copyright © μετάφραση επιμέλεια Χείλων

Οι Ναΐτες Ιππότες (γνωστοί και ως Φτωχοί Συστρατιώτες του Χριστού και του Ναού του Σολομώντα) ήταν μοναστική στρατιωτική οργάνωση που σχηματίσθηκε στο τέλος της Πρώτης Σταυροφορίας με αρχική αποστολή την προστασία των Χριστιανών από τους Μουσουλμάνους στους Αγίους Τόπους. 

Οι Ναΐτες πολέμησαν στο πλευρό του βασιλιά Ριχάρδου Ι (Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου) και των λοιπών Σταυροφόρων στις μάχες για τους Αγίους Τόπους. Από τις ταπεινές αρχές παροχής προστασίας στους  προσκυνητές, το Τάγμα των Ιπποτών εξελίχθηκε να απολαμβάνει την υποστήριξη της Αγίας Έδρας και των Ευρωπαϊκών μοναρχιών.

Ιστορικό

Η ιστορία των Ιπποτών του Ναού είναι συνδεδεμένη με τον Κόμητα Ούγο της Καμπανίας (Hugo de la Champagne). Το 1104 ο κόμης επισκέπτεται την Ιερουσαλήμ με μία ακολουθία υποτακτικών σε αυτόν ιπποτών. To 1108 ο κόμης επιστρέφει στην Ευρώπη και το 1114 μεταβαίνει ξανά στην Ιερουσαλήμ συνοδευόμενος από τον υποτακτικό του ιππότη Ούγο ντε Παινς (Hugh of Payn). Άγνωστο παραμένει το αν ο Ούγος ντε Παινς ακολούθησε τον άρχοντά του στο πρώτο ταξίδι. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Βαλδουίνου ΙΙ που στο μεταξύ είχε διαδεχτεί τον Βαλδουίνο Ι στο θρόνο της Ιερουσαλήμ, το 1118 μ.Χ, ο Ούγος  μαζί με οκτώ ιππότες παρουσιάστηκαν στον βασιλέα και του πρότειναν την ίδρυση μίας κοινότητας ιπποτών που θα ακολουθούσε τον κανόνα θρησκευτικού τάγματος και θα αφιερωνόταν στην προστασία των προσκυνητών. Το ίδιο έπραξαν και με τον Πατριάρχη Βαρμούνδο του Πικινί (Warmund de Picquigny) που είχε διαδεχτεί τον Δαϊμβέρτο. Είχαν αποφασίσει να ακολουθήσουν τον Κανόνα του Αγίου Αυγουστίνου (Augustine of Hippo). Η πρόταση έγινε δεκτή από το βασιλιά και τον Πατριάρχη.

Οι 9 ιππότες ήταν οι ακόλουθοι:

Ούγος ντε Παινς (Hugues de Payns)

Γκοντφρουά ντε Σεντ-Ομέρ (Godfroi de Saint-Omer)

Αρσαμπώ ντε Σεντ-Ενιάν (Archambaud de Saint-Aignan)

Παινς ντε Μοντιντιέ (Payns de Montidier)

Ζοφρουά Μπισσώ (Geoffrey Bissot)

Ροσσάλ ή Ρολάντ (Rossal ή Roland)

Άντρέ ντε Μονμπάρντ (André de Montbard)

Γκοντμάρ (Gondemare)

Γκοντφρουά (Godfroi)

Οι εν λόγω ιππότες, την ημέρα των Χριστουγέννων του 1119 μ.Χ. στο ναό του Αγίου Τάφου της Ιερουσαλήμ (Holy Sepulchre) παρουσία του Πατριάρχη ενώνονται με τρεις κλασσικούς μοναστικούς όρκους για πενία, αγνότητα, υποταγή και έναν επιπλέον για την προστασία των προσκυνητών.

Έτσι, λοιπόν, συγκροτείται ο πρώτος πυρήνας του Τάγματος των Φτωχών Ιπποτών του Χριστού τα μέλη του οποίου διαθέτουν ξίφος και πανοπλία. Αρχικά ζούσαν ζητώντας ελεημοσύνη και έγιναν γνωστοί με αυτό το όνομα, επιπλέον δεν φορούσαν κάποια ξεχωριστή ενδυμασία, αλλά απλά ρούχα επαγγέλματος. Ο βασιλιάς Βαλδουίνος ΙΙ και ο Πατριάρχης τους δίνουν αμέσως χρηματική βοήθεια μέσω εκκλησιαστικών εισοδημάτων και τους προσφέρουν κατάλυμα στο Όρος του Ναού και πιο συγκεκριμένα σε ένα τμήμα του παλατιού που είχε φτιάξει ο Βαλδουίνος μέσα στο τέμενος Αλ Ακσά/Al-Aqsa (νότιο τμήμα του Όρους)  όπου εκτιμάται ότι βρίσκονται τα ερείπια του ναού του Σολομώντος. Έτσι, λοιπόν, το πλήρες όνομα διαμορφώνεται: Πτωχοί Συστρατιώτες του Ιησού Χριστού και του Ναού του Σολομώντα/The Poor Fellow-Soldiers of Jesus Christ and the Temple of Solomon. Όσον αφορά στις αρχικές προθέσεις των ιπποτών πιστεύεται ότι ενδέχεται απλώς να επιθυμούσαν την ίδρυση μονής ή αδελφότητας στην Παλαιστίνη. Ο Μιχαήλ της Συρίας, ένας ιστορικός της εποχής υποστηρίζει ότι ο Βαλδουίνος ήταν εκείνος που έπεισε τον Ούγο ντε Παιν και τους άλλους οκτώ να παραμείνουν μάχιμοι ιππότες διότι είχε αντιληφθεί ότι ήταν πολύ δύσκολο να επιβάλει την τάξη στο βασίλειό του.

