλί τον ποδοπάτησαν με τα άλογά τους.

Το 1260 οι Μογγόλοι έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στην Συρία. Μετά από 7 ημέρες πολιορκίας καταλαμβάνουν το Χαλέπι και σφαγιάζουν τον πληθυσμό. Μετά την άλωση και καταστροφή της Βαγδάτης και του Χαλεπίου η Δαμασκός παραδίδεται χωρίς μάχη με αποτέλεσμα το κέντρο του Ισλαμικού κόσμου να μετατοπισθεί νότια του Καΐρου.

Αποτελεί αξιοσημείωτο ιστορικό γεγονός ότι την συγκεκριμένη χρονική περίοδο Μογγόλοι και Μαμελούκοι, ζήτησαν ταυτόχρονα την υποστήριξη των Σταυροφόρων οι οποίοι ήλεγχαν αρκετές παράκτιες περιοχές στους Αγίους Τόπους. Οι Σταυροφόροι εκτιμώντας ότι οι Μογγόλοι αποτελούσαν άμεση απειλή αποφάσισαν να παραμείνουν τυπικά ουδέτεροι, επιτρέποντας όμως σιωπηρά στους Μαμελούκους να διέλθουν από τα εδάφη τους.

Η πρόκληση

Το 1260 ο Χουλαγκού στέλνει δύο απεσταλμένους στο Κάιρο προκειμένου να παραδώσουν μία απειλητική επιστολή στον Μαμελούκο σουλτάνο. Η επιστολή έγραφε: «Στον Κουτούζ τον Μαμελούκο που ετράπη σε φυγή για να γλιτώσει από τα ξίφη μας. Αφού σκεφθείς τι πρόκειται να συμβεί στις υπόλοιπες χώρες……δήλωσε υποταγή σε εμάς. Σίγουρα έχεις ακούσει πως έχουμε μια απέραντη αυτοκρατορία. Έχουμε κατακτήσει απέραντες περιοχές, σφάζοντας τους κατοίκους. Νομίζεις ότι εσύ θα γλιτώσεις; Δεν υπάρχει δρόμος να ξεφύγεις. Τα άλογά μας είναι γρήγορα, τα βέλη μας αιχμηρά, τα ξίφη μας σαν κεραυνός, οι καρδιές μας σκληρές σαν τα βουνά και οι στρατιώτες μας πολυάριθμοι σαν την άμμο».

Σε απάντηση ο Κουτούζ τεμαχίζει στα δύο τους απεσταλμένους και στέλνει τα κεφάλια τους στις πύλες του Καΐρου προκειμένου να τα δουν όλοι. Πιθανώς γνώριζε ότι αυτή ήταν η μεγαλύτερη προσβολή για τους Μογγόλους, οι οποίοι θεωρούσαν ότι οι διπλωματικοί απεσταλμένοι είχαν ασυλία.

Μοιραίο συμβάν

Ενώ οι Μογγόλοι απεσταλμένοι παρέδιδαν το μήνυμα στον Κουτούζ, ο Χουλαγκού πληροφορείται ότι ο πέθανε ο αδελφός του Μόνγκε, βασιλιάς του Μεγάλου Χανάτου. Ο απρόσμενος θάνατος του Μεγάλου Χαν θα πυροδοτούσε έναν «πόλεμο» διαδοχής.

Ο Χουλανγού δεν ενδιαφερόταν προσωπικά για το Μεγάλο Χανάτο, ήθελε όμως να δει τον μικρό του αδελφό να γίνεται Μεγάλος Χαν. Όμως ο αρχηγός του Κύριου Χανάτου Αρικ – Μπόκε, συγκάλεσε μικρό συμβούλιο (Κουριλτάϊ) και αυοανακηρύχθηκε Μεγάλος Χαν. Καθώς ο λαός διασπάστηκε μεταξύ των διεκδικητών, ο Χουλαγκού πήρε τον στρατό που ήταν βόρεια του Αζερμπαϊτζάν, έτοιμος να δώσει μάχη για την διαδοχή εφόσον ήταν αναγκαίο.