Κανόνας του Τάγματος

Η περίοδος της μεγάλης ισχύος των Ναϊτών αρχίζει λίγο μετά την ίδρυσή τους όταν αποκτούν την υποστήριξη του Αγίου Βερνάρδου του Κλαιρβώ ο οποίος υπήρξε και ο αναμορφωτής του μοναστικού τάγματος των Κιστερκιανών μοναχών. Ο Άγιος Βερνάρδος όταν αντιλαμβάνεται την ύπαρξη και τις προθέσεις του πρώτου πυρήνα των Ναϊτών διαισθάνεται ότι η ιδέα τους μπορεί να αξιοποιηθεί και έτσι στηρίζει τους 9 πρώτους ιππότες, αναγνωρίζοντάς τους επίσημα ως στρατιωτικό και θρησκευτικό τάγμα και τους μετατρέπει σε Στρατιώτες του Χριστού/Militia Christi. Επίσης, ο Άγιος Βερνάρδος διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη σύνταξη του όρκου που έδιναν όλοι οι Ναΐτες, ο οποίος ονομάστηκε Κανόνας των Ναϊτών. Το 1128 μ.Χ συγκαλεί σύνοδο στην Τρουά της Γαλλίας για να καθορίσει τι ακριβώς είναι αυτοί οι νέοι μοναχοί-στρατιώτες και λίγα χρόνια αργότερα συντάσσει το εγκώμιο αυτών των Στρατιωτών του Χριστού και γράφει τον Κανόνα που αποτελείται από 72 άρθρα, τα οποία περιλαμβάνουν εκτός από τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά που διέπουν το τάγμα και εξαντλητικές λεπτομέρειες που αφορούν στις καθημερινές δραστηριότητες των ιπποτών. Με τον κανόνα αυτό υιοθετείται και το φημισμένο λευκό ράσο, που προερχόταν από τους Κιστερκιανούς μοναχούς, προσθέτοντας σε αυτό έναν κόκκινο σταυρό. Ορισμένες ενδεικτικές υποχρεώσεις για τους ιππότες που περιλαμβάνονται στον κανόνα του τάγματος είναι οι εξής:

• Απαγόρευση συναναστροφής των ιπποτών με αφορισμένους ιππότες, αν όμως ένας από αυτούς έρθει ικέτης στο Ναό οφείλουν να τον δεχθούν Χριστιανικά.
• Η ενδυμασία του τάγματος είναι λευκοί μανδύες, απλοί και χωρίς γούνα, εκτός και αν είναι από αρνί ή κριάρι, απαγορεύονται τα λεπτά υποδήματα με τις ανασηκωμένες μύτες που ήταν τότε της μόδας.
• Οι ιππότες επιβάλλεται να κοιμούνται με το πουκάμισο και τα εσώρουχα, σε στρώμα, με ένα σεντόνι και μία κουβέρτα.
• Το φαγητό των ιπποτών διεξάγεται σιωπηλά, σε κοινή γαβάθα για δύο. Σίτιση με κρέας 3 φορές την εβδομάδα.
• Μετάνοια τις Παρασκευές.
• Εγερτήριο τα ξημερώματα και εφόσον η δουλειά τους ήταν κοπιαστική τους παραχωρείται μία ακόμα ώρα ύπνος, αλλά σε αντάλλαγμα πρέπει να πουν 13 φορές το Πάτερ ημών από το κρεβάτι τους.

Επίσης, ο κανόνας επιμένει ιδιαίτερα στον όρκο αγνότητας μιας και οι Ναΐτες ήταν μοναχοί που δεν ζούσαν σε μοναστήρια αλλά ζούσαν μέσα στον κόσμο και πολεμούσαν. Τονίζεται, λοιπόν, στον κανόνα ότι η συναναστροφή με γυναίκες είναι πολύ επικίνδυνη και ότι οι ιππότες δεν επιτρέπεται να ασπάζονται παρά μόνο τη μητέρα τους, την αδερφή τους και τη θεία τους.

Οι ρήτρες

Όταν το τάγμα σταμάτησε τη στρατιωτική του δράση, αρκετά αργότερα από την ίδρυσή του, συντάχθηκαν οι Ρήτρες/Retraits που αποτελούσαν κάποιους κανονισμούς του τάγματος. Οι κανονισμοί αυτοί θέσπιζαν ένα σύστημα κανόνων και τελετουργικών. Ορισμένες από τις απαγορεύσεις που περιλαμβάνονταν ήταν οι εξής:

• Οι συμπλοκές και επιθέσεις σε Χριστιανούς για λόγους εκδίκησης.
• Οι συναλλαγές με γυναίκες.
• Οι συκοφαντίες προς τους αδελφούς.
• Να χάσουν το σκλάβο τους ή άλογό τους.
• Να δωρίσουν ένα ζώο, εκτός από σκύλους και γάτες.
• Να φύγουν χωρίς άδεια ή να φύγουν τη νύχτα από το λόχο.
• Να σπάσουν τη σφραγίδα του διδασκάλου.
• Να δανειστούν χρήματα του τάγματος χωρίς άδεια.
• Να πετούν το ρούχο τους οργισμένοι.

Οι κανονισμοί αυτοί, λοιπόν, θεσπίστηκαν μετά το τέλος της δράσης του τάγματος για να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες που δημιουργούνται σε ένα στρατό όταν τελειώνει ο πόλεμος. Αποτελούν ενδεικτικό στοιχείο για την επικρατούσα συμπεριφορά των ιπποτών εκείνης της περιόδου.

Ανθρωπογεωγραφία τάγματος

Εύλογα γεννάται το ερώτημα ποιοι ήταν αυτοί που ίδρυσαν το Τάγμα και αργότερα κατατάσσονταν σ’ αυτό. Πιθανότατα ο Ούγος ντε Παιν και οι υπόλοιποι 8 πρώτοι να ήταν απλώς κάποιοι ιδεαλιστές που μαγεύτηκαν από το μυστικισμό της πρώτης σταυροφορίας. Αργότερα, όμως, το τάγμα προσέλκυσε άτομα που αναζητούσαν περιπέτειες μιας και το νέο βασίλειο της Ιερουσαλήμ ήταν ένας πολλά υποσχόμενος τόπος εκείνη την εποχή. Κάποια άλλα μέλη προσελκύονται επειδή στην πατρίδα τους δεν έχουν πολλές προοπτικές ή βρίσκονται σε δυσμενή θέση και επιθυμούν να ξεφύγουν από μία δύσκολη κατάσταση, αφού το τάγμα παρέχει όχι μόνο σίγουρη κάλυψη των βιοτικών αναγκών των μελών του, αλλά και πλούσιες εμπειρίες σε ένα μακρινό τόπο. Πιθανολογείται ότι όταν πλέον το τάγμα είχε γίνει ισχυρό και είχε εξαπλωθεί επιζητούσαν να καταταγούν ακόμα και άτομα που είχαν καλή θέση στην πατρίδα τους αφού, άλλωστε, δεν χρειαζόταν πια να εργαστεί κάποιος στους Αγίους Τόπους για να γίνει Ναΐτης, μπορούσε να καταταγεί και στο σπίτι του.

Παπική εύνοια

Οι Ναΐτες μεταξύ δωρεών, ενόπλων κατακτήσεων και προμηθειών από οικονομικές επιχειρήσεις, μετατράπηκαν σε πολυεθνική εταιρεία. Για τη διαχείριση, όλων αυτών των υποθέσεων είχαν ανάγκη από ανθρώπους με οξύνοια και ιδιαίτερες ικανότητες, οι οποίοι κατόρθωσαν να πείσουν τον τότε Πάπα Ιννοκέντιο ΙΙ να τους παραχωρήσει εξαιρετικά προνόμια. Τα προνόμια αυτά ήταν:

• Το τάγμα μπορεί να διατηρεί όλα τα πολεμικά λάφυρα.
• Όπου και να έχει αγαθά δεν λογοδοτεί ούτε στο βασιλιά, ούτε στους επισκόπους, ούτε στον Πατριάρχη της Ιερουσαλήμ, παρά μόνο στον ίδιο τον Πάπα.
• Απαλλάσσονται παντού από φόρους και έχουν δικαίωμα να τους επιβάλλουν οι ίδιοι στους τόπους που ελέγχουν.

Γίνεται, λοιπόν, εμφανές ότι το τάγμα αποτελεί πλέον μία μορφή επιχείρησης στην οποία κανείς δεν μπορεί να αναμιχθεί. Έτσι, γίνεται κατανοητό ότι οι επίσκοποι και οι βασιλείς δεν τους βλέπουν με συμπάθεια όμως δεν μπορούν και να κάνουν χωρίς αυτούς για λόγους στρατιωτικής και οικονομικής ισχύος. Οι σταυροφόροι που εξεστράτευσαν εκείνη την εποχή προς τους Αγίους Τόπους δρούσαν πρόχειρα και χωρίς να έχουν ένα σταθερά εδραιωμένο σκοπό. Αντιθέτως, οι Ναΐτες ζούσαν σε εκείνες τις περιοχές σαν να ήταν σπίτι τους, γνώριζαν το έδαφος, την πολεμική τέχνη, αλλά και πως να διαπραγματεύονταν με τον εχθρό.

Δωρεές και έλεγχος περιοχών

Το τάγμα των Ιπποτών του Ναού από ιδρύσεως είχε δεχτεί τεράστιες δωρεές και σταδιακά δημιούργησε προτεκτοράτα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ενδεικτικό είναι ότι ο Αλφόνσος της Καστίλλης και της Αραγωνίας τους χάρισε μία ολόκληρη περιοχή και με τη διαθήκη του τους κληροδότησε το βασίλειό του σε περίπτωση που θα πέθαινε χωρίς διάδοχο. Οι Ναΐτες στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν τον εμπιστεύτηκαν και συμβιβάστηκαν με την μεταβίβαση σε αυτούς 6 κάστρων στην Ισπανία. Επίσης, ο βασιλιάς της Πορτογαλίας τους χάρισε ένα δάσος το οποίο, όμως, ήταν ακόμα στην κατοχή των Σαρακηνών. Επιτέθηκαν στους Σαρακηνούς και αφού τους συνέτριψαν, ίδρυσαν την πόλη Κοΐμπρα. Από αυτά γίνεται φανερό ότι ένα μέρος των Ναϊτών πολεμά στην περιοχή της Παλαιστίνης, αλλά το μεγαλύτερο τμήμα τους βρίσκεται στην Ευρώπη.