Ο Μογγόλος αρχηγός άφησε μόνο 20.000 στρατό υπό την διοίκηση του στρατηγού Κετμπούγκα, να επιτηρεί το μέτωπο της Συρίας – Παλαιστίνης. Διαισθανόμενος την ευκαιρία ο Κουτούζ, συγκεντρώνει αμέσως ισάριθμο στρατό και βαδίζει προς την Παλαιστίνη προκειμένου να συντρίψει τους Μογγόλους.

Η μάχη

Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1260, οι δύο στρατοί συναντήθηκαν στην όαση Αν Ζαλούτ (το μάτι του Γολιάθ) στην κοιλάδα Τζεσρίλ της Παλαιστίνης, Οι Μογγόλοι πλεονεκτούσαν λόγω υψηλού ηθικού – αυτοπεποίθησης και λόγω του ότι είχαν σκληραγωγημένα άλογα, αλλά οι Μαμελούκοι γνώριζαν καλύτερα το πεδίο της μάχης και τα άλογά τους ήταν ταχύτερα. Επίσης οι Μαμελούκοι ανέπτυξαν ένα είδος πυροβόλου όπλου το οποίο τρόμαζε τα άλογα των Μογγόλων (υπήρχε προηγούμενη εμπειρία από τις μάχες με τους Κινέζους, οι οποίοι έκαναν χρήση πυροβόλων όπλων)

Ο Κουτούζ χρησιμοποίησε μια κλασσική τακτική των Μογγόλων……..έστειλε εναντίον τους μια μικρή δύναμη, η οποία κάποια στιγμή άρχισε να υποχωρεί παρασύροντας τους Μογγόλους σε παγίδα. Κατόπιν από τους λόφους η κύρια δύναμη των Μαμελούκων επιτέθηκε εναντίον των Μογγόλων από τρείς πλευρές εγκλωβίζοντάς τους σε διασταυρούμενα πυρά. Οι Μογγόλοι προσπάθησαν να αντεπιτεθούν αλλά πλέον ήταν αργά και άρχισαν να υποχωρούν.

Ο Κετμπούγκα αρνούμενος την ατίμωση πολέμησε μέχρις ότου το άλογό του πληγωμένο από τα πυρά έπεσε καταπλακώνοντάς τον, με αποτέλεσμα να συλληφθεί από τους Μαμελούκους. Όταν τον συνέλαβαν τους είπε: «Αν επιθυμείτε μπορείτε να με σκοτώσετε…….όμως μην αυταπατάσθε από την πρόσκαιρη νίκη σας, διότι μόλις ο Χουλαγκού Χαν πληροφορηθεί τα νέα, η οργή του θα ξεχειλίσει σαν ωκεανός και το έδαφος από το Αζερμπαϊτζάν μέχρι την Αίγυπτο θα τρέμει από τις οπλές των αλόγων των Μογγόλων». Τότε ο Κουτούζ διέταξε να τον αποκεφαλίσουν

Όμως ο Κουτούζ δεν πρόλαβε να επιστρέψει στο Κάιρο θριαμβευτής, διότι κατά την επιστροφή δολοφονήθηκε από ομάδα συνωμοτών με επικεφαλής τον στρατηγό Μπαϊμπάρ.

Γεγονότα μετά την μάχη

Οι Μαμελούκοι υπέστησαν βαριές απώλειες, αλλά σχεδόν όλος ο Μογγολικός στρατός καταστράφηκε. Η μάχη της Αν Ζαλούτ απετέλεσε σοβαρό πλήγμα στην φήμη των Μογγόλων, οι οποίοι έπαψαν πλέον να θεωρούνται ανίκητοι.

Οι Μογγόλοι παρά τις απώλειες δεν παραιτήθηκαν. Ο Χουλαγκού το 1262 επέστρεψε στην Συρία, με σκοπό να εκδικηθεί τον Κετμπούγκα. Όμως ο Μπέρκε Χαν του Χανάτου της Χρυσής Ορδής ο οποίος είχε εξισλαμισθεί εν τω μεταξύ στράφηκε εναντίον του θείου του Χουλαγκού, επιτιθέμενος εναντίον του ως εκδίκηση για την καταστροφή της Βαγδάτης.