Τραπεζικές Δραστηριότητες

Με το πέρασμα του χρόνου το τάγμα των Ναϊτών ασχολείται έντονα με τραπεζικές δραστηριότητες. Οι Ναΐτες δημιούργησαν στην ουσία το πρώτο τραπεζικό σύστημα και ανακάλυψαν τις επιταγές (για την ακρίβεια ένα είδος φορτωτικής) πολύ πριν από τους Φλωρεντινούς τραπεζίτες. Όταν κάποιος επιθυμούσε να μεταβεί στην περιοχή της Παλαιστίνης, χρειαζόταν χρήματα και αν δεν αισθανόταν ασφαλής να ταξιδέψει τόσο μακριά με κοσμήματα και χρυσάφι στην κατοχή του, μπορούσε να απευθυνθεί στους Ναΐτες της Γαλλίας, της Ισπανίας ή της Ιταλίας, να πάρει ένα ομόλογο και ακολούθως να εισπράξει τα χρήματά του όταν θα έφθανε στην Παλαιστίνη. Ανακάλυψαν, λοιπόν, την πρώτη μορφή επιταγής.

Μία ένδειξη των ισχυρών πολιτικών διασυνδέσεων των Ναϊτών είναι ότι η ενασχόλησή τους με τις τραπεζικές εργασίες δεν οδήγησε σε αύξηση της εσωτερικής αμφισβήτησης μέσα στο τάγμα, αλλά και γενικότερα στην εκκλησία. Αυτό δείχνει ότι διέθεταν ισχυρή κάλυψη, τόσο σε πολιτικό, όσο και σε εκκλησιαστικό επίπεδο. Οι κατηγορίες αυτές παραμερίστηκαν με τη δικαιολογία ότι οι Ναΐτες διατηρούσαν δικαιώματα εκμετάλλευσης των υποθηκευμένων σε αυτούς περιουσιών. Οι Ναΐτες είχαν επινοήσει κώδικες με τους οποίους έκαναν τις συναλλαγές τους σε όλα τα σημεία της Ευρώπης.

Οργάνωση

Το 1146 το Τάγμα των Ιπποτών υιοθέτησε ως έμβλημα τον περίφημο κόκκινο σταυρό, ο οποίος απεικονιζόταν στους μανδύες τους. Τον φόρεσαν για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της δεύτερης Σταυροφορίας, όταν συνόδευαν τον βασιλιά Λουδοβίκο VII της Γαλλίας.

Οι Ναΐτες ήταν οργανωμένοι ως μοναστικό τάγμα, ακολουθώντας τον Κανόνα που έφτιαξε γι’ αυτούς ο Άγιος Βερνάρδος του Κλερβώ/Saint Bernard de Clairvaux. Διέθεταν υψηλές διασυνδέσεις και γρήγορα εξελίχθηκαν σε βασικό υποκινητή της διεθνούς πολιτικής την εποχή των Σταυροφοριών. Οι Ναΐτες διέθεταν πολλές και εξαιρετικά ευνοϊκές Παπικές Βούλες (όπως η Omne Datum Optimum) που μεταξύ άλλων τους επέτρεπαν να επιβάλλουν και να εισπράττουν φόρους στις περιοχές που βρίσκονταν υπό τον άμεσο έλεγχό τους. Κάθε χώρα είχε ένα Μάγιστρο (Magister) του τάγματος και όλες οι χώρες ελέγχονταν από τον Μέγα Μάγιστρο (Grand Magister). Το αξίωμα του Μεγάλου Μαγίστρου ήταν ισόβιο και τα βασικά του καθήκοντα ήταν να επιβλέπει τις δραστηριότητες του τάγματος στην Ανατολή και τις οικονομικές κτήσεις του τάγματος στη Δύση.

Υπήρχαν 4 κατηγορίες αδελφών του Τάγματος:

Οι Ιππότες (Templars) που έφεραν εξοπλισμό βαρέος ιππικού.

Οι Υπαξιωματικοί (Sergeants) που έφεραν εξοπλισμό ελαφρού ιππικού και προέρχονταν από κατώτερη κοινωνική τάξη σε σχέση με τους ιππότες.

Οι Κτηματίες (Serving brothers – Rural brothers) που διαχειρίζονταν την περιουσία του τάγματος.

Οι αδελφοί υπηρέτες (frères de métiers) οι οποίοι εκτελούσαν χειρωνακτικές εργασίες.

Οι Ιερείς – Στρατιωτικοί (Chaplains) οι οποίοι ήταν χειροτονημένοι ιερείς για να καλύπτουν τις πνευματικές ανάγκες του τάγματος.

Κάθε ιππότης είχε στη διάθεσή του περίπου 10 άτομα σε θέσεις υποστήριξης. Ορισμένοι αδελφοί του τάγματος ασχολούνταν αποκλειστικά με τις τραπεζικές δραστηριότητες, αφού συχνά το τάγμα διαχειριζόταν πολύτιμα αγαθά από τους συμμετέχοντες στις Σταυροφορίες.

Εκείνη την περίοδο οι Ναΐτες ήταν η πιο πειθαρχημένη πολεμική δύναμη στον κόσμο και ο ίδιος ο Γάλλος βασιλέας έγραψε ότι η παρουσία των Ναϊτών ήταν αυτή που απέτρεψε να εξελιχθεί η Δεύτερη Σταυροφορία  σε πραγματική πανωλεθρία. Στα επόμενα εκατό χρόνια οι Ιππότες εξελίχθηκαν σε μια πραγματική «διπλωματική» δύναμη συμμετέχοντας σε υψηλού επιπέδου συζητήσεις με ευγενείς και μονάρχες στους Αγίους Τόπους και το μεγαλύτερο μέρος του δυτικού κόσμου. Καθώς λοιπόν συμμετείχαν σε όλες τις δραστηριότητες της Χριστιανοσύνης είχαν αναπτύξει στενούς δεσμούς με τον Μουσουλμανικό κόσμο, έχοντας αποκτήσει το σεβασμό από τους Σαρακηνούς ηγέτες σε μεγαλύτερο επίπεδο από κάθε άλλον Ευρωπαίο ηγέτη.

Μέσα σε δύο αιώνες είχαν γίνει αρκετά ισχυροί ώστε να αψηφούν τους πάντες εκτός από τον Παπικό θρόνο. Προκαλώντας φόβο ως πολεμιστές, σεβασμό για τη φιλανθρωπία τους και φθόνο για τον πλούτο τους, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι Ιππότες ήταν ο κινητήριος μοχλός των μοναστικών ταγμάτων μάχης. Λόγω του τεράστιου πλούτου τους οι Ναΐτες εφηύραν ουσιαστικά τον τραπεζικό τομέα, όπως τον γνωρίζουμε. Η εκκλησία απαγόρευε τον δανεισμό των χρημάτων με τόκο, τον οποίο ονόμαζε τοκογλυφία. Οι Ναΐτες, ενεργώντας έξυπνα άλλαξαν τον τρόπο εξόφλησης των δανείων  παρακάμπτοντας την απαγόρευση και με αυτόν τον τρόπο  χρηματοδοτούσαν ακόμη και βασιλείς.

Ίσως «εξοντώθηκαν» λόγω του συσσωρευμένου πλούτου ή της φαινομενικά απεριόριστης εξουσίας. Σε κάθε περίπτωση το Τάγμα είχε άδοξο και ξαφνικό τέλος το 1307 από τον Πάπα και τον βασιλιά της Γαλλίας και από το 1314 οι «Φτωχοί Συστρατιώτες του Χριστού και του Ναού του Σολομώντα» έπαψαν να υφίστανται, τουλάχιστον επίσημα.

 

Το τέλος των Ναϊτών

Την Παρασκευή 13 Οκτωβρίου του 1307 πολλοί Ναΐτες στη Γαλλία συνελήφθησαν κατόπιν μυστικών εντολών του βασιλιά Φιλίππου IV του Ωραίου, ο οποίος εποφθαλμιούσε τα πλούτη τους. Ο τελευταίος με την υποστήριξη του Πάπα Κλήμη V’ ο οποίος κατάργησε το τάγμα, δήμευσε όλη τους την περιουσία (συμπεριλαμβανομένων και τεράστιων εκτάσεων γης). Πολλά υψηλόβαθμα στελέχη του τάγματος, συμπεριλαμβανομένου και του τελευταίου Μεγάλου Μάγιστρου Ζακ ντε Μολέ/Jacques de Molay, υποβλήθηκαν σε βασανιστήρια και κάηκαν στην πυρά. Νεότερες ανακαλύψεις έχουν φέρει στο φως έγγραφα της δίκης τα οποία φανερώνουν ότι παρά το γεγονός ότι είχαν κατηγορηθεί για αιρετικές δοξασίες κατά τις μυητικές τελετές τους, στη δίκη που έγινε έπεισαν τον Πάπα πως ήταν αθώοι και ότι η καταδίκη τους ήταν αποτέλεσμα της συκοφάντησής τους από τον βασιλιά Φίλιππο.

Το τραπεζικό σύστημα που οι Ναΐτες είχαν εγκαθιδρύσει στην Ευρώπη είχε ενοχλήσει την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, καθώς πολλοί ευγενείς υποστήριζαν τους Ναΐτες με τεράστια χρηματικά ποσά τα οποία θα μπορούσαν να κατέληγαν στα ταμεία της Εκκλησίας αν οι συνθήκες ήταν διαφορετικές. Ύστερα από την εξόντωση των Ναϊτών, άλλα ιπποτικά τάγματα αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τις τραπεζικές τους δραστηριότητες.

Κατάργηση του Τάγματος

Η Κατάργηση του Τάγματος των Ναϊτών αποφασίστηκε από την Παπική Σύνοδο της Βιέν το 1312, η οποία και εξέδωσε μια σειρά από Παπικές αποφάσεις, μεταξύ των οποίων ήταν η «Vox Excelso», με την οποία διαλύθηκε επίσημα το Τάγμα και η «providam Ad», με την οποία πολλά περιουσιακά στοιχεία των Ναϊτών μεταβιβάστηκαν τελικά στους Ιωαννίτες ιππότες. Στην απόφαση αυτή εναντιώθηκαν πολλοί Ηγεμόνες της Ευρώπης και κυρίως ο Βασιλεύς της Πορτογαλίας και κάποιοι ηγεμόνες της Ισπανίας. Άλλοι ευγενείς, που ήταν αρχικά ευνοϊκά προσκείμενοι απέναντι στους Ναΐτες, τους αποκήρυξαν φοβούμενοι τον αφορισμό από τον Πάπα. Από τις λίγες εξαιρέσεις ήταν ο Ρόμπερτ Μπρους της Σκωτίας, ο οποίος είχε ήδη αφοριστεί. Κατά συνέπεια, αρκετοί Ναΐτες διέφυγαν στη Σκωτία. Πιστεύεται ότι το Σκωτικό Τεκτονικό Τάγμα έχει τις ρίζες του στο τάγμα των Ιπποτών του Ναού.

Η εκτέλεση στην πυρά του Μεγάλου Μαγίστρου, των Μαγίστρων της Ακουϊτανίας και της Νορμανδίας και του Μεγάλου Επιθεωρητή του Τάγματος διατάχθηκε με προσωπική παρέμβαση του βασιλέα της Γαλλίας Φιλίππου και εκτελέστηκε, στις 11 Μαρτίου ή 18 Μαρτίου, ημέρα Δευτέρα, του 1314 στο Παρίσι την ίδια ημέρα που καταδικάστηκαν σε «ισόβια φυλάκιση» μετά την αναίρεση των απολογιών τους καταγγέλλοντας δημόσια ότι αυτές είχαν αποσπαστεί με απάτες και βασανισμούς.