Παρόλο που ο πόλεμος εναντίον των Μαμελούκων αποδυνάμωσε τον Χουλαγκού, αυτός συνέχισε να επιτίθεται και το ίδιο έπραξαν και οι διάδοχοί του. Οι Μογγόλοι εκστράτευσαν εναντίον του Καΐρου τα έτη 1281, 1299, 1300, 1303 και 1312. Η μοναδική νίκη τους σημειώθηκε το 1300, αλλά ήταν ασήμαντη. Καθ’ όλη τη διάρκεια των εχθροπραξιών οι αντίπαλοι είχαν επιδοθεί σε παράλληλες επιχειρήσεις κατασκοπείας – ψυχολογικού πολέμου και συμμαχιών ο ένας εναντίον του άλλου.

Τελικά το 1323, καθώς η αυτοκρατορία των Μογγόλων άρχιζε να παρακμάζει, το Χανάτο της Χρυσής Ορδής συμφώνησε σε συνθήκη ειρήνης με τους Μαμελούκους.

Σημείο καμπής

Γιατί οι Μογγόλοι δεν κατόρθωσαν να νικήσουν τους Μαμελούκους ενώ είχαν υποτάξει όλο σχεδόν τον υπόλοιπο κόσμο; Οι ιστορικοί δίνουν ορισμένες απαντήσεις:

Πιθανόν οι εσωτερικές προστριβές & διαμάχες των Μογγόλων τους εμπόδισαν να στείλουν περισσότερες δυνάμεις εναντίον των Αιγυπτίων. Ίσως ο στρατιωτικός επαγγελματισμός και τα εξελιγμένα όπλα των Μαμελούκων τους έδωσαν το πλεονέκτημα (όμως οι Μογγόλοι είχαν νικήσει στο παρελθόν πολύ καλύτερα οργανωμένους στρατούς, όπως τον Κινεζικό).

Η πλέον πιθανή εξήγηση είναι το περιβάλλον της Μέσης Ανατολής. Διότι προκειμένου να έχουν ακμαία άλογα, ικανά να ανταπεξέλθουν σε πολύωρες μάχες και ταυτόχρονα γάλα αλόγου, κρέας και αίμα (τροφή των Μογγόλων) για κάθε στρατιώτη απαιτούντο 6-8 μικρά άλογα δηλαδή συνολικά περισσότερα από 100.000 άλογα.

Επιπλέον η Συρία και η Παλαιστίνη είναι περιοχές με έντονη ξηρασία, οπότε προκειμένου να εξασφαλίσουν νερό και ζωοτροφές οι Μογγόλοι έπρεπε να επιτίθενται μόνο την άνοιξη, όταν υπήρχε γρασίδι, αλλά ακόμη και τότε έπρεπε να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις προκειμένου να βρούνε ικανές ποσότητες να τραφούν τα άλογα το οποίο σήμαινε μεγάλη καταπόνηση.

Αντίθετα οι Μαμελούκοι έχοντας πρόσβαση στις όχθες του Νείλου και τους Αγίους Τόπους είχαν εξασφαλίσει νερό και τροφή (σανό) για τα άλογά τους

Τελικά το γρασίδι σε συνδυασμό με τις εσωτερικές διαμάχες, έσωσαν την τελευταία Ισλαμική δύναμη από τις ορδές των Μογγόλων.

Πηγές – βιβλιογραφία

https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Ain_Jalut

Reuven Amitai-Preiss. Mongols and Mamluks: The Mamluk-Ilkhanid War, 1260-1281, (Cambridge: Cambridge University Press, 1995).

Charles J. Halperin. «The Kipchack Connection: The Ilkhans, the Mamluks and Ayn Jalut,» Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London

John Joseph Saunders. The History of the Mongol Conquests, (Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2001)

Kenneth M. Setton, Robert Lee Wolff, et al. A History of the Crusades: The Later Crusades, 1189-1311, (Madison: University of Wisconsin Press, 2005).

Η δημοσίευση με τίτλο μάχη της Αν Ζαλούτ από τον δημιουργό Χείλων διατίθεται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή 4.0