Συγκεκριμένα το πρωί της ημέρας αυτής στον ανοικτό χώρο μπροστά από τον μητροπολιτικό ναό της Παναγίας των Παρισίων, επί της νήσου Σιτέ (Ιλ ντε λα Σιτέ) είχε στηθεί ειδική εξέδρα προ της οποίας είχαν λάβει θέση ιεροδικαστές της Ιεροεξεταστικής Επιτροπής ενώ γύρω από το χώρο είχε συρρεύσει πλήθος κόσμου για να παρακολουθήσει τη δημόσια καταδίκη των μεγάλων αξιωματούχων του Τάγματος του Ναού. Σκοπός της επιτροπής ήταν η δημόσια απαγγελία του κατηγορητηρίου μετά την απόσπαση της τελευταίας δημόσιας ομολογίας των Ναϊτών και στη συνέχεια η καταδίκη. Την επιτροπή αυτή αποτελούσαν ο Αρνώ ντε Φαρζέ (ανιψιός του Πάπα Κλήμη του V) ο Αρνώ ντε Νοβέιγ (Pαπικός τοποτηρητής της Γαλλίας) ο Νικολά ντε Φρωβίγ (εξομολογητής και μυστικοσύμβουλος του βασιλέα) και ο Φιλίπ ντε Μαρινύ (αρχιεπίσκοπος της Σενς, ως βασιλικός και Παπικός επίτροπος – πρόεδρος).

Γύρω στις 10:00 οι αξιωματούχοι Ναΐτες που βρίσκονταν φυλακισμένοι στον μεγάλο Πύργο του Ναού, πρώην ιδιοκτησία τους που είχε κατασχεθεί, μεταφέρθηκαν στο χώρο αλυσοδεμένοι επάνω σε κάρο όπου και τους ανέβασαν στην εξέδρα, υποχρεώνοντάς τους να γονατίσουν προς την επιτροπή. Στη συνέχεια λαμβάνοντας το λόγο κάποιος καρδινάλιος διαβάζοντας και ολοκληρώνοντας το κατηγορητήριο, διέκοψε για να απαγγείλει την καταδικαστική απόφαση που ήταν: «ισόβια φυλάκιση, με μοναδική τροφή το ψωμί του πόνου και το νερό της θλίψης».

Η απόφαση αυτή, αντί της αναμενόμενης καταδίκης σε θάνατο, προκάλεσε την έκπληξη των αντιπροσώπων του βασιλέα. Ο καρδινάλιος πρόσθεσε ότι τους δόθηκε χάρη «επειδή ομολόγησαν ταπεινά τα λάθη τους». Στο σημείο αυτό ο Ζακ ντε Μολαί και ο Γοδεφρίδος ντε Σαρναί σηκώθηκαν όρθιοι και απευθυνόμενοι προς τους ιεροεξεταστές αλλά κυρίως προς το πλήθος που παρακολουθούσε, διακόπτοντας τον καρδινάλιο και με δυνατή φωνή άρχισαν να αποκαλύπτουν ότι οι ομολογίες είναι ψευδείς και όλα τα στοιχεία του κατηγορητηρίου είναι ανυπόστατα, δηλώνοντας ακόμα πως τόσο ο βασιλεύς όσο και ο Πάπας τους είχαν υποσχεθεί πως αν ομολογούσαν αυτά που ήθελαν θα τους άφηναν ελεύθερους και μάλιστα καταδεικνύοντας με το χέρι τον εκπρόσωπο του βασιλέα και του Πάπα καταγγέλλοντάς τον ως απατεώνα. Συγκεκριμένα ο Μέγας Μάγιστρος ντε Μολαί φέρεται να δήλωσε με βροντώδη φωνή:

«Ο αδελφός μου και εγώ, διαμαρτυρόμαστε για τον τρόπο που χρησιμοποιούν οι ιεροεξεταστές τα λόγια μας. Αυτά ειπώθηκαν μόνο και μόνο για να ικανοποιηθούν οι επιθυμίες του Βασιλέως της Γαλλίας και του Πάπα. Αναγνωρίσαμε σφάλματα μόνο και μόνο για να τους ευχαριστήσουμε και να αποδείξουμε την υπακοή μας σ’ αυτούς. Αν θα πρέπει τώρα, μετά απ’ αυτά, να κλειστούμε ισόβια σε μια φυλακή καλούμε και τον Πάπα και τον Βασιλέα να ορκιστούν δημόσια πως δεν χρησιμοποιήθηκε βία ούτε απάτη για να αποσπαστούν οι ομολογίες μας. Και επειδή ποτέ δεν θα μπορέσουν να πάρουν δημόσια τέτοιο όρκο, δηλώνουμε δημόσια πως οι ομολογίες μας είναι προϊόντα βασανιστηρίων, δόλου και απάτης και δεν τις αναγνωρίζουμε για αληθινές…»

Η σύγχυση που προκλήθηκε μετά από αυτές τις καταγγελίες πράγματι υπήρξε μεγάλη όταν έξαλλος ο αντιπρόσωπος Μαρινύ διέταξε τον διοικητή της φρουράς να τους παραλάβει και να τους μεταφέρει πίσω στη φυλακή όπου και θα ακολουθούσε ποινή θανάτου. Ο βασιλεύς Φίλιππος IV ο Ωραίος μόλις πληροφορήθηκε το γεγονός συγκάλεσε άμεσα το βασιλικό συμβούλιο χωρίς την παρουσία εκκλησιαστικού αντιπροσώπου όπου και αποφασίστηκε μέχρι το ίδιο βράδυ ο Μέγας Μάγιστρος και ο Μάγιστρος της Νορμανδίας να έχουν παραδοθεί στη φωτιά και μάλιστα «σε σιγανή». Τόπος εκτέλεσης ορίστηκε η μικρή νησίδα των Εβραίων που βρίσκεται στο άκρο της Σιτέ απέναντι από το ανάκτορο ώστε να είναι ορατή η εκτέλεση απ’ αυτό, επιβεβαιώνοντας έτσι τις καταγγελίες του ντε Μολαί. Το απόγευμα ήταν όλα έτοιμα για τη διπλή εκτέλεση. Δύο κέδρινοι στύλοι καρφωμένοι στο έδαφος στη νησίδα των Εβραίων μουσκεμένοι για καιρό στο νερό του Σηκουάνα για πυραντοχή, αλυσίδες, δεσμά, σωροί ξύλων για την πυρά και αναμμένοι πυρσοί.

Από νωρίς οι καμπάνες της Παναγίας των Παρισίων κτυπούν αργά πένθιμα προσκαλώντας έτσι το πλήθος που έχει κατακλύσει και τις δύο έναντι ακτές του Σηκουάνα, όταν τελικά φθάνει στη δεξιά όχθη η συνοδεία με προπομπό ίλη ιππικού την οποία ακολουθεί ο φρούραρχος του Παρισιού με μια δύναμη πεζών οπλοφόρων ανάμεσα στους οποίους ένα άλογο σέρνει το κάρο με τους δύο αλυσοδεμένους αξιωματούχους Ναΐτες Μολαί και Σαρναί που άγουν περίπου το 70ο έτος της ηλικίας τους. Την πομπή κλίνει μια μικρή ομάδα έφιππων οπλοφόρων. Φθάνοντας στην όχθη κατεβάζουν τους κατάδικους από το κάρο και τους επιβιβάζουν σε μικρή λέμβο που τους μεταφέρει στη νησίδα εκτέλεσης, όπου τους περιμένει ο δήμιος με τους βοηθούς του. Την όλη σκηνή παρακολουθεί από παράθυρο του έναντι ανακτόρου ο Φίλιππος IV ο οποίος με την ολοκλήρωση της πρόσδεσης των καταδίκων σε όρθια στάση και την τοποθέτηση σωρών ξύλων μέχρι τα γόνατά τους κάνει νεύμα στο δήμιο. Τότε ένας σαλπιγκτής δίνει το παράγγελμα της αφής των ξύλων και οι βοηθοί βάζουν φωτιά. Η φωτιά αρχίζει σιγά σιγά να φουντώνει και ενώ το πλήθος παρακολουθεί περιμένοντας ν’ ακούσει τα βογγητά πόνου ανάμεσα στα τριξίματα των ξερών ξύλων που καίγονταν, ακούγεται η βροντερή φωνή του Μολαί με τις θρυλικές επικλήσεις στη Θεία Δικαιοσύνη:

«Εσύ Κλήμη και εσύ Φίλιππε… Καταπατήσατε τον όρκο σας… Είστε προδότες… Σας κατηγορώ και τους δύο ενώπιον της Θείας Δικαιοσύνης! Σας καλώ ενώπιόν της …τρις και τρις… Και θα κληθείτε εμπρός της… Εσύ Κλήμη μέσα σε σαράντα ημέρες… Και εσύ Φίλιππε μέσα σ’ ένα χρόνο…»

Είτε εκστόμισε την κατάρα πραγματικά είτε ήταν μια απλή φήμη…..το γεγονός είναι ότι ο Πάπας Κλημέντιος πέθανε ένα μήνα αργότερα στις 20 Απριλίου 1314 και ο Φίλιππος IV επτά μήνες αργότερα στις 29 Νοεμβρίου 1314.

Σύμφωνα με αναφορά του Αββά Βελλύ στην «Ιστορία της Γαλλίας»

«όταν όλα είχαν τελειώσει κάποιοι άνθρωποι μετέβησαν στη νησίδα αδιαφορώντας για τους φρουρούς που βρίσκονταν γύρω και κάνοντας το σημείο του σταυρού μάζεψαν ευλαβικά τη στάχτη των δύο μαρτύρων. Ο θάνατος των Μολαί και Σαρναί είχε ριζώσει στην καρδιά του λαού που αντίκριζε πλέον τον Φίλιππο IV με περισσότερη καχυποψία…»

Μεγάλοι Μάγιστροι/Grand Masters από το 1118 έως το 1314

Αξιολόγηση

Η φήμη που κέρδισε η αρχική ομάδα των εννέα ιπποτών, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην υποστήριξη του Βερνάρδου του Κλαιρβώ/Bernard του Clairvaux. Ο Βερνάρδος εκείνη την εποχή αποκαλείτο δεύτερος Πάπας και ήταν ο κύριος εκπρόσωπος της Χριστιανοσύνης. Ήταν επίσης ο υπεύθυνος στη σύνταξη των κανόνων συμπεριφοράς του Τάγματος της. Στους Ευρωπαϊκούς πολιτικούς κύκλους, έγιναν πολύ ισχυροί και με επιρροή και αυτό συνέβαινε διότι ήταν απρόσβλητοι από οποιαδήποτε αρχή εκτός αυτής του Παπικού θρόνου (Ο Πάπας Ιννοκέντιος ΙΙΙ εξαίρεσε τους Ιππότες από την υπαγωγή σε κάθε αρχή, εκτός αυτής του Πάπα).

Ο πραγματικός λόγος εξόντωσης των Ναϊτών ήταν διότι ο Γάλλος βασιλέας ένιωθε να απειλείται από την εξουσία και την ασυλία τους. Το 1307 ο Φίλιππος, ο οποίος χρειαζόταν απεγνωσμένα κεφάλαια, για να υποστηρίξει τον πόλεμο εναντίον του Εδουάρδου I της Αγγλίας κινήθηκε κατά των Ναϊτών Ιπποτών. Την 13 Οκτωβρίου 1307 οι Ναΐτες συνελήφθησαν ως αιρετικοί καθότι ήταν η μόνη κατηγορία που επέτρεπε την κατάσχεση των χρημάτων και των περιουσιακών στοιχείων τους. Οι Ναΐτες βασανίστηκαν με αποτέλεσμα οι διώκτες τους να αποσπάσουν «γελοίες» ομολογίες ενοχής. Ο βασιλέας Φίλιππος ικανοποιημένος από την επιτυχή αποκαθήλωση των Ναϊτών κάλεσε όλους τους Χριστιανούς ηγέτες να πράξουν το ίδιο.  

Σχόλιο διαχείρισης

Το τάγμα των Ιπποτών του Ναού είχε υιοθετήσει αρχές του τάγματος των Βουκελάριων του Βυζαντίου, όσον αφορά στην δομή – οργάνωση (στρατιωτική – διοικητική) και λειτουργία. Ενδεικτικά ορισμένες από τις εν λόγω αρχές είναι οι ακόλουθες:

– Ήσαν έφιππα Ιπποτικά σώματα με κυρίαρχο στοιχείο τον βαρύ οπλισμό.
–Διέποντο από κώδικα τιμής.
– Χωρίζονταν σε κατηγορίες ανάλογα με την κοινωνική προέλευση – καθήκοντα.
–Κάθε Ιππότης διέθετε προσωπικό υποστήριξης.
–Διακρίνονταν για την υψηλή εκπαίδευση.
–Οι μάχες είχαν θρησκευτικό κίνητρο.
–Είχαν παρόμοιο έμβλημα (σταυρό).

Ίσως δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο Ναΐτης και διδάσκαλος της Ιπποσύνης Raymond Lull χαρακτηρίζει την Ιπποσύνη ως το 8ο Μυστήριο, επειδή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το καθήκον της Αποστολής, το οποίο είχε προηγουμένως ενσωματωθεί στην ιδεολογία των Βουκελαρίων, ενώ συνοψίζεται σε Ευαγγελικές ρήσεις που αναφέρονται στην προστασία των αδυνάτων: «Εκείνοι που έχουν πρόθεση να είναι άρχοντες των εθνών επιβάλλουν την απόλυτη κυριαρχία τους πάνω σε αυτά και όσοι έχουν μεγάλα αξιώματα μεταχειρίζονται τους λαούς σαν δούλους τους. Μεταξύ σας όμως δεν θα είναι έτσι» (κατά Μάρκον 10,42-44) την υπηρεσία υπέρ των πολλών: «Αν κάποιος θέλει να είναι πρώτος, θα είναι από όλους τελευταίος και υπηρέτης όλων» (κατά Μάρκον 9,35).

Ο επισείων (τύπος λαβάρου) των Βουκελαρίων αρχικά ήταν λευκός, με εραλδικό χρώμα που παραπέμπει στη Σύγκλητο και στον Συγκλητικής καταγωγής ιδρυτή του Τάγματος Φλάβιο τον Βελισάριο. Εν συνεχεία έφερε ερυθρό σταυρό επί λευκού πεδίου, έμβλημα που υιοθέτησε μετά από έξι αιώνες το Τάγμα των Ιπποτών του Ναού και αργότερα το Τάγμα της Περικνημίδας. Οι Ναΐτες Ιππότες δεν εμπνεύσθηκαν απλώς από τα σύμβολα και την φιλοσοφία των Βουκελαρίων προκειμένου να ιδρύσουν το Τάγμα τους, αλλά κυριολεκτικά αντέγραψαν τον οπλισμό, την εκπαίδευση και τις πολεμικές τακτικές τους, όπως αναφέρονται αναλυτικά από τον αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ΄ τον Σοφό στο έργο του Τακτικά, με το οποίο διασκεύασε το «Στρατηγικόν» του αυτοκράτορα Μαυρικίου που αφορούσε στο «Τάγμα των Βουκελαρίων» και απαλείφοντας την ονομασία τους μέσα στο κείμενο, το μετέτρεψε σε υπόδειγμα επεκτείνοντας τη χρήση του σε όλες τις αυτοκρατορικές Καβαλαρικές τάξεις οι οποίες έπρεπε στο εξής να είναι οργανωμένες κατά το πρότυπο του τάγματος των «Βουκελαρίων».

Πηγές – βιβλιογραφία

https://en.wikipedia.org/wiki/Knights_Templar

Ε. Boutaric, «Clément V, Philippe le Bel et les Templiers» Παρίσι 1871 – 1872

K. Schottmuller, «Der Untergang des Templer-ordens», Βερολίνο 1887

C. H. Lea, «The Templars», Νέα Υόρκη 1888

Ch. V. Langlois, «Les procés des Fréres et de l’ordre du Temple» Paris 1891

Hans Eberhard Mayer, «The Crusades», μετάφραση John Gillingham, Oxford 1972

Malcolm Barder, «The trial of the Templars», Cambridge 1